بریده‌هایی از کتاب من دیگر ما: جلد اول (مهارت‌های تربیت فرزند در دنیای امروز)

برخی از گزاره‌های تربیتی از قصد انسان پیروی نمی‌کند؛ یعنی ممکن است از انسان عملی سر بزند که دارای یک پیام تربیتی باشد؛ اما او قصد انتقال آن پیام را نداشته باشد؛ مثلاً مردی را فرض کنید که در مقابل فرزندش بر سر مادرش (مادربزرگ فرزند) فریاد کشیده و به او بی‌احترامی می‌کند. رفتار خشن پدر با مادربزرگ برای این فرزند پیامی دارد و آن این که خشونت با مادر، بد نیست. اگر چه پدر با رفتار خود قصد انتقال این پیام را نداشته؛ اما پیام در این جا از قصد پدر پیروی نمی‌کند.

بدون تردید باید پذیرفت که گزاره‌های تصویری پایۀ اصلی تربیت فرزند را بنا می‌کند. توجه به این گزاره‌ها راه تربیت فرزند را بیش از حد تصورمان هموار می‌کند. از سوی دیگر بی‌توجهی به این گزاره‌ها به شدت کار تربیت را دشوار می‌کند. این سختی به اندازه‌ای است که برخی از والدین عطای تربیت را به لقای آن می‌بخشند و از خیر آن می‌گذرند.

کسی که خویشتن را پیشوای مردم ساخته، باید پیش از ادب کردن دیگران به ادب کردن خویش بپردازد. او پیش از آن که بخواهد مردم را با زبان خویش ادب کند، باید با رفتار خود به ادب کردن آن‌ها اقدام کند. کسی که معلم خویش است و خود را ادب می‌کند، به تعظیم و بزرگ‌داشتن سزاوارتر است تا کسی که معلم مردم است و آن‌ها را ادب می‌کند.

قهر کردن یکی از مواردی است که در مکتب اسلام به عنوان ابزاری تنبیهی برای تربیت فرزند معرفی شده است؛ اما چنین تنبیهی در صورتی کارآیی دارد که پدر و مادر در مسیر تربیتی خود به قدری به فرزند محبت کرده باشند که قهر آن‌ها برای فرزند قابل تحمل نباشد. اگر این ارتباط عاطفی میان پدر و مادر با فرزند برقرار شده باشد، قهر برای او بسیار آزار دهنده خواهد بود.

همین که پسر وارد خانه می‌شود، فریاد می‌کشد: مامان! از گرسنگی مُردم. امروز هم غذا دیر حاضر می‌شود؟ قبل از این که مادر جواب بدهد، پدر با عصبانیت به سراغ پسر می‌آید و می‌گوید: چه خبر است؟ کمی صبر داشته باش. سلامت را خوردی؟ یعنی این قدر گرسنه‌ای؟ پسر زیر لب غرولندی می‌کند و به اتاقش می‌رود. رایانه‌اش را روشن می‌کند و مشغول بازی می‌شود. غذا حاضر است. مادر سفره را پهن می‌کند. پسر هنوز هم در حال بازی است و منتظر است که غذا در سفره حاضر شود تا او هم سر سفره بنشیند.

امام صادق (ع) فرمود: مردم را با غیر زبان‌های خویش دعوت کنید. آنان باید از شما تقوا و تلاش و نماز و کار خیر را ببینند که این خود دعوت کننده است.

برخی از گزاره‌های تربیتی از قصد انسان پیروی نمی‌کند؛ یعنی ممکن است از انسان عملی سر بزند که دارای یک پیام تربیتی باشد؛ اما او قصد انتقال آن پیام را نداشته باشد؛ مثلاً مردی را فرض کنید که در مقابل فرزندش بر سر مادرش (مادربزرگ فرزند) فریاد کشیده و به او بی‌احترامی می‌کند. رفتار خشن پدر با مادربزرگ برای این فرزند پیامی دارد و آن این که خشونت با مادر، بد نیست. اگر چه پدر با رفتار خود قصد انتقال این پیام را نداشته؛ اما پیام در این جا از قصد پدر پیروی نمی‌کند.

تنظیم خانواده در دنیای امروز دو تغییر اساسی کرده است؛ اول آن که تعداد فرزندان به دو نفر کاهش پیدا کرده و خانواده‌های کمی هستند که بیش از دو فرزند داشته باشند. دوم آن که فاصلۀ سنی میان فرزندان هم به شدت افزایش یافته و گاهی حتی به ده سال هم می‌رسد. در گذشته، بسیاری از نیازهای فرزندان در تعامل با یکدیگر پاسخ داده می‌شد؛ اما امروز به جهت این دو تغییر اساسی فرزندان نمی‌توانند پاسخ‌گوی نیازهای هم باشند

وَ مَنْ أعْرَضَ عَنْ ذِکرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَۀ ضَنْکاً؛ و هر کس از یاد من دل بگرداند، در حقیقت، زندگیِ تنگ[ و سختی‌ ]خواهد داشت.

اگر کسی به اهمیت گزاره‌های تصویری پی برد، به معنای حقیقی این جملۀ زیبای امیرمؤمنان علی (ع) خواهد رسید که ایشان فرمود: کسی که خویشتن را پیشوای مردم ساخته، باید پیش از ادب کردن دیگران به ادب کردن خویش بپردازد. او پیش از آن که بخواهد مردم را با زبان خویش ادب کند، باید با رفتار خود به ادب کردن آن‌ها اقدام کند. کسی که معلم خویش است و خود را ادب می‌کند، به تعظیم و بزرگ‌داشتن سزاوارتر است تا کسی که معلم مردم است و آن‌ها را ادب می‌کند. بدون تردید پدر و مادر، پیشوای تربیتی فرزندان هستند؛