بریده‌هایی از کتاب قانون، قانون‌گذاری و آزادی (جلد ۱: قواعد و نظم)

«شک دستوری‌» ، که از نظر دکارت موجب نفی حقیقی‌بودن هر آن چیزی می‌شود که نتوان به طور منطقی از مقدمات آشکار، «روشن و واضح» ، و درنتیجه فارغ از هرگونه شک ممکن استنتاج نمود، همه آن قواعد رفتاری را که نمی‌توانستند به این ترتیب توجیه شوند از اعتبار ساقط می‌کرد

برنامه‌ریزی کند. اگر بر فرض محال، روزی کسی موفق به سازماندهی کامل چنین جامعه‌ای شود، این جامعه دیگر ذهن‌های متعدد را به کار نخواهد گرفت بلکه کاملاً به یک ذهن وابسته خواهد شد و، در این صورت، این جامعه مسلماً نمی‌تواند بسیار پیچیده باشد بلکه فوق‌العاده ابتدایی خواهد بود و، درنتیجه، ذهنی که دانش و اراده‌اش همه‌چیز را اداره می‌کند نیز به‌زودی به ذهنی فوق‌العاده ابتدایی بدل خواهد شد. اطلاعاتی که در برنامه‌ریزی چنین نظمی دخالت خواهند داشت فقط آن‌هایی خواهند بود که این ذهن می‌شناسد و درک می‌کند، و از آن‌جایی که تنها یک ذهن امکان تصمیم‌گیری در خصوص عمل و بنابراین کسب تجربه را دارد، از تعامل ذهن‌های متعدد که تنها عامل رشد ذهن است اثری نخواهد بود.

مقصودگرایانه یا پراگماتیک[ ۵ ]تاریخ کامل‌ترین شکل خود را به صورت تصور تشکیل جامعه از طریق یک قرارداد اجتماعی، ابتدا نزد هابز و سپس روسو، که از بسیاری جهات پیرو مستقیم دکارت بود، پیدا نمود.[

، فقط نتیجه نهادها و شیوه‌های عمل ابداع‌شده یا طراحی‌شده برای این منظور نبود، بلکه عمدتا نتیجه روندی بود که در آغاز به عنوان «رشد» و سپس به عنوان «تحول‌» توصیف می‌شد، در این روند

در فصل اول کتاب سعی می‌کنم نشان دهم که بعضی دیدگاه‌های بسیار شایع علمی یا سیاسی تابع تصور خاصی از شکل‌گیری نهادهای اجتماعی هستند که من آن را «خردگرایی صنع‌گرایانه‌» می‌نامم؛ طبق این تصور همۀ نهادهای اجتماعی محصول طراحی عامدانه هستند، و باید این‌طور باشند.

سرخوردگی ناشی از ارزیابی مبالغه‌آمیز از توانایی‌های خرد منجر به عکس‌العمل شدید علیه کاربرد خرد انتزاعی و ستایش توانایی‌های ارادۀ فردی می‌گردد،

انواع تعصب‌های قومی، ناسیونالیستی و بنیادگرایی‌هایی که در صحنۀ بین‌المللی مشاهده می‌کنیم نمونه‌های بارزی از صنع‌گرایی هستند.

انسان‌وارانگارانه، هرگونه نظم مشاهده‌شده در پدیدارها را ناشی از طرح ارادی یک ذهن متفکر می‌داند.

موضوع بحث آن‌ها همان چیزی است که بعضی از آن‌ها آن را «علم قانون‌گذاری‌» یا اصول سیاست به مفهوم وسیع کلمه می‌نامیدند

آن‌ها فقط به این معنی «فلسفی‌» اند که از برخی اعتقادات وسیعاً شایع ولی اشتباه یک سنت فلسفی ناشی شده‌اند، سنتی که پاسخ نادرستی را به مسائلی که قابل بررسی علمی معین هستند، بدیهی می‌انگارد.

طغیان خردگرایانه علیه خرد، اگر از چنین تعبیری استفاده کنیم، معمولاً علیه خصلت انتزاعی اندیشه صورت می‌گیرد. این‌که هر اندیشه‌ای به‌ناچار باید به درجات مختلف انتزاعی باشد و بنابراین اندیشه هرگز نمی‌تواند به خودی خود، به طورکامل، موجب انجام عملی شود، درخلال این طغیان نادیده گرفته می‌شود.

خصلت بارز خردگراییِ صنع‌گرا عدم رضایت آن از انتزاع است- یعنی به این موضوع آگاهی ندارد که مفاهیم انتزاعی وسیله‌ای است جهت رویارویی با پیچیدگی امر انضمامی که ذهن قادر به تسلط کامل بر آن نیست. در مقابل، خردگرایی تحولی، انتزاعات را وسیله‌ای می‌داند اجتناب‌ناپذیر برای قادرساختن ذهن به پرداختن به واقعیتی که نمی‌تواند کاملاً درک کند

رد توضیحات مذهب دربارۀ منبع و اساس اعتبار قواعد سنتی اخلاق و حقوق، منجر به رد خود این قواعد شد چراکه این‌ها به طور عقلانی قابل توجیه نبودند.

محور اصلی علم اقتصاد (مدرن) توضیح چگونگی شکل‌گیری و عملکرد بازارها است. همچنان‌که هایک به‌کرات تأکید می‌ورزد عدم اطلاع از این علم و جدی‌نگرفتن منطق آن بزرگ‌ترین آفت معرفتی روشنفکران و اندیشمندان اجتماعی است.

تفاوت آن‌ها با پوزیتیویست‌ها فقط در این بود که آن‌ها تصور می‌کردند که قانون می‌تواند به صورتی منطقی از مقدمات ماقبل تجربی استنتاج شود، درحالی‌که ارزیابی پوزیتیویسم از قانون طراحی عامدانه آن برمبنای دانش تجربی درخصوص نتایجی بود که این قانون می‌تواند در جهت نیل به اهداف انسانیِ مطلوب داشته باشد.

مسئلهٔ مهم این‌جاست که هر انسانی که در فرهنگ معینی بزرگ می‌شود، در خود قواعدی می‌یابد، یا می‌تواند متوجه شود که رفتارش مطابق برخی قواعد است و همچنین متوجه می‌شود که اَعمال دیگران نیز مطابق قواعد مختلف است یا نیست. این البته دلیلی بر دائمی و تغییرناپذیربودن آن قواعد به عنوان جزئی از «طبیعت انسانی» یا فطری‌بودن آن‌ها نیست، بلکه نشان می‌دهد که آن‌ها جزئی از میراث فرهنگی‌اند که امکان بقای نسبتاً پایدارشان وجود دارد، بخصوص تا زمانی که با کلمات بیان نشده‌اند و بنابراین مورد بحث و بررسی آگاهانه نیز قرار نگرفته‌اند.

عقلانیت کاملِ عمل به معنای دکارتی آن مستلزم شناخت همهٔ واقعیت‌های [جزئی] مربوطه است. یک طراح یا مهندس به منظور جفت وجورکردن اشیا، احتیاج به تمامی داده‌ها و قدرت کامل کنترل و دستکاری آن‌ها دارد تا بتواند به نتیجهٔ مورد نظر خود برسد. ولی موفقیت عمل در جامعه بستگی به شناخت آنچنان تعداد زیادی از واقعیت‌های خاص [جزئیات] دارد که از عهده هیچ‌کس بر نمی‌آید. درنتیجه، کل تمدن ما بیش‌تر، و ناگزیر، مبتنی بر باور ما به چیزی است که به معنای دکارتی قادر به شناختن آن نیستیم.

ذهن درواقع محصول محیط اجتماعی‌ای است که ساختهٔ خود ذهن نبوده، اما، او در آن رشد کرده، و تنها کاری که کرده فقط این بوده که به نوبهٔ خود بر این نهادها تأثیر گذاشته و آن‌ها را تغییر داده است.

علت این که ساختار جامعه مدرن به چنین درجه‌ای از پیچیدگی رسیده، رشد آن به صورت نظم خود جوش، نه سازمان، بوده، و این پیچیدگی بسیار فراتر از آن است که سازماندهی عامدانه بتواند به آن برسد. درواقع، این قواعد که رشد چنین نظم پیچیده‌ای را ممکن ساختند مسلماً در آغاز به منظور رسیدن به چنین نتیجه‌ای طراحی نشده بودند؛ ولی آن دسته مردمانی که از قضا قواعد مناسبی را اتخاذ کردند، تمدن پیچیده‌ای را به وجود آوردند که غالباً بعدها به دیگران انتقال یافت. بنابراین، دفاع از این عقیده که ما برای جامعهٔ مدرن، به علت پیچیدگی شدید آن، باید عامدانه برنامه‌ریزی کنیم، دفاع از قضیه‌ای متنافی‌الاجزا [پارادوکس] است که از درک کاملا نادرست این وضعیت ناشی می‌شود. واقعیت این است که ما نمی‌توانیم نظمی این‌چنین پیچیده را با مدیریت افراد جامعه حفظ کنیم، بلکه این کار، تنها به طور غیرمستقیم، با اجرا و اصلاح قواعدی که منجر به شکل‌گیری نظمی خودجوش می‌شود، امکان‌پذیر است.

آنچه امروزه عموماً «عدالت اجتماعی» یا توزیعی از آن یاد می‌شود تنها در بطن نوع دوم این نظم‌ها، یعنی سازمان، معنا دارد، اما، در نظم خودجوشی که آدام اسمیت «جامعهٔ بزرگ» و سِر کارل پوپر «جامعهٔ باز» نامیده‌اند معنا ندارد و با آن کاملا ناسازگار است.