کتاب مقدمات روان‌شناسی سلامت

شدن و معالجه انجام می‌شود مثل مصرف دارو و استراحت کردن. فردی که پس از مراجعه به پزشک متوجه بیماری آنفلوانزا شده است و براساس دستور پزشک لباس گرم می‌پوشد، چه رفتاری را انجام می‌دهد؟ از طرف دیگر ماتاراتزو (۱۹۸۴) که از بنیانگذاران روان‌شناسی سلامت محسوب می‌شود. با تأسی از رویکرد روان ـ عصب ایمنی‌شناسی طبقه‌بندی جدیدی از رفتارها ارائه کرده است. او رفتارها را در دو دسته عمده قرار می‌دهد: عادات آسیب‌زا برای سلامتی که به آنها پاتوژن‌های رفتاری می‌گوید. مثلاً مصرف سیگار، توتون، تنباکو و

مواد مخدر یا چربی مضر از جمله پاتوژن‌های رفتاری هستند. نوع دوم رفتارهای حافظ سلامتی هستند که به آنها ایمونوژن‌های رفتاری می‌گوید. برای مثال چک کردن مرتب وضعیت سلامتی، مسواک زدن دندان‌ها یا بستن کمربند ایمنی جزو ایمونوژن‌های رفتاری محسوب می‌شوند. به‌ هر حال رفتارها چه افزاینده سلامتی و چه کاهنده سلامتی بر ایجاد بیماری اثرات غیرقابل انکاری دارند. برای تبیین این اثرات محققان دو مسیر را مطرح کرده‌اند: مسیر زیست‌شناختی برای مثال استرس مستقیماً می‌تواند به افزایش فشار خون منجر شود. مسیر رفتاری یعنی رفتارهای فرد می‌توانند او

مقدمه و پیشگفتار از هنگامی که روان‌شناسی علمی با تأسیس اولین آزمایشگاه توسط ویلهم وونت آلمانی در لایپزیک متولد شد، این رشته برای اثبات هویت علمی مستقل خویش تلاش کرده تا از فلسفه و پزشکی هر چه بیشتر فاصله گیرد. هر چند این تلاش در آن زمان مفید بوده و به استقلال این علم کمک شایانی کرده است، اما امروزه با گسترش حیطه‌های بین رشته‌ای تلاش‌های این علم مجدداً در جهت نزدیک‌تر شدن به فلسفه و پزشکی آغاز شده است. تسلط روان‌شناسی شناختی بر کل روان‌شناسی و باز تعریف مفهوم ذهن و شناخت و مطالعه علمی آن به معنای کم شدن فاصله روان‌شناسی و فلسفه است. گسترش شاخه‌هایی چون روان‌شناسی فیزیولوژیک، نوروسایکولوژی،

که برای رفتاری خاص احساس خودکارآمدی دارند احتمالاً تلاش بسیار زیاد و سختی برای انجام آن رفتار دارند و افرادی که خودکارآمدی کمتری دارند با اوّلین مشکلات پا پس می‌گذارند و مجدداً به رفتار قبلی برمی‌گردند. ثانیاً پژوهش‌ها نشان می‌دهد که افراد واجد خودکارآمدی پایین پاسخ فیزیولوژیکی بیشتری به موقعیت‌های استرس‌زا دارند از جمله ضربان قلب و فشار خون زیاد از خود نشان می‌دهند. این پاسخ‌های اضطراری باعث می‌شوند افراد دارای خودکارآمدی پایین کمتر تلاش کنند که رفتار‌های خود را تغییر دهند. مفهوم کنترل رفتاری ادراک شده نیز پیشتر توضیح

تصویر ۲-۱: پروفسور آلبرت بندورا روان‌شناس برجسته و شهیر که به‌خاطر ارائه نظریه یادگیری اجتماعی، خودکارآمدی و نقش آنها در سلامتی شناخته شده است. الف) خودکارآمدی: یعنی میزان باور فرد درباره توانایی دست‌زدن به رفتاری خاص مثل کنترل رفتاری ادارک شده است. آنهایی که تصور می‌کنند و باور می‌کنند که می‌توانند چهار بار در هفته ورزش کنند احتمالاً موفق‌ترند تا آنهایی که درباره‌ی توانایی پیروی از چنین برنامه‌ای تردید دارند. خودکارآمدی به دو طریق مجزا اثرات قوی بر سلامتی دارد (اولیری، ۱۹۹۰) . اولاً افرادی

شرطی‌شدن عامل وجود دارد. شرطی شدن کلاسیک: شرطی شدن کلاسیک می‌تواند بر رفتار مرتبط با سلامتی تأثیر بگذارد. برای مثال تصور کنید که در مطب دندانپزشکی به صندلی تکیه می‌دهید و صدای دریل (مته) دندان‌پزشکی را از اتاق مجاور می‌شنوید. حتی وقتی دندان‌پزشک نزدیک شما (و داندان‌هایتان) نیست، شنیدن صدای دریل می‌تواند باعث ایجاد احساسات برانگیختگی، اضطراب یا درد شود زیرا شما بین صدای دریل با درد دندان تداعی ایجاد می‌کنید. همین‌طور بیمارانی که تحت شیمی درمانی هستند (درمانی که باعث می‌شود افراد احساس تنفر و ضعف کنند) ، ورود به

اگر قرار باشد افراد همیشه پاداش دریافت کنند ممکن است دچار ناکامی شوند، آنها باید برای برخی رفتارها پاداش دریافت کنند.

را به سمت چک کردن وضعیت سلامتی، نزد پزشک رفتن و مصرف دارو هدایت کنند که آنها نیز به‌صورت مستقیم با سلامتی ارتباط دارند. منظور از ایمونوژن‌های رفتاری چیست؟ پاسخ خود را با استدلال توضیح دهید. یکی از اهداف روان‌شناسان سلامتی پیش‌بینی چگونگی ابتلا به بیماری و یا حفظ سلامتی است. برای رسیدن به این هدف مهم نظریه‌هایی در روان‌شناسی سلامت و بهداشت مطرح شده است که در این فصل به آنها پرداخته می‌شود. نظریه‌های رفتار سالم نظریه‌های رفتار سالم را می‌توان به دو طبقه

روان‌شناسان سلامت رفتارها را به طرق مختلفی طبقه‌بندی می‌کنند؛ یکی از جالب‌ترین تقسیم‌بندی‌های رفتار دسته‌بندی کاسل و کوب (۱۹۶۶) است. آنها سه نوع رفتار را از هم متمایز کرده‌اند: الف) رفتار سلامتی یعنی هر نوع رفتاری که به منظور پیشگیری از بیماری انجام می‌شود مثل رژیم غذایی سالم. ب) رفتار بیماری یعنی هر نوع رفتاری که به منظور جستجوی علاج بیماری انجام می‌شود مانند مراجعه به پزشک. ج) رفتار نقش بیماری یعنی هر فعالیتی که پس از تشخیص بیماری به منظور خوب

سلامتی را شرح دهد. همان‌طور که در فصل قبل خوانده‌اید، مطالعه رفتارهای سالم و ناسالم برای متخصصان روان‌شناسی سلامت اهمیت ویژه‌ای دارد. براساس مطالعات روان‌شناسان به‌ویژه روان‌شناسان سلامت آنچه باعث سلامت یا بیماری می‌شود، رفتار است. صاحب‌نظران برای بررسی اثرات رفتار بر سلامتی و چگونگی تأثیر آن، نظریه‌های مختلفی مطرح کرده‌اند. در این فصل ابتدا انواع رفتار از چشم‌انداز روان‌شناسی سلامت مورد توجه قرار می‌گیرد و سپس مهمترین نظریه‌های رایج در تبیین رفتار سالم به اختصار معرفی می‌شوند.