بریده‌هایی از کتاب جامعه‌شناسی تحریفات عاشورا
۴٫۳
(۷)
در یک نگاه جامعه‌شناختی حتی می‌توان گفت که بدون اعتقاد به دین هم، باید قبول کرد که ایجاد و آفرینش هر تحول اجتماعی به یک پیش شرط مهم مشروط است: نقد وجوه اجتماعی دین.
noir
گر بپرسد چه می‌کنید اکنون؟
با شهیدان غسل کرده به خون
از ره‌آورد خون پاک شهید
قصرهای چنین به پا کردید
ما چه خواهیم گفت با زینب
که چه؟ طی شد ستیز، یا زینب!
که چه؟ خاتون کربلا! با هم
فرصتی داشتیم اگر ما هم
گاهگاهی نماز می‌خواندیم
گرچه بهر نیاز می‌خواندیم
که چه؟ قرآن غریب خانه ماست
تاجرانیم و حج بهانه ماست
Ahmad
در فیه ما فیه نیز که اثری منثور است مولوی ضمن نقل داستان وضو ساختن حسین و بازگویی کمال حکمت‌اندیشی آن بزرگوار، در تشبیهی، حسین را مرکز و دل حقیقت می‌داند و طرف مخاصم وی (یزید) را فرسنگ‌ها دور از حقیقت دانسته و به فراق و هجران مانند کرده است. (فیه مافیه، ص ۱۵۸) و همین مضمون را در کلیات شمس نیز در قالب بیتی بازگو نموده است:
دل است همچو حسین وفراق همچو یزید
شهید گشته دو صد ره به دشت کرببلا
Ahmad
حجم جمعیت کوفه در سال‌های نخستین تاسیس بالغ بر ۲۴ هزار نفر می‌شد که دوازده هزار نفر از آن را قبایل یمنی، هشت هزار نفر از آن را نزاریان و چهار هزار نفر از آن را دیالمه تشکیل داده بود. شهر کوفه به دلایل مختلف که پاره‌ای از آنها را می‌توان حدس زد خیلی سریع رشد کرد. به طوری که جمعیت بیست و چهار هزار نفری آن در ظرف هفت سال یعنی در سال ۲۴ هجری قمری – زمان حکومت ولید ابن عقبه – به بیش از صد هزار نفر رسید. در این زمان فقط چهل هزار نفر مرد جنگی در کوفه سکنی داشت و در واقع یکی از مجهزترین پادگان‌های نظامی زمان خود بود.
این تغییر در حجم جمعیت (۲۰ = r) نمایانگر رشدی غیرمتعارف است که آن را "هجوم جمعیت" می‌نامند. پایان جنگ‌های نواحی عراق که منبعی سرشار برای کسب ثروت بود شدت این هجوم را کاهش داد و در سال پنجاه و دوم یا پنجاه و سوم بر طبق گزارش بلاذری جمعیت آن فقط حدودا صد و چهل هزار نفر بوده است یعنی پایان غنایم جنگی رشد ۲۰ درصد را به ۱/۴ (۱/۴ = r) تقلیل داد. بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت که حجم جمعیت کوفه در سال شصتم هجری، احتمالا چیزی در سطح سال پنجاه و دو یا پنجاه و سه هجری بوده است.
Ahmad
مردم کوفه هم در مقابل فرامین ابن زیاد، علم مخالفت بر نمی داشتند، بلکه تلاش داشتند تا حسین را به بیعت وادار کنند تا خود به جنگ کشانده نشوند، یعنی دوست داشتند که جنگی نشود، ولی آنها هم با فرمان امیر مخالفت نکرده باشند.
Ahmad
یکی از روانشناسان اجتماعی به نام میلگرام،، پس از جنگ جهانی دوم و بر پایه واقعیات خشن و فاجعه بار کشتار غیرنظامیان و اسرای یهودی توسط آلمانی‌ها در جنگ جهانی دوم، و نیز آزمون‌های شخصیت سران نازی دستگیر شده (که نشان داد که واقعا آنها شخصیت‌های خشن و بیرحمی نبودند) ، بدنبال پاسخ به این سئوال که چرا و چگونه نازی‌ها تا این اندازه خشن رفتار کردند، نظریه «اطاعت از اتوریته» را مطرح و آن را آزمون کرد. شرح این آزمایش‌ها، در کتابش به نام «اطاعت از اتوریته، یک دیدگاه تجربی» آمده است.
Ahmad
عاشورا شورش نیست. حرکتهای جمعی در جامعه شناسی با اصطلاحات مختلفی چون انقلاب (revolution) ، شورش (rebellion) ، جنبش اجتماعی (socail movement) و کودتا نام برده می شوند. از آنجا که قیام حسین بن علی علیه السلام حرکتی جمعی بود و در حرکت امام تغییر ساختار سیاسی و اجتماعی مد نظر بود، حرکت ایشان نمی تواند شورش یا کودتا تلقّی شود؛ چرا که کودتا " گرفتن حکومت توسط عده ای محدود به زور اسلحه است و در آن هیچ جنبش مردمی وجود ندارد" (رفیع پور، فرامرز، توسعه و تضاد، چاپ دوم: تهران، شرکت سهامی انتشار، ۱۳۷۷ش.) و شورش نیز چنانچه هدف سیاسی داشته باشد به دنبال تغییر رژیم حاکم است نه تغییر کل ساختار سیاسی، لذا قیام حسین بن علی علیه السلام با ویژگیهایی که داشت تنها می تواند انقلاب یا جنبش تلقّی شود. (برای مطالعه بیشتر در این باره ر.ک به: هادی سعیدی رضوانی، جامعه شناسی تاریخی قیام عاشورا، مشکوه، شماره ۷۹) .
Ahmad
واقعه عاشورا، حقیقتی تاریخی است که به اسطوره پهلو می‌زند و شبیه اساطیر است، اما اسطوره نه به معنی خرافه؛ بلکه به معنی داستانی شکوهمند و رمزناک که پیش و بیش از آن که بیانگر واقعیات و "هست"ها باشد، تبیین نمادین "باید"هاست.
این پرسش جدی را در عرصه عاشورا پژوهی و کربلاشناسی می‌توان مطرح کرد که آیا حداقل حماسه‌ای همسنگ و برابر با سوک سیاوش در شاهنامه فردوسی، برای سیدالشهداء و حماسه‌خونین و عظیم وی در فرهنگ شیعه سروده شده است؟ پاسخ، بی‌شک منفی خواهد بود. به‌استثنای ترکیب‌بند محتشم‌کاشانی که آن هم نگاهی تک بعدی و چامه‌ای رثاآمیز بدون توجه به ابعاد انسانی و عرفانی عاشورا است!
گفتمان مسلط عاشورا، مع الاسف، گفتمانی تراژیک بوده که آن هم با نگاه اسطوره‌ای نوعی‌گرایش متافیزیکی اغراق‌آمیز و غلوگونه آمیخته شده و بیش از این که نسبتی با واقعه حماسی / عرفانی عاشورا داشته باشد انعکاس اجتماعی سوگواریهای شخصی و دردهای فردی / جمعی و بازخوانی آلام تاریخی و خشونت‌ها و ستم‌هایی است که بر خود ما رفته است
Ahmad
برخی علل "در حاشیه ماندن ادبیات‌عاشورا" را به شرح ذیل یادآوری می‌نماید:
الف. تکرار مکررات و زیاده‌گویی بدون نوآوری.
ب. شعاری بودن اشعار، کلی‌گویی و بی‌توجهی به صبغه ادبی در آفرینش آثار عاشورایی.
ج. رجوع به وقایع غیرمستند و تحریف شده و خلاء مقبولیت تاریخی.
د. بهره جستن از بیان غیرعینی و مفهومی و به کارگیری ترکیبات کلیشه‌ای و فقدان آرایه‌های تصویری و حسی.
ه. غفلت‌ورزی از ابعاد عرفانی، حماسی و به طور کلی ارزشی عاشورا و انحصار آن در بعد سوگواری و عاطفی.
و. بی‌توجهی به تأثیر اعجازگونه القاء غیرمستقیم مضامین عاشورا و روی آوردن به القاء بی‌واسطه پیام‌های عاشورا.
ز. عدم شناخت وافی نسبت به شخصیت قهرمانان کربلا و پایگاه حقیقی آنان.
Ahmad
فهرست تعزیه‌هایی که تحریف در آنها چشمگیر است: ۱) تعزیه شست بستن دیو. ۲) تعزیه زن علویه. ۳) تعزیه جوانمرد قصاب. ۴) تعزیه عابس و شوذب. ۵) تعزیه قتلگاه و زخم شماری (باحضور شهربانو) . ۶) تعزیه جسر مصیب. ۷) تعزیه بازار شام. ۸) تعزیه ورود به مدینه ـ فاطمه‌صغری و مرغ خونین. ۹) تعزیه حبس المعاندین. ۱۰) تعزیه عروسی پسر ظهری. ۱۱) تعزیه شاه‌ارغون. ۱۲) تعزیه هاشم (هاشم بن عتبه) . ۱۳) تعزیه کور موصل. ۱۴) تعزیه تولد امام حسین (باحضور جبرئیل، میکائیل، فطرس...) . ۱۵) تعزیه عبا گم کردن. ۱۶) تعزیه خاک بازی کردن امام‌حسین (ع) . ۱۷) تعزیه قانیای فرنگ. ۱۸) تعزیه شهادت شاه ابراهیم. ۱۹) تعزیه وفات زین‌العابدین (۴) . ۲۰) تعزیه آهو آوردن صیاد در خرابه. ۲۱) تعزیه شهادت رقیه. ۲۲) تعزیه ذوالحمار. ۲۳) تعزیه وداع شهربانو. ۲۴) تعزیه وفات فاطمه صغری. ۲۵) تعزیه آب آوردن زنان (شهادت علی‌اکبر) . ۲۶) تعزیه یهودی و تورات پاره‌کردن. ۲۷) تعزیه زن خولی. ۲۸) تعزیه باغ بنی‌نجار (محافظت اژدها از حسنین) . ۲۹) تعزیه عزاداری پیامبر در بهشت برای امام‌حسین (ع) . ۳۰) تعزیه مرغان (چهار مرغ خونین) کربلا. ۳۱)
Ahmad
تعزیه، باغی شگفت از نمادها و نشانه‌هاست؛ همچون انواع پرچم‌های سبز، سرخ و سیاه که نماد اهل بیت، شور، انقلاب و سوگواری‌اند. علم که علامت درفش سپاه امام است، چرخش به دور خود و راه رفتن به گرد صفحه به علامت گذشت زمان و سفر، استفاده از چتر به نشانه فرود آمدن جبرئیل و نزول فرشتگان از آسمان، عینک سفید برای نشان دادن روح نیکدلی و بصیرت و عینک دودی برای‌تبیین جلوه پلشتی و خباثت روح، کاربرد عصا به مثابه مصلحت اندیشی و تجربه، گهواره آغشته به رنگ سرخ برای اعلان شهادت علی اصغر، استفاده از کبوتر سفید به عنوان پیک‌نامه رسان، کجاوه‌نشینی شبیه‌زنان برای نشان‌دادن اسارت آنها و... صرفاً گوشه‌ای از نمادهای بی‌شمار تعزیه‌های عاشورایی به شمار می‌رود.
Ahmad
مختار بن یوسف ثقفی ـ رهبر توابین ـ را باید نخستین کسی دانست که در عزای امام حسین، سوگواره‌ای در خانه خود در کوفه برگزاری نمود و برخی نوحه‌سرایان را برای ذکر مصائب عاشورا به خیابانهای کوفه گسیل می‌کرد. هدف اصلی مختار تحریک مسلمانان به تقویت همت و انگیزه‌شان برای انتقام‌گیری از قاتلان سیدالشهداء (ع) بود.
Ahmad
تمایل زیاد خاندان بویه به مذهب شیعه باعث ایجاد تشکل‌های شیعی و اجرای مراسم مذهبی با فرم شیعی شد، از جمله، نخستین بار در عاشورای سال ۳۵۲ ه. ق، بنا به دستور صریح معزالدوله بویه‌ای، گردهمایی و اظهار حزن، بستن بازارها، توقف خرید و فروش، ممنوعیت ذبح گوسفند، ننوشیدن آب و برپایی خیمه‌ها و.... برای بزرگداشت عاشورا، انجام شد.
Ahmad
پیشانی تمامی‌شان داغ سجده داشت
آنان که خیمه‌گاه مرا تیر می‌زدند
این مردمان غریبه نبودند، ای پدر
دیروز در رکاب تو شمشیر می‌زدند
ماندند در بطالت اعمال حج‌شان
مُحرم نگشته تیغ به تقصیر می‌زدند
در پنج نوبتی که هبا شد نمازشان
بر عشق، چار مرتبه تکبیر می‌زدند
Ahmad
با کاروان نیزه سرودۀ علیرضا قزوه، نگینی تابناک بر انگشتری ادب عاشوراست این ترکیب بند، آمیزه‌ای از ویژگیهای دو سبک عراقی وهندی است. هم عاشقانه سرایی و کلمات گدازان و سوزناک و عشق آلودۀ سبک عراقی در آن بسیار به کار رفته است و هم نازک خیالی‌ها و باریک اندیشی‌های سبک هندی:
قرآن منم چه غم که شود نیزه، رحل من
امشب مرا در اوج ببین سرفرازتر
Ahmad
زمین افسرده کوری است، کوری مثل باعورا
زمان آبستن شوری است، شوری مثل عاشورا
درنگ از سبزمان گل می کند رنگی که می‌بینی
بیا ننشسته برخیزیم از اورنگی که می‌بینی
صلامان می‌زند همسایه، لیکن سایه ساری نی
گلی نی، گلعذاری نی، گل افشانی، بهاری نی
به ترکستان چین برده ست خوی کاروانیمان
چو خورشید پسین مرده ست روی ارغوانیمان
زمین آلوده ننگی است، ننگی مثل باعورا
زمان آبستن جنگی است، جنگی مثل عاشورا
به دریاهای بی‌پایاب برگردان صدفها را
به ماهی‌ها، به شهر آب برگردان صدفها را
بگو: چیزی که پنهان آرزو دارید باید شد
بگو: ساحل تهیدست است، مروارید باید شد
Ahmad
مهم‌ترین عنصری که این مثنوی را از سایر اشعار عاشورایی متمایز ساخته و برتر می‌نشاند، توجه به بُعد حماسی و شکوهمند عاشورا و اجتناب از رویکرد عاطفی محض ومنفعلانه به این واقعه است. نهیب و سرزنشی بیدارگرانه که جان‌های خفته را مخاطب قرار داده و آنان را به تفکر در علل واقعه و اندوهخواری بر سکوت استمراری آنان فرامی‌خواند:
بی‌درد مردم ما خدا، بی‌درد مردم
نامرد مردم ما خدا، نامرد مردم
از پا حسین افتاد و ما بر پای بودیم
زینب اسیری رفت و ما بر جای بودیم
در برگ ریز باغ زهرا برگ کردیم
زنجیر خائیدیم و صبر مرگ کردیم
چون بیوگان ننگ سلامت ماند بر ما
تاوان این خون تا قیامت ماند بر ما
Ahmad
از جمله دفترهای شعر عاشورایی که به حقیقت باید آن را نقطه عطفی در ادبیات عاشورا تلقی کرد گنجشک و جبرئیل سرودۀ حسن حسینی شاعر معاصر است. این مجموعه مشتمل بر سی شعر نو در خصوص حادثه عاشورا است. از جمله نقاط قوت و استحکام این مجموعه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف) استفاده از عنصر تفکر و اندیشه: این عنصر تشخص خاصی به شعر حسینی بخشیده‌است و آن را از بسیاری از دفترهای شعر عاشورایی متمایز کرده است:
تبری می‌جویم، / از سنگ جاهلی / که نرخ مروارید محمدی را شکست / از پولادی که درکوفه / برج آفتاب را به دو نیمه کرد / و در عاشورا بوسه‌گاه نبی را درنوردید.
Ahmad
به میدان رفتن علی‌اکبر نیز از زیباترین صحنه‌هایی است که در مثنوی عمان سامانی تجلی‌یافته است. عمان، از قامت سروگون علی‌اکبر (ع) سخن می‌راند و نگاه مشتاق امام بر بالای او. ابیات بعدی اوج تراژدی و حماسه عاشورا است:
از رخت مست غرورم می‌کنی
وز مراد خویش دورم می‌کنی
گه دلم پیش تو گاهی پیش اوست
رو که با یک دل نمی‌گنجد دو دوست
در مثنوی عمان، دریاهایی است که کشف گوهرهای آنها نیازمند غواصان بحرآزموده و مؤمن‌است. منظومه‌ای سرشار از رازها و به تعبیر عمان:
چون که از اسرار سنگین بار شد
نام او گنجینه اسرار شد
Ahmad
یکی از قضایایی که در حادثه کربلا از نگاه صاحب‌نظران تحریف و برساخته و قضیه جعلی محسوب است، قضیه عروسی و دامادی قاسم است که اکثر متفکران و پژوهشگران عاشورایی‌به شدت این مسأله را مورد انتقاد قرار داده و معتقدند که عروسی قاسم جزو تحریفات عاشورا است و ما در بخش تحریفات به تفصیل به آن پرداخته‌ایم. اما در گنجینه اسرار این واقعه آمده است و از آن استفاده عرفانی شده است:
آرزو را ترک گفتن خوشتر است
با عروس مرگ خفتن خوشتر است
کی خضاب دستتان باشد صواب
دست عاشق را زخون باید خضاب
Ahmad
حجم
۳۳۰٫۱ کیلوبایت
سال انتشار
۱۳۸۷
تعداد صفحه‌ها
۳۳۶ صفحه
حجم
۳۳۰٫۱ کیلوبایت
سال انتشار
۱۳۸۷
تعداد صفحه‌ها
۳۳۶ صفحه
قیمت:
۳۸,۰۰۰
تومان