بریده‌هایی از کتاب تشیع علوی و تشیع صفوی

از اینجا می‌بینیم دارد وضع سوا می‌شود. یک چیز تازه‌ای دارد به وجود می‌آید به نام تشیع صفوی. از اینجا همه‌چیز فرق کرده؛ حرفها تازه است؛ توجیهات تازه است. شخصیتها تازه نیست. باز علی است؛ باز همان محبت علی است؛ باز همان ولایت است؛ همان چیزهایی که از زمان خود پیغمبر بود، همان اصول و عقاید، اما یک جور دیگری شده! اصلاً یک وضع دیگری پدید آمده که به کلی ضد چیزهای قبلی است ولی در عین حال همان قالبها و شخصیتها هم حفظ شده. مشکل است از همدیگر باز شناخت، و مشکل فهمیدن و تشخیص دادن از همین جاست.

در دورهٔ صفویه این روحانیت شیعه (در عین حال که باز به نسبت نظامهای کلیسایی و سازمانهای رسمی و روحانی مذاهب دیگر به هیچ وجه با آن قابل مقایسه نیست) در کنار حکومت قرار می‌گیرد و در کنار شخص حاکم. در اینجا مذهب تشیع تغییر جهت می‌دهد. تشیع ضد وضع موجود، تشیع وفق وضع موجود می‌شود. تشیعی که به عنوان یک نیرو در برابر حاکمیت بود، به عنوان یک نیرو در کنار و پشت سر این قدرت می‌ایستد و از آن جانب‌داری می‌کند! کارش و نقشش هم عوض می‌شود: تشیعی که حالت انتقادی به وضع موجود حاکم داشت، حالا یک رسالت تازه دارد و آن نقش توجیهی است!

صفویه چون صوفی بودند و یکی از ابعاد سه‌گانهٔ تشیع صفوی تصوف است، خانقاهها را نیز گرم و رایج نگاه داشتند،

تشیع ـ که با نه آغاز شد، نه در قبال مسیری که تاریخ انتخاب می‌کرد ـ عصیانی علیه تاریخ بود؛ تاریخی که به نام قرآن، مسیر جاهلیت کسری و قیصر را دنبال می‌کرد و به نام سنت، پیش از همه، پروردگان خانهٔ قرآن و سنت را قربانی می‌ساخت! شیعه تاریخ را نپذیرفت؛ رهبری و حاکمیت آنهایی را که بر تاریخ تسلط یافتند و در جامهٔ جانشینی رسول و حمایت اسلام و جهاد علیه کفر، اکثریت خلق را فریفتند، نفی کرد و پشت به مسجدهای مجلل و کاخهای پرشکوه امام و خلیفهٔ اسلام، رو به خانهٔ گلین و متروک فاطمه نهاد.

نهضت به هدف می‌رسد، یا بی‌آن‌که به هدف برسد، به اوج قدرتش می‌رسد. اما بدان‌جا که رسید، درگیری و مبارزه‌اش از بین می‌رود. سد و مانعی دیگر در برابرش نیست. به قدرتش که رسید، حالتش عوض می‌شود؛ می‌ایستد؛ متوقف می‌شود؛ حالت متحرک و انقلابی‌اش را از دست می‌دهد و حالت محافظه‌کاری می‌گیرد! چون اول می‌خواست دشمن را خلع سلاح کند و نظام را عوض کند؛ حالا خودش قدرتمند و حاکم است و می‌خواهد خودش را حفظ کند و نگه‌دارد؛ لذا حالت ضدانقلابی پیدا می‌کند، چون خودش روی کار آمده؛ انقلابهای بعدی را شورش، خیانت یا ضدانقلاب می‌خواند.