بریده‌هایی از کتاب گزیده طنز عبید زاکانی

سربازی را گفتند: چرا به جنگ نروی؟ گفت: به خدا سوگند که من یک تن از دشمنان را نشناسم و ایشان نیز مرا نشناسند، پس دشمنی میان ما چگونه صورت بندد؟

استر طلحک بدزدیدند. یکی می‌گفت: گناه توست که از پاس آن اِهمال ورزیدی. دیگری گفت: گناه مهتر است که درِ طویله باز گذاشته است. طلحک گفت: پس در این صورت، دزد را گناه نباشد.

شخصی مهمانی را در زیر خانه خوابانید. نیمه شب صدای خنده وی را در بالاخانه شنید. پرسید که در آن‌جا چه می‌کنی؟ گفت: در خواب غلتیده‌ام. گفت: مردم از بالا به پایین غلتند، تو از پایین به بالا غلتی؟ گفت: من نیز به همین می‌خندم.

قزوینی پیش طبیب رفت و گفت: موی ریشم درد می‌کند. پرسید که چه خورده‌ای؟ گفت: نان و یخ. گفت: برو بمیر که نه دردت به درد آدمی می‌ماند و نه خوراکت.

یکی اسبی از دوستی به عاریت خواست. گفت: اسب دارم، اما سیاه است. گفت: مگر اسب سیاه را سوار نشاید شد؟‌ گفت: چون نخواهم داد، همین‌قدر بهانه بس است.

شیطان را پرسیدند که کدام طایفه را دوست‌تر داری؟ گفت: دلالان را. گفتند: چرا؟ گفت: از بهر آن‌که من به سخن دروغ از ایشان خرسند بودم، ایشان سوگند دروغ نیز بدان افزودند.

واعظی بر سر منبر می‌گفت: هرگاه بنده‌ای مست میرد، مست دفن شود و مست سر از گور برآورد. خراسانی در پای منبر بود. گفت: به خدا آن شرابی است که یک شیشه آن، به صد دینار می‌ارزد.

زشت‌رویی در آینه به زشتی خود می‌نگریست و می‌گفت: سپاس خدای را که مرا صورتی نیکو بیافرید. غلامش ایستاده بود و این سخن می‌شنید. چون از پیش او بیرون آمد، کسی از حالِ صاحبش پرسید. گفت: در خانه نشسته و بر خدا دروغ می‌بندد.

قزوینی در حالت نزع افتاد. وصیت کرد که در شهر، پاره‌های کهنه پوسیده بطلبند و کفن او سازند. گفتند: غرض از این چیست؟ گفت: تا چون منکر و نکیر بیایند، پندارند که من مرده‌ای کهنه‌ام، زحمت من ندهند.

کلیات آثار عبید زاکانی شامل اشعار جدی و آثار هزلی و طنزآمیز عبید در ایران، اول‌بار به همت استاد عباس اقبال‌آشتیانی و براساس نسخه مجله ارمغان (که متاسفانه مشخصاتی از آن به دست نداده‌اند) توسط کتاب‌فروشی اقبال (بدون تاریخ) و در چند نوبت به چاپ رسید.

شخصی از مولانا عضدالدین پرسید که چون است که در زمان خلفا، مردم دعوی خدایی و پیغمبری بسیار می‌کردند و اکنون نمی‌کنند؟‌ گفت: مردم این روزگار را چندان از ظلم و گرسنگی افتاده است که نه از خدای‌شان به یاد می‌آید و نه از پیغامبر.

شیرازی در مسجد بنگ می‌پخت. خادم مسجد بدو رسید و با او در سفاهت آمد. شیرازی در او نگاه کرد، شل بود و کل و کور. نعره‌ای بکشید و گفت: ای مردک، خدا در حق تو چندان لطف نکرده است که تو در حق خانه او چندین تعصب می‌کنی

مردی حجاج را گفت: دوش تو را به خواب، چنان دیدم که در بهشتی. گفت: اگر خواب تو راست باشد، در جهان بیشتر ستم خواهم کرد.

سربازی را گفتند: چرا به جنگ نروی؟ گفت: به خدا سوگند که من یک تن از دشمنان را نشناسم و ایشان نیز مرا نشناسند، پس دشمنی میان ما چگونه صورت بندد؟

مردی، بقالی را گفت: اگر پیاز داری، به من ده که با آن دهانم را خوش‌بو کنم. بقال گفت: مگر گُه خورده‌ای که می‌خواهی با پیاز دهانت را خوش‌بو کنی؟!

این‌که عبید زاکانی را پدر طنز فارسی می‌دانند، دو دلیل عمده دارد؛ الف: عبید اولین شاعر و ادیب ایرانی است که ادبیات شوخ‌طبعانه را به صورت جدی و حرفه‌ای پی گرفته و منظومه‌ها و رسائل مجزّا و مفرده‌ای را در این‌گونه ادبی خلق کرده است. ب: حجم آثار شوخ‌طبعانه بازمانده از عبید و تنوع گونه‌های هزل و هجو و فکاهه و طنز در آثارش، به ما اجازه می‌دهد که او را نخستین طنزپرداز جدّی تاریخ ادب فارسی پس از اسلام بدانیم.

برای نخستین بار، به همّت موسیو «فِرتِه» مترجم سفارت فرانسه در استانبول، با هم‌کاری میرزا حبیب اصفهانی، مجموعه آثار طنزآمیز عبید زاکانی به سال ۱۳۰۳ هجری قمری در استانبول از بلاد عثمانی آن روزگار و ترکیه امروزی، چاپ و منتشر شد.