بریده‌هایی از کتاب من دیگر ما: جلد چهارم (نقش بازی در تربیت)

باید کودک شد. راه بزرگ شدن ما از جادۀ کودک شدنمان می‌گذرد.

لازمۀ انتخابی بودن بازی برای بچه‌ها اعطای حق آزادی به آن‌هاست؛ البته اگر بازی انتخابی کودک از بازی‌های خطرناک بود، باید با توجه به آنچه در جلد سوم این مجموعه گفته شد با او برخورد کرد

غرور و تکبر یکی از موانع بزرگِ بچه شدنِ ما بزرگ‌ترها است. ما برای خودمان شأن و منزلتی قائل هستیم که اجازه نمی‌دهد بچه شویم

بازی‌های رقابتی در کنار بازی‌های مشارکتی و فردی مورد نیاز کودکان است. در بازی‌های فردی تنها خود کودک حضور دارد. پیروزی در این بازی‌ها به معنای به پایان رساندن این بازی است؛ مثل جورچین که یک بازی فردی است. در بازی‌های مشارکتی هم چند نفر با هم یک بازی را انجام می‌دهند؛ اما مشارکت آن‌ها برای به انتها رساندن یک بازی است. افراد در این نوع بازی‌ها با هم رقابتی ندارند؛ مثل ساختن یک خانه با گِل یا چوب یا قطعات پلاستیکی با مشارکت چند نفر. در اینجا پیروزی به معنای انجام دادن موفقیت آمیز این کار است. کودک به چشیدن طعم پیروزی و شکست به معنای رقابتی آن هم نیاز دارد. در بازی‌های رقابتی، کودک با یک یا چند نفر دیگر برای رسیدن به پیروزی رقابت می‌کند. پیروزی در اینجا یعنی غلبه بر دیگران.

باید کودک شد. راه، همین است. من هنوز باور نکرده‌ام کوچک بودن کودکان را. کودکان به اندازۀ آسمان پهناورند. این ماییم که کوچک شده‌ایم. باید کودک شد. راه بزرگ شدن ما از جادۀ کودک شدنمان می‌گذرد. کودک که شدیم، می‌فهمیم بازی‌های کودکانه چقدر بامعناتر از بازی‌های ما بزرگ‌ترهاست. چه اندازه صداقت دارند این بچه‌ها که کارهای خودشان را بازی می‌نامند! و چه بهره‌ای از صداقت داریم ما که بازی‌هایمان را جدی‌ترین کارهای روزگار می‌دانیم! میوۀ بازی‌های کودکانه، شادابی و طراوت است و نتیجۀ بازی ما بزرگ‌ترها جز غم چیز دیگری نیست؛ چقدر سیاست دارند کودکان و چه اندازه بی‌تدبیریم ما! پس باید باور کنیم این حقیقت را که ما بزرگ نشده‌ایم. از کودکی که فاصله گرفتیم، کوچک شدیم. یادش بخیر دل‌های دریایی کودکانه‌مان که زلال بود و بی‌رنگ! عجب دیدنی بود بازی‌های کودکانه‌مان!

بی‌اعتنایی پدر و مادر به کودک، پیام بی‌مهری را به او منتقل می‌کند. وقتی پدر و مادر در موقع نیاز، به کودک بی‌توجهی می‌کنند، با این رفتارشان به او می‌گویند: «تو برای ما اهمیتی نداری» .

مشارکت پدر و مادر در بازی موجب می‌شود کودک احساس امنیت ‌کند؛ زیرا یکی از اصلی‌ترین عوامل احساس امنیت کودک در خانه، شاد بودن و رابطۀ عاطفی همۀ اعضای خانواده‌ است.

روزی رسول خدا (ص) به نمازی فراخوانده شد و ایشان در حالی که نوۀ خویش امام مجتبی (ع) را در آغوش گرفته بودند، به سوی مسجد رفتند. حضرت، پیش از نماز، امام مجتبی (ع) را از آغوش خویش پایین آورده و در کنار خود روی زمین گذاشتند. نماز آغاز شد و وقتی حضرت به سجده رفتند، سجدۀ ایشان طول کشید. من در میان جمعیت بودم که سر از سجده برداشته و دیدم امام مجتبی (ع) بر کتف رسول خدا (ص) سوار شده. وقتی سلام نماز داده شد، مردم به رسول خدا (ص) گفتند: در این نماز، سجده‌ای کردی که تا به حال چنین سجده‌ای از تو ندیده‌ بودیم. گویا وحی بر تو نازل شده بود. حضرت فرمود: نه، وحی بر من نازل نشده بود؛ اما فرزندم بر دوش من سوار شده بود و من هم خوش نداشتم عجله کنم تا او از دوشم پایین بیاید. برخورد پیامبر عزیزمان (ص) به روشنی نشان می‌دهد که چه اندازه کودک به بازی نیاز دارد.

باید کودک شد. راه، همین است. من هنوز باور نکرده‌ام کوچک بودن کودکان را. کودکان به اندازۀ آسمان پهناورند. این ماییم که کوچک شده‌ایم. باید کودک شد. راه بزرگ شدن ما از جادۀ کودک شدنمان می‌گذرد. کودک که شدیم، می‌فهمیم بازی‌های کودکانه چقدر بامعناتر از بازی‌های ما بزرگ‌ترهاست. چه اندازه صداقت دارند این بچه‌ها که کارهای خودشان را بازی می‌نامند! و چه بهره‌ای از صداقت داریم ما که بازی‌هایمان را جدی‌ترین کارهای روزگار می‌دانیم! میوۀ بازی‌های کودکانه، شادابی و طراوت است و نتیجۀ بازی ما بزرگ‌ترها جز غم چیز دیگری نیست؛ چقدر سیاست دارند کودکان و چه اندازه بی‌تدبیریم ما! پس باید باور کنیم این حقیقت را که ما بزرگ نشده‌ایم. از کودکی که فاصله گرفتیم، کوچک شدیم.

کودک به صورت طبیعی دارای انرژی‌های نهفته‌ای است که باید با فعالیت، آن را تخلیه کند. از سویی دیگر، بازی‌های رایانه‌ای و برخی از برنامه‌های تلویزیونی مثل فیلم‌های خشن و پلیسی، خود هیجانی کاذب تولید می‌کند. این هیجان به انرژی نهفتۀ کودک اضافه می‌شود و نیاز به فعالیت بدنی را برای او دوچندان می‌کند. حال اگر این انرژی دوچندان تخلیه نشود، باید منتظر آفاتی باشیم که در بحث آثار محدودیت‌های بی‌جا گفتیم؛ اما غیر از آن آثار، اعتیاد به سرگرمی‌های ساکن موجب می‌شود کودک آرام آرام از اصل خود فاصله گرفته و دیگر تمایلی به بازی‌های فعال نداشته باشد؛ به همین دلیل والدینی که متوجه آسیب‌های بازی‌های رایانه‌ای شده‌اند، به شدت در ترک دادن فرزندانشان مشکل دارند.