بریده‌هایی از کتاب زندگی کوروش

همان‌سان که کودکان ما الفبا می‌آموزند، نونهالان پارسی دادگری و راستی می‌آموزند.

کسی را نیاز برآورده نخواهد شد اگر نماز گزارد تا در مسابقه‌ی سواری پیشی گیرد از دیگران، اما هرگز سواری نیاموخته باشد؛ و یا در نشانه‌رَوی سرآمد همگان گردد، اما کمان‌گیری نکرده باشد، یا خواهد ناوی را ایمن به بندری رساند اما هنر دریانوردی هیچ نداند. یا از ایزدان خواهد که وی را محصولی فراوان پاداش دهند اما هیچ دانه‌یی نیافشانده باشد، یا از ایزدان خواهد که وی را تندرست از جنگ به خانه بازآورند اما خود هیچ چاره‌یی نیاندیشیده باشد. شما مرا گفتید که تمامی این نمازها ناساز و ناهمگون با آیین آسمان است، و هر آن‌که چنین نمازها گزارد، بی‌گمان خواست‌هایش برآورده نشود. درخواست‌هایی همانند این، حتّا با قانون‌های زمینی هم سازگار نیست.

اگر در آن پیشه که ادعا داری نیک هستی و نیک نباشی، چه تمهیدی خواهی ساخت تا مردمان بباورند نیک هستی؟

اگر مردی را چند باری به امیدهای دروغین برانگیزانی آن‌گاه که امید راستین بر در خانه‌اش آید باور نکند و مژده‌ی نیک آن به کس ندهد.

فرمان‌روایی بر مردمان، به شیوه‌یی نیک و والا، بزرگ‌تر از هر کاری دیگر است،

دوستان پیرامون‌مان این‌گونه می‌انگارند که تنها تفاوت فرمان‌روا با زیردستان در شکوه میهمانی‌های اوست، در دارایی او از انبوه زر و سیم است در گنج‌خانه، و به درازای خواب‌های وی، و به رهایی‌اَش از رنج‌ها و درد. اما مرا دیدگاه دیگرسان است. فرمان‌روا، به باور من باید که نشان تفاوت‌اش با مردمان نه در زندگانی آسوده و پرآرایه باشد که باید در پیش‌اندیشی‌ها باشد و در خِرَد و در شوق وی به کار.

هر گاه و هر جا دانستی که کاری باید انجام پذیرد، بنگر که آن کار انجام پذیرد، و انجام پذیرد با توجه؛ زیرا توجه است، نه بی‌توجهی، نشان خردمندان.

یگانه راه آنست که از دیگر مردمان اندکی خردمندتر باشی

دشواری و رنجْ رهنمای دل‌شادی‌تان

این قانون می‌گویدمان که فرزندان را همان‌سان بپروریم که خدمت‌گزاران را ادب آموزیم: که دروغ نگویند، که پیمان نشکنند، که نربایند، و نفریبند، و اگر جز این کنند کیفر دهیم‌شان، به این امید که آنان را شهروندانی مردم‌آمیز و قانون‌گزار بپروریم.

]به این‌گونه کوروش با آن زبر سپاهی بیرون شد. و آن هنگام که بیرون بودند وی را گفت: «امروز توانید آشکار کنید که در آن پیش‌تر روزها که می‌گفتید دیدار من شادی شماست دروغ نمی‌گفتید.» و مرد مادی پاسخ داد: «توانم همواره در خدمت شما باشم اگر فرمایید.» «و توانید آیا که دیگرِ آسواران نیز به خدمت من آورید؟» و مرد مادی فریاد زد: «به ایزدان آسمان که دیگر آسواران به خدمتتان خواهم آورد، تا شما نیز گویید دیدار من نیز شادی شماست.» پس، مرد مادی با پروانه‌یی که از سیاکسار داشت به نزد آسواران رفت و به شیواتر شیوه‌یی پیام گزارد، و افزود که خود وی هرگز کوروش را از یاد نَبَرَد، که دلیرترین است و سرافرازترین، و از مردان همه بهترین، و پهلوانی که نژاد به آسمان می‌رساند.

اگر یاد گرفتن تنها راه دست‌یابی به خرد باشد، یاد گرفتن را باید گزید

در آغاز فریب‌کاری‌ات کام‌یابیِ زودرسی بار می‌دهد، اما رفته رفته آزمودن‌ها آغاز می‌شوند، و چهره‌ی دروغ‌گو آشکار می‌گردد.

اگر مردمان بیاندیشند که فرمان‌بری از پادشاه‌شان ایشان را به تیره‌روزی و تباهی خواهد کشاند، آن‌گاه هیچ چیز به فرمان‌بری شوق‌شان نخواهد داد، نه تنبیه، نه ترغیب، نه پیش‌کش؛ زیرا که هیچ مرد از بهر نابودی خویش پیش‌کش نپذیرد.

مردمان لذت‌های این جهانی را به دور نمی‌فکنند و بدرود نمی‌گویند شادمانی‌ها را یک‌سره، نه! آن خویشتن‌داری که ما را آموختند بهر آن بود تا در آینده ما را از آن شادی‌های بزرگ رسد.

نوباوگان به دبستان می‌روند و به روزگار کودکی دادگری می‌آموزند و راستی. و اگر پرسیده شود از ایشان، گویند که نوآموزانِ داد و راستی‌اند؛ آن هم با سخنانی درست. همان‌سان که کودکان ما الفبا می‌آموزند، نونهالان پارسی دادگری و راستی می‌آموزند.

این را که گویمت نیک و برجسته به ذهن بسپار: هرگز فراهم آوردن توشه را به روز نیاز مینداز، بگذار تا فصل فراوانی چندان توشه رساندت که تیره‌روز بی‌توشِگی نیاید، و اگر شما در تنگ‌نایِ شرم بی‌توشگی نباشی، از آنان که کارهای‌ات به ایشان پیوسته است خدمت‌گزاریِ بهتر چشم توانی داشت. فزون‌تر این‌که سپاهیان هرگز سرزنش‌ات نکنند. که این در جای خود بر ارج تو افزاید؛ و تا به آن هنگام که تمامی نیازهای سپاهیان‌ات توانی برآوردن، آنان با بالاترین آمادگی در پی‌اَت آیند به هر آن‌جا که خواهی آسیب رسانی یا یاری. و بدان و آگاه باش که سخنِ تو بیش‌ترین بارِ قدرت‌نمایی‌ات را به دوش خواهد کشید، به گاه غم و به هنگام شادی.

ایزدان چیزهایی چند را روا دیده‌اند تا مردمان از گذر خواندن و آموزش فراگیرند؟ و دست‌یافت و توانمندی در آن‌ها پاداش کوشش‌های کسان است، نه برآیند کم‌کوشی و تن‌پروری. و در این راه آن هنگام توانیم از ایزدان یاری خواهیم که بالاترین کوشش‌های‌مان را، در یادگیری و دست‌یافت آن چیزها، به کار گرفته باشیم.

ایزدان و مردمان را به یک شیوه، پیوسته به یاد باید داشت. و ایزدان را نه تنها به روزهای نیاز باید نماز گزارد که حتّا به فرازترین روزهای بی‌نیازی و نیک‌بختی نیز باید در اندیشه بود. و آن‌گاه گفتید که به راستی ما باید با دوستان زمینی‌مان نیز چنین کنیم.