بریده‌هایی از کتاب سرنوشت فلسطین

عاملان تزار با استفاده از آتش زیر خاکسترِ حس نژادپرستی و نفرت از یهودیان که برای قرن‌ها در میان مسیحیان اروپا و روسیه فروخفته بود، جنبش‌های یهودی‌ستیز گسترده‌ای را هم‌زمان با بحران اقتصادی روسیه به راه انداختند. روزنامه‌های طرف‌دار تزار و پلیس مخفی این کشور، کشاورزان آواره و قحطی‌زده را تحریک می‌کردند تا به یهودیانی که آن‌ها هم گرفتار قحطی و گرسنگی بودند، حمله‌ور شوند.

اواخر قرن هفدهم میلادی، بحران اقتصادی، ساختار طبقاتی قدیمی روسیه را به ستوه آورده بود. به‌تدریج و با افزایش ناکامی‌های مالی مردم روسیه، اعتراضات علیه تزار، فرمانروای روسیه، بالا گرفت. از همین رو در این مقطع، تزار برای منحرف‌کردن اذهان عمومی از منشأ اصلی بحران که در واقع حکومت خودش بود، و نیز با هدف به‌فراموشی‌سپردن قحطی، «پوگروم» ها، یعنی کشتارهای گسترده و خونین علیه یهودیان را به راه انداخت.

جنبش صهیونیستی برای ساخت دولتی یهودی در فلسطین، درست در زمانی متولد شد که حملات وحشیانه علیه یهودیان، روسیه را فرا گرفته بود.

تئودور هرتصل، اولین رئیس سازمان جهانی صهیونیست، در کتاب خاطرات خود اذعان می‌کند که کلمهٔ ‌«خانه» در واقع ترفندی سیاسی برای اعلام تشکیل یک «دولت» بود. او این‌چنین می‌نویسد: «جای هیچ نگرانی‌ای نیست. در آینده، دیگران آن [کلمهٔ خانه] را دولت خواهند خواند.»(۲) و همین شد که به‌مرور صهیونیست‌ها کتاب هرتصل، یعنی دولت یهود را به‌عنوان مرام‌نامه‌ای غیررسمی برای حرکت خود برگزیدند.

در سال ۱۸۹۷، طی اولین کنگرهٔ صهیونیست‌ها در شهر بازل سوئیس، سازمان جهانی صهیونیست بنیان گذاشته شد. این کنگره اعلام کرد: «هدف صهیونیسم، ایجاد خانه‌ای برای یهودیان در سرزمین فلسطین است که حقوق عمومی آن‌ها را تضمین کند.»

مهاجرت یهودیان به فلسطین، تحت‌لوای جنبشی به‌نامِ صهیونیسم انجام می‌گرفت. صهیونیست‌ها بر این باور بودند که تاریخ فلسطین هم‌زمان با تسلط رومیان در سال هفتاد پس از میلاد و ازبین‌رفتن پادشاهی یهودی آن، پایان یافته است. و به همین ترتیب، تاریخ دوهزارسالهٔ فلسطین پس از این رخداد، توسط مهاجران یهودی جدید نادیده گرفته می‌شد و به آنان بهانه‌ای برای اشغال این سرزمین می‌داد. آن‌ها معتقد بودند فلسطین سال‌هاست که منتظر است صاحبان حقیقی‌اش، یعنی یهودیان، به آن بازگردند.

هرچقدر که آتش درگیری‌ها میان اعراب و صهیونیست‌ها شعله‌ورتر می‌شد، فلسطینی‌ها نیز ترغیب می‌شدند تا عقاید جنبش صهیونیسم را دقیق‌تر مطالعه کنند. در همین راستا، تعدادی از دانشجویان فلسطینی به ترجمهٔ کتاب‌ها و مقالات صهیونیست‌ها که در اروپا به چاپ رسیده بود، روی آوردند و مخفیانه آن‌ها را در سرتاسر فلسطین منتشر کردند؛ یعنی اسناد و مدارکی که به‌وضوح نشان می‌داد هدف نهایی صهیونیست‌ها برپایی دولت یهود در فلسطین است.

در سال ۱۹۱۳، وکیلی فلسطینی از اهالی شهر یافا، حزب ملی فلسطین را با هدف مبارزه علیه صهیونیسم بنیان‌گذاری کرد. به‌تدریج جنبش‌های ضدصهیونیسم در شهرهای قدس و نابلس درون فلسطین و همچنین در عراق و مصر شکل گرفت. هدف آن‌ها این بود تا با جمع‌آوری پول و خرید زمین‌ها پیش از صهیونیست‌ها، مانع پیشرفت اشغالگری آنان بشوند.

چند ماه قبل از این حوادث و در پی فروش سرزمین‌های وسیعی به صهیونیست‌ها، «الفلسطین» نوشت: اگر امور به همین رویه پیش برود، صهیونیست‌ها روستا به روستا و شهر به شهر بر کشور ما مسلط خواهند شد و بعید نیست که فردا قدس و بعد از آن سرتاسر فلسطین به آن‌ها فروخته شود.

در فوریه ۱۹۱۳، کمیتهٔ اصلاحات بیروت، به‌عنوان تشکلی رسمی، پا را فراتر از این محدودیت‌های وضع‌شده توسط ترک‌ها گذاشت و علناً خواستار خودمختاری مناطق عرب‌نشین شد. در پی این اتفاق، راهپیمایی‌های گسترده‌ای در سوریه و فلسطین شکل گرفت که از این درخواست حمایت می‌کرد. سیل تلگرام‌ها مبنی بر درخواست استقلال اعراب بود که پس از این اتفاق به استانبول، پایتخت عثمانی، روانه می‌شد. حکومت ترک‌ها، به‌سرعت، این کمیته را منحل و دفاتر آن را تخته کرد.

پس از این حرکت، جنبش‌های آزادی‌خواه در مناطق عرب‌نشین عثمانی به‌صورت رسمی و غیررسمی، ایجاد شدند و استیفای حقوق اعراب را مطالبه کردند؛ البته با وجود این جنبش‌ها، همچنان اغلب اعراب در فکر استقلال کامل از عثمانی نبودند و خواستار اصلاحاتی ذیل حکومت این امپراتوری بودند که فلسطینی‌ها هم بخشی از این جریان نوپای ملی‌گرایی عرب دانسته می‌شدند.

احد حام، نویسندهٔ شهیر یهودی، در بازدید سال ۱۸۹۱ خود از فلسطین، پس از مشاهدهٔ رفتار آمرانهٔ مهاجران می‌نویسد: رفتار آن‌ها با اعراب، خشن و بی‌رحمانه است. حقوق آن‌ها را به‌راحتی زیر پا می‌گذارند و گاهی بدون هیچ علتی آن‌ها را آزار می‌دهند و به این رفتار خود مباهات می‌کنند. و کسی هم در میان ما [یهودیان] نیست که جلوی این رفتارهای زشت و زننده را بگیرد.

مهاجران یهودی در سال‌های اول حضورشان، هشت مزرعهٔ بزرگ برای کشاورزی ایجاد کردند. و از آنجا که در فلسطین تعداد بسیار کمی از زمین‌ها لم‌یزرع بود، هر زمینی را که مهاجران یهودی می‌خریدند، نتیجه‌اش آوارگی کشاورزان فلسطینی بود که روی آن زمین‌ها کار می‌کردند.

در دههٔ ۱۸۸۰، فلسطینی‌های ساکن شهر بندری یافا متوجه موج عظیمی از مهاجرت اروپایی‌ها شدند. در این سال‌ها، سزار روسیه سلسله‌حملاتی را علیه یهودیان روسیه ترتیب داده بود؛ بنابراین، هزاران یهودی تحت‌لوای صهیونیسم (۶) به فلسطین مهاجرت کردند و اکثر آن‌ها در شهرهای قدس و یافا ساکن شدند.

راه‌های تجاری فلسطین، شاه‌راهی به‌سوی هند بود؛ کشوری که ثروتمندترین مستعمرهٔ بریتانیا و منبع عمدهٔ پنبه برای چرخاندن چرخ کارخانه‌های نساجی این کشور دانسته می‌شد. در نتیجه، حضور جمعیتی از اروپاییان وابسته و تحت‌امر بریتانیا در این ایستگاه بین‌راهی تجارت میان هند و انگلستان، می‌توانست سازگاری بیشتری با منافع بریتانیا داشته باشد.

در ۱۸۴۰، لرد پالمرستون، از اشراف صاحب‌نفوذ بریتانیا و نخست‌وزیر این کشور، به دولتش دستور داد که موافقت رسمی خود را برای مهاجرت یهودیان اروپا به فلسطین، اعلام کند.

بریتانیایی‌ها عقیده داشتند که با حمایت از اقلیتی مذهبی در فلسطین، می‌توانند جای پای خود را در این سرزمین محکم کنند. به همین ترتیب، کشورهای اروپایی دیگر، با حمایت از اقلیت‌های مسیحی برای آن‌ها حقوق ویژه‌ای همچون مصونیت از محاکمه در دادگاه‌های عثمانی و معافیت‌های مالیاتی کسب کردند. در سال ۱۸۴۰، بریتانیا با هدف حمایت از اقلیت بیست‌هزارنفری یهودیان ساکن فلسطین، کنسولگری خود در قدس را تأسیس کرد.

تجارت برده از آفریقا، غارت معادن طلا و نقره، استفاده از مزارع وسیع کشت پنبه و ادویه و دیگر محصولات کشورهای مستعمره، بریتانیا را به صنعتی‌ترین کشور دنیا تبدیل کرده بود. هرقدر که کارخانه‌های انگلیسی کالاهای بیشتری تولید می‌کردند، بریتانیا به‌دنبال بازارهای مصرف جدیدتری برای این کالاها می‌گشت.

امپراتوری عثمانی، بعد از تصرف فلسطین، به‌تدریج ضعیف و ضعیف‌تر شد و از آن پس سلطان عثمانی در برابر امپراتوری‌های اروپا که روزبه‌روز قوی‌تر می‌شدند، مجبور به اعطای امتیازات بسیاری شد. در این میان، بریتانیا هم بسیار مشتاق بود که خاورمیانه را به تصرف خود دربیاورد. به‌مدت بیش از دو قرن، کشتی‌ها و مأموران امپراتوری بریتانیا، سرتاسر کرهٔ زمین را به‌نیت چپاول دارایی‌های آسیا و آفریقا و آمریکا زیر پا گذاشته بودند.

اگرچه تا آن زمان، «فلسطین» به سرزمین‌های خاصی اطلاق نمی‌شد، مردم شهرهایی مثل قدس، یافا، حیفا، غزه، نابلس و همچنین روستاییان پیرامون این شهرها، از واژهٔ ‌«فلسطین» برای معرفی سرزمینشان استفاده می‌کردند.