بریده‌هایی از کتاب پی گیر اخبار نباشید

چنانچه مغز شما دائماً با مسائلی که غیر قابل حل هستند مواجه شود، چنین می‌آموزد که هیچ چیزی قابل حل شدن نیست؛ در حالی که واقعیت امور جهان این است که بخشی از مسائل تحت اختیار ما هستند و بخشی از مسائل تحت اختیار ما نیستند. چرا باید خودتان را درگیر مسائلی کنید که خارج از اختیارتان است؟ بهتر نیست توان و انرژی خود را صرف حوزه‌هایی کنید که می‌توانید در آن‌ها تأثیرگذار باشید؟

زمانی که خود را در معرض انبوهی از حوادث خارج از کنترل و تسلطتان قرار می‌دهید، حجم عظیم انفعال و عدم تأثیرگذاری به تدریج باعث سرخوردگی شما می‌شود. ذهنتان شما را به عنوان یک قربانی منفعل به جا می‌آورد و باعث می‌شود حتی در مواردی از زندگی شخصی که قدرت تأثیرگذاری دارید هم بی‌تفاوت و منفعل بمانید. اصطلاح علمی این پدیده، «درماندگیِ آموخته شده» است.

پس از آنکه اخبار ماه گذشته را یادداشت نمودید، ببینید شما روی کدام خبر می‌توانستید تأثیر بگذارید؟ آیا می‌توانستید جلوی حمله تروریستی را بگیرید؟ آیا می‌توانستید از تصادف زنجیره‌ای در بزرگراه به علت خواب‌آلودگی یک راننده جلوگیری کنید؟ آیا می‌توانستید رئیس جمهور کشور همسایه را به ملاقات با رئیس جمهور کشور خودتان راضی کنید؟ به همین ترتیب سؤالات مسخره‌ای پشت سر هم ردیف می‌شوند که پاسخ همه آن‌ها منفی است.

زمانی که مغز شما مدام اطلاعات انبوهی دریافت می‌کند که قدرت تأثیر گذاشتن روی هیچ کدام از آن‌ها را ندارد، به مرور زمان منفعل می‌شود. برای اثبات این نکته کافی است یک برگه کاغذ بردارید و فهرستی از خبرهایی را که در یک ماه گذشته شنیده یا خوانده‌اید، یادداشت کنید؛ البته اگر آن‌ها را به یاد داشته باشید! چرا که اخبار آنقدر بی‌ربط به ما هستند که به زحمت در حافظه بلندمدتمان می‌مانند.

اخبار، انتظار واکنش عقلانی از مخاطبان خود ندارد؛ چون در این صورت کاروبارشان کساد می‌شود. آن‌ها دقیقاً همین رفتار عاطفی را هدف می‌گیرند و شما را در معرض قضاوت و نظر دادن قرار می‌دهند.

زمان آن رسیده که متوجه شوید لازم نیست درباره هر موضوعی نظری داشته باشید! ۹۰ درصد نظرات شما و دوستان معتاد به اخبارتان بی‌مورد هستند؛ این اخبار است که همواره ما را به اظهار نظر ترغیب می‌کند. اگر جلوی این روند را نگیریم، پس از مدتی تمایل به اظهار نظر باعث اضطراب ما خواهد شد؛ چرا که مغز ما عادت می‌کند مقابل هر گزاره‌ای اعلام نظر و اعلام رأی کند. منشأ این رفتار، میانبر عاطفه است.

شما هرچه خبرهای بیشتری شنیده باشید، بیشتر مشتاق ابراز نظرات شخصی و نظریه‌پردازی در حوزه‌هایی هستید که هیچ اطلاعاتی درباره‌اش ندارید؛ کافی است در طول یک هفته، رسانه‌های خبری گزارش‌های متعددی درباره جنگ در سوریه پخش کنند؛ هفته بعد، شما در هر محفلی که شرکت کنید درباره جنگ در سوریه سخنرانی خواهید کرد! در واقع پیگیری اخبار، نظرات سطحی و غیرکارشناسانه را همچون یک آتشفشان فعال به هوا پرتاب خواهد کرد؛ به نحوی که از شدت حرارت و دود آن نفس‌ها بند بیاید.

سراسر کتاب‌های تاریخ مدرسه پر بود از تیترهایی که علت وقوع جنگ‌ها و انقلاب‌های مختلف را در سه الی پنج مورد قطعی توضیح می‌داد و شما باید آن‌ها را حفظ می‌کردید. آن چند علت آنقدر در طول سال‌های مختلف تحصیلی تکرار می‌شدند که جایی برای حدس زدن، فکر کردن به عوامل دیگر، ایجاد پرسش و مطالعه بیشتر برای شما باقی نمی‌گذاشت! همانقدر که کتاب‌های مدرسه خالی از تحلیل بودند، اخبار نیز خالی از تحلیل هستند و تنها راه چاره، قطع ارتباط با آن‌هاست تا جهان را بیش از این برایمان ساده و پیش پا افتاده جلوه ندهند.

در مقابل، کتاب‌ها و مجلات تخصصی کارشان تشریح جزئیاتی است که هر واقعه را از دیگری متمایز نموده و درسی برای شناخت جهان و انسان به دست می‌دهند. اینگونه مطالب، ذهن شما را به سمت تحلیل و تفسیر سوق می‌دهند و باعث می‌شوند شما درباره آن موضوع فکر کنید.

خبرهای کوتاه طی فرایند ساده‌سازی با حذف جزئیات هر رخداد، به شبیه شدن رخدادها به یکدیگر کمک می‌کنند؛ یعنی دیگر پای فعل و انفعالات گسترده و تأثیرات علت و معلولی در میان نیست. هر رخدادی با یک یا دو علت کوتاه و فشرده مخابره می‌شود و مخاطب را دچار این توهم می‌کند که جهان بسیار ساده و قابل فهم است و نیازی به نگرانی نیست، چرا که هیچ رخداد غیرمنتظره‌ای وجود ندارد و همه چیز تحت کنترل است!

هرچه بیشتر پیگیر اخبار باشید، در دریای بیکران خبرها حتماً به اطلاعات تأیید کننده نظرات خودتان بر خواهید خورد، حتی اگر نظراتتان اشتباه باشد؛ چرا که امروزه اخبار به هیچ وجه جایگاه سنگ محک را در ارائه اطلاعات صحیح و نیز به چالش کشیدن نظرات مختلف ندارد، بلکه در یک مدار صفر و صدی کار می‌کند؛ یعنی یا نظری را به کل رد و یا نظری را کاملاً تأیید می‌کند. بدین ترتیب، افراد متعصب روز به روز اخبار مورد علاقه بیشتری برای مصرف پیدا می‌کنند. در واقع هر نظر اشتباهی، همیشه یک سری محتوای تأیید کننده در دل اخبار دارد که باعث مغرور و کوته‌بین شدن افراد می‌شود.

انبوهی از اطلاعات پراکنده و غیرکارشناسانه زیر نقابی به اسم حقیقت، شما را در برمی‌گیرد و باعث می‌شود تا به آگاهی‌تان از جهان مغرور شوید! حتماً این جمله را زیاد شنیده‌اید که «فردی که کمی کتاب می‌خواند، خطرناک‌تر از کسی است که اصلاً کتاب نمی‌خواند!» یا این سخن از توماس جفرسون، یکی از بنیان‌گذاران ایالات متحده آمریکا که می‌گوید: «کسی که هرگز حتی به روزنامه نگاه هم نمی‌اندازد، مطلع‌تر از کسی است که آن را می‌خواند!».

پروفسور پل اسلوویچ با انجام یک آزمایش، تأثیر داده‌ها را بر اعتماد به نفس آدم‌ها مطالعه کرده است. در یک مسابقه اسب‌دوانی، اطلاعات زیادی از اسب‌ها در اختیار افرادی قرار گرفت که می‌خواستند بر سر نتیجه مسابقه شرط‌بندی کنند. سپس از این افراد سؤال شد که اولاً به نظرشان کدام اسب برنده مسابقه خواهد شد؟ ثانیاً چقدر به پیش‌بینی خود اطمینان دارند؟ نتیجه بسیار جالب بود؛ درصد پیش‌بینی درست برای اسب برنده بسیار پایین بود؛ چرا که داده‌ها آنچنان داده‌های مفیدی نبودند، اما این افراد چون فکر می‌کردند بر اساس داده‌های معتبر و مهمی دست به پیش‌بینی زده‌اند، به صحت پیش‌بینی خود بسیار اطمینان داشتند! این آزمایش نشان می‌دهد که در اختیار داشتن اطلاعات درست یا غلط به یک اندازه اعتماد به نفس افراد را افزایش می‌دهد.

این تظاهر به دانستن، مخاطبین را فریب می‌دهد و آن‌ها را به آدم‌های نادان ترسناکی تبدیل می‌کند که خیال می‌کنند نبض جهان را در دست دارند.

افرادی که پیگیر اخبار هستند، با بلعیدن اطلاعاتی متضاد با واقعیت جهان، روز به روز احساس دانایی بیشتری می‌کنند! ماکس فریش، نمایشنامه‌نویس آلمانی می‌گوید: «هیچ کس نمی‌داند اوضاع از چه قرار است، اما روزنامه‌ها هر روز و هر روز تظاهر به دانستن می‌کنند!».

اخبار در تقابل با درک جهان است؛ چرا که شما را به دیدن رخدادها بدون هیچ زمینه‌ای تشویق می‌کند، در حالی که هیچ رخدادی در جهان بدون نیروی محرکه و زمینه‌ها رخ نمی‌دهد. پس شیوه‌ای که اخبار، وقایع را گزارش می‌دهند، به هیچ عنوان در جهت سازوکار حقیقی زندگی شما نیست.

بازی‌های معمایی را در نظر بگیرید؛ همان بازی‌هایی که از طریق وصل کردن نقاط روی کاغذ، همچون الگوهایی که در آسمان شب از طریق وصل کردن ستاره‌ها پدید می‌آید، تصویری مشخص ظاهر می‌شود. حقایق نیز دقیقاً چنین وضعیتی دارند؛ از نقاط بی‌شماری تشکیل شده‌اند و برای درک آن‌ها لازم است نقاط مختلف را شناسایی کرده و به هم وصل کنید تا بتوانید تصویر کلان و یکپارچه را مشاهده کنید. باید بدانید که اخبار از عهده این کار برنمی‌آیند.

اخبار همچون حباب‌های کوچک صابونی هستند که روی سطوح مختلف به شکل پراکنده و موقت می‌نشینند و پس از زمانی کوتاه از بین می‌روند. این حباب‌ها هیچ نقشی در دستیابی به تصویر کلان حقیقت ندارند. حقایق و رخدادها یک پدیده واحد و منفک نیستند؛ آن‌ها حاصل زمینه‌ها و عوامل مختلفی هستند و همچنین می‌توانند پیامدهای گوناگونی داشته باشند. پس اگر مثلاً می‌خواهیم درباره واقعیت جنگ بدانیم، پیگیری تصاویر و ویدیوها و آمار کشته‌شدگانی که اخبار هر روزه اعلام می‌کند، هیچ کمکی به شناخت ماهیت جنگ نمی‌کند. برای دیدن تصویر کلان، نیازمند شناخت زمینه، وابستگی‌های موضوعی، تأثیرات متقابل و سپس وصل کردن تمام این موارد به یکدیگر توسط خطوط اتصال هستید.

اخبار همچون حباب‌های کوچک صابونی هستند که روی سطوح مختلف به شکل پراکنده و موقت می‌نشینند و پس از زمانی کوتاه از بین می‌روند. این حباب‌ها هیچ نقشی در دستیابی به تصویر کلان حقیقت ندارند. حقایق و رخدادها یک پدیده واحد و منفک نیستند؛ آن‌ها حاصل زمینه‌ها و عوامل مختلفی هستند و همچنین می‌توانند پیامدهای گوناگونی داشته باشند. پس اگر مثلاً می‌خواهیم درباره واقعیت جنگ بدانیم، پیگیری تصاویر و ویدیوها و آمار کشته‌شدگانی که اخبار هر روزه اعلام می‌کند، هیچ کمکی به شناخت ماهیت جنگ نمی‌کند. برای دیدن تصویر کلان، نیازمند شناخت زمینه، وابستگی‌های موضوعی، تأثیرات متقابل و سپس وصل کردن تمام این موارد به یکدیگر توسط خطوط اتصال هستید.

هر آنچه در اخبار می‌شنوید، حاصل یک سناریوی طراحی شده بر اساس سیستم عصبی انسان و سیستم بازدهی رسانه است. هر چیزی که در اخبار زیاد به آن پرداخته می‌شود، سزاوار کمترین میزان توجه هم نیست. در مقابل باید به دنبال هر موضوعی باشید که در اخبار، کلمه‌ای درباره‌اش صحبت نمی‌شود.