بریده‌هایی از کتاب العبد: شرح احوالات و زندگانی جامع فقه و عرفان حضرت آیت الله‌العظمی محمد‌تقی بهجت فومنی ( ره )

کسی که علامه طباطبایی، که خود بزرگ‌مردی اخلاقی بود، در پاسخ به درخواست شاگردش، آیت‌الله جوادی آملی برای تشکیل کلاس اخلاق، دربارۀ او چنین فرمود: «اخلاق گفتنی نیست، عمل کردنی است. اخلاق را باید به کار بست. همین آقای بهجت را نگاه کنید، مجسمۀ اخلاق است. همۀ کارهایش درس است.»

«غایت چیزی که از بشر می‌خواهند دائم‌الذکر بودن است، همان چیزی که در روایت آمده که سه چیز است که طاقت انجام آن را ندارند. یکی از آن‌ها ذکرالله علی کل حال است و آن هم “ذِکرُ اللهِ فِی کلِّ مَوطِنٍ إذا هَجَمْتَ عَلی طاعَتِهِ أو مَعصِیتِهِ” دوام ذکر انسان را به مرتبۀ یقین می‌رساند. آیا ممکن است کسی دائم‌الذکر باشد و موقن نباشد؟ ابتدا انسان خیال می‌کند مشکل است، چون کوهی در برابر او اما به تدریج می‌فهمد که نه، چندان هم مشکل نیست. با دیگران حرف می‌زند ولی دلش پیش خداست.»

اگر برای خدا در تربیت فرزند سهل‌انگاری نکنیم تا فرزند خوب تحویل جامعه دهیم، اگر برای رضایت خدا با خواهر و برادری که از ما بریده و قهر کرده رابطه دوستی برقرار کنیم، اگر به خاطر خدا وقت استراحت خود را اختصاص به حل مشکل دوستی بدهیم، اگر تنها با یک همدلی و مشاوره باری از دوش کسی برداریم، اگر برای خدا بخوریم و بخوابیم و استراحت و تفریح کنیم تا توان خدمت به خلق را برای فردای آن روز داشته باشیم، اگر با یک تلفن به پدر و مادر و احوالپرسی از آنان، با یک‌بار بر سر یتیمی دست کشیدن برای خدا، یا کمک در کارهای منزل و... بتوانیم به خدا نزدیک شویم چرا این کار را نکنیم و انجام این امور برایمان سختی و تکلف داشته باشد؟!

«این احساس لذت در نماز یک سری مقدمات خارج از نماز دارد و یک سری مقدمات در خود نماز. آنچه پیش از نماز و در خارج از نماز باید مورد ملاحظه باشد و عمل شود این است که انسان گناه نکند و قلب را سیاه و دل را تیره نکند. معصیت روح را مکدر می‌کند و نورانیت دل را می‌برد. در هنگام خود نماز نیز انسان باید زنجیر و سیمی دور خود بکشد تا غیر خدا داخل نشود. یعنی فکرش را از غیر خدا منصرف کند و توجهش به غیر خدا مشغول نشود و اگر به طور غیر اختیاری توجهش به جایی منصرف شد به محض التفات پیدا کردن باید قلبش را از غیر خدا منصرف کند. وقتی وارد نماز می‌شوید هنگام خواندن حمد و سوره به معنای آن توجه کنید تا ارتباط حفظ شود

«شاید حکمت تکرار نماز علاوه بر تثبیت، سیر باشد، به این نحو که هر نمازی از نماز قبلی بهتر و نماز قبلی زمینه‌ساز نماز بعدی باشد. باید در هر نمازی غیر از آنچه قبلاً استفاده می‌نمودیم، استفاده نماییم نه اینکه بدون کم‌وزیاد فقط تکرار باشد بلکه صورتاً برای ما همان باشد نه سیرتاً. باید در هر دفعه چیزی از آن بفهمید که قبل از آن نمی‌فهمیدید وگرنه وقتی انسان یک‌دفعه نماز خواند، بقیۀ نمازها تکرار نماز اول است. آیا دستور داده شده نماز را به جای آوریم و ندانیم برای چه امر شده است؟ آیا آنچه را که می‌دانیم و خواندیم دوباره بلکه در هر شبانه‌روز پنج‌بار تکرار کنیم؟ بلکه می‌خواهد بفهماند که هربار که نماز به جای می‌آوری ملتفت باش که چیزی به دست آوری و مطالبی بفهمی که قبلاً آن را نمی‌فهمیدی.»

و چقدر تناسب دارد تکبیر برای ورود به نماز و تسلیم برای خروج از آن، اگرچه کبیر و عظیم هر دو از اسمای خداوند هستند اما در تکبیر، اکبر مناسب است چون جهت مانعیت در آن لحاظ شده است یعنی تمام امور دنیا و همۀ بزرگ‌ها را کنار بگذارید چون خداوند متعال اکبر است.»

اما ای نفس سرکش من که چون سنگ سرسخت شده‌ای، اگر هوای خدایی شدن به سر داری باید از همین امروز خود را بشکنی و خاک شوی زیرا همچنان که حتی در بهاران که فصل رویش است از سنگ گلی نمی‌روید، عشق را نیز به دل‌های سنگی نمی‌دهند. عشق حقیقی مختص انسان است و سرشتِ انسان خاک، و مهر معشوق در دلی جوانه می‌زند که بر سرشت خاکی خود باشد

او نیز بشری بود مانند ما با این تفاوت که او برترین هدف را برای خود برگزید و در راه تحققش موانع را مغلوب خود کرد و اسیر مشکلاتی چون منع پدر، فقر، دوری از نجف و پیری و ناتوانی نشد

«ایشان تا پدرش زنده بود به خاطر اطاعت امرش نمازشب نخواند، این را یقین داریم. بعضی نقل می‌کردند آقای قاضی نظرش این بود که نمازشب برای وصول سالک به مقصد مهم و به منزلۀ یک کمک است و به همین‌خاطر به او، که از نمازشب منع شده بود، دستور سکوت می‌دهد و سکوت را جایگزین نمازشب می‌کند. ناراحتی آقا هم فقط از این جهت بود که آن آقا رفته و پیش پدرش یک حرفی زده که مانع نمازشب ایشان شده بود و البته از آن هم خیلی نمی‌نالید، برای اینکه شاید با سکوتش جبران شده بود.»

و چنین است که آیت‌الله بهجت می‌فرماید: «اگر انسان یک گام در راه غیر رضای خدا بردارد دیگر گام‌های بعدی را نمی‌داند چه خواهد شد! همان گام اول او را به جاهایی که نمی‌داند خواهد کشید.»