بریده‌هایی از کتاب بفرمایید، نوبت شماست! (مهارت زندگی برای نوجوانان)

«ذهن ما» همچون یک اسب قوی و تندرو است، اگر ما سوار بر این اسب باشیم، از آن بهره‌های فراوانی خواهیم برد، اما اگر اسب ما را به‌دنبال خود بکشاند، قطعاً مجروح ومصدوم خواهیم شد. «غذای ذهنِ خود را انتخاب کنید»

«توقع» آن رویِ سکه‌ی «مسئولیت» است.

«توقع بجا» یعنی این‌که از دیگران انتظار «احساس مسئولیت سنجیده» داشته باشیم و بیش از تخصص، توان فکری، قدرت بدنی یا توانایی مالی از کسی توقع نداشته باشیم.

هر چه در یک رابطه، دو طرف توقع کمتری از هم داشته باشند،‌ آسیب‌پذیری آن رابطه کمتر می‌شود. آسیب‌پذیرترین افراد کسانی هستند که توقع دارند مردم به‌طور «ویژه» با آن‌ها مدارا کنند. کسانی که نیاز به امتیازات ویژه، احترام ویژه، تشریفات ویژه و شرایط زندگی ویژه دارند اغلب در زندگی دچار مشکلاتِ بین‌فردی و نارضایتی هستند.

کسانی که باور دارند ورای شبکه‌علت و معلولی مادی زندگی، اراده‌ی خداوندی دانا، توانا و مهربان وجود دارد در هنگام برخورد با بحران‌های زندگی، آرام‌تر و صبورتر، عمل می‌کنند، چرا که چنین پیشامدهایی را حاصل «بدشانسی» نمی‌دانند. آن‌ها ایمان دارند که هیچ پیشامدی در جهان تصادفی و خارج از اراده‌ی الهی پیش نمی‌آید و عاقبت و سرانجام امور نیز در دست قدرت الهی است. اعتماد و تکیه بر «قدرتی شکست‌ناپذیر و دانشی نامحدود» مهم‌ترین ویژگی افرادی است که در بحران‌ها نمی‌شکنند و امید خود را در سخت‌ترین شرایط از دست نمی‌دهند.

هیچ حادثه‌ای «خوب مطلق» یا «بد مطلق» نیست، بلکه در هر حادثه‌ی خوشایندی اگر مراقب نباشیم بذر حوادث ناخوشایندی نهفته است و در هر حادثه‌ی ناخوشایندی، اگر بصیرت داشته باشیم بذر پدیده‌های روشن و امیدبخشی را خواهیم یافت.

۲ـ برای جمع کلاس یا خانواده‌تان یک «زبان رَمزی» خلق کنید. با هم توافق کنید که برخی کلمات را متفاوت به کار ببرید مثلاً کلمه موشک به جای خودکار و کلمه برف به جای کاغذ! در یک ساعت خاص با زبان رمزی گفتگو کنید و ببینید چگونه نگاهتان به پدیده‌ها تغییر می‌کند.

دو تمرین: ۱ـ هر کدام یک نقاشی بکشید و سعی کنید در آن اشیاء و اشخاص را به شیوه‌ای متفاوت نقاشی کنید مثلاً خورشید مربع‌شکل و صورتی باشد یا درختان تنه آبی و برگ‌های سیاه داشته باشند! به خودتان جرأت متفاوت بودن بدهید.

«لئوناردو داوینچی» را به عنوان یکی از نمونه‌های «خلاقیت» نام می‌برند. او از پایه‌گذاران علوم مهمی چون «آئورودینامیک» و «آناتومی» است و آثار هنری برجسته‌ای همچون «لبخند ژوکوند» و «شام آخر» از او برجای مانده است. اما «لئوناردو داوینچی» نیز طرح‌های ناتمام و محصولات ناموفق زیادی از خود برجای گذاشته است!

در مقابل هر محصول جدید موفق، ۱۰ محصول ناموفق تولید شده است که در رقابت با محصولات دیگر حذف شده‌اند و به ازای هر محصول تولید شده، ۱۰ محصول به تولید آزمایشی رسیده‌اند! به ازای هر محصول که به تولید آزمایشی رسیده است، ۱۰ ایده وجود داشته‌است! بنابراین از هر هزار ایده‌ی خلاق یکی از آن‌ها منجر به ایجاد یک محصول موفق شده است! انسان‌های خلاق شهامت این را داشته‌اند که بارها و بارها محصولی ارائه دهند که مورد استقبال قرار نگرفته است ولی باز هم به خلق ایده‌های جدید ادامه داده‌اند.

بحث و گفت‌وگو در کلاس، یک فیلم یا سریال تلویزیونی را مورد بحث قرار دهید و سعی کنید سناریوی جدیدی را برای آن فیلم بسازید. می‌توانید حوادث جدیدی را در داستان فیلم بگذارید یا جریان حوادث را تغییر دهید. شیوه‌ی استاندارد پختن یک غذایی مثل «قورمه‌سبزی» یا «ماکارونی» را مورد بحث قرار دهید. آیا می‌توان در مراحل پخت این غذاها تغییری ایجاد کرد؟ آیا کسی این غذاها را به شیوه‌ای متفاوت پخته است؟ به خاطر داشته باشید که همه‌ی ایده‌های خلاق منجر به ایجاد محصول بهتر نمی‌شوند.

برای تمرین خلاقیت، تلاش کنید کارها را به سبک جدید انجام دهید. لازم نیست حتماً این سبک جدید بهتر از سبک قبلی باشد، مهم این است که با این تمرین، قدرت خلاقیت ذهن شما رشد می‌کند و قوی‌تر می‌شود.

کسانی که «تفکر خلاق» را در خود پرورش می‌دهند در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی به سرعت راه‌حل پیدا می‌کنند،‌ در حالی‌که کسانی که تمرین خلاقیت نکرده‌اند در چنین مواقعی احساس می کنند به بن‌بست رسیده اند،‌ چرا که آن‌ها برای حل مسئله تنها یک راه‌حل در ذهن دارند و اگر آن راه‌حل غیرعملی باشد آن‌ها درمسئله گیر می‌افتند. با پرورش تفکر خلاق، در برابر هر مسئله، راه‌حل‌های متنوعی در ذهن ما پدیدار می‌شوند و حق انتخاب ما گسترش می‌یابد.

اما انسان «الگوی زندگی» و «تولید» خود را صدها بار تغییر داده است. از «شکار» به سمت «کشاورزی و دامداری» حرکت کرده است و از «تولید دستی» به الگوی «تولید صنعتی» سیر نموده است. با هواپیما بالاتر از همه‌ی پرندگان به پرواز درمی‌آید و با زیردریایی‌های مجهز و در آزمایشگاه‌هایی در عمق اقیانوس‌ها به مطالعه‌ی منابع جدید غذایی می‌پردازد! «تفکر خلاق» پایه‌ی هنر، صنعت و پیشرفت‌های علم و فناوری است. برخی افراد تصور می‌کنند «خلاقیت» یک ویژگی سرشتی است و قابل یادگیری و پرورش نیست، در حالی که چنین نیست، همه‌ی افراد از استعداد خلاقیت برخوردارند گرچه این استعداد نیز همچون همه‌ی استعدادها در افراد مختلف به درجات مختلفی موجود است

تفکر خلاق «خلاقیت» یا «آفرینندگی» از صفات ویژه‌ی انسان است. «خلاقیت» (Creativity) با «تولید» (Productivity) متفاوت است: * زنبور عسل، هزاران سال است عسل «تولید» می‌کند ولی هیچ زنبور عسلی تصمیم به تغییردادن محصول تولیدی خود نگرفته است! * موریانه‌ها، هزاران سال است در صحراها لانه‌های بزرگی به شکل ستون‌های بلند برای خود می‌سازند اما در طول این همه سال هیچ تغییری در الگوی تولیدی موریانه‌ها مشاهده نشده است!

کار عملی در کلاس یا در جلسه خانوادگی بحث کنید که چه عواملی باعث می‌شوند هزاران و حتی گاهی میلیون‌ها نفر یک گزارش یا خبر غیر واقعی را باور کنید و بر مبنای آن تصمیماتی بگیرند. راجع به نمونه‌های تاریخی این رویداد مثال‌های بیشتری پیدا کنید.

۲ ـ چند سال پیش شایع شد که قرار است کمپانی پپسی‌کولا در شبی خاص و ساعتی خاص آرم (لوگوی) خود را بر روی کره ماه بیاندازد! این خبر بلافاصله در شبکه‌های اجتماعی پیچید، این بار فرزند کوچکتر من هم‌سن و سال آن دوران من بود و به شدت تحت تأثیر این شایعه قرار گرفته بود. برای من واضح بود که چنین اتفاقی غیر ممکن است اما گستره پخش این شایعه باعث شده بود که پسرم امکان چنین رویدادی را قطعی بداند. این بار ده‌ها هزار نفر در سراسر کشور در ساعت مقرر به ماه خیره شدند!

* در کلاس درس ما دبیر زمین‌شناسی و دبیر جغرافیا توضیح دادند که فعلاً امکان پیشگویی زلزله از یک هفته قبل به هیچ‌وجه مقدور نیست. * روزنامه محلی مصاحبه مفصلی با یک استاد دانشگاه در رشته‌های مرتبط با زلزله انجام داد و او هم به طور مؤکد چنین امکانی را رد کرد. با همه این احوال در شب پیشگویی‌شده زلزله، هزاران نفر از مردم شهر در میانه فصل زمستان، شب را در خارج از خانه‌هایشان (بیشتر در اتوموبیل‌ها) خوابیدند!

دو خاطره: ۱ ـ چند دهه پیش وقتی دانش‌آموز دبیرستان بودم در شهری که زندگی می‌کردم شایع شد که «یک مؤسسه تحقیقاتی روسی پیش‌بینی کرده که یک هفته بعد در آن شهر زلزله خواهد شد!» ابتدا این شایعه جدی گرفته نشد و حتی به شوخی و تمسخر از کنار آن عبور شد ولی هر چه به روز پیش‌بینی‌شده زلزله نزدیک می‌شدیم این شوخی و تمسخر رنگ و بوی دلهره پیدا می کرد. * هیچکس نمی‌دانست این مؤسسه تحقیقاتی روسی چه نام دارد و در کجا واقع است! * هیچکس به طور مستقیم این خبر را در هیچ نشریه‌ای نخوانده بود و یا از رسانه‌ای نشنیده بود، همه از کسی که او هم از کسی دیگر در این باره شنیده بود چیزی شنیده بودند!

نکته: «تفکر نقّاد» را «شیوه‌ی سقراطی» نیز می‌نامند چرا که روش سقراط، فیلسوف بلندآوازه‌ی یونانی، مورد سؤال قرار دادن باورهای مردم بود. او با این شیوه می‌خواست آن‌ها را از زندان عقاید کلیشه‌ای و آزمون نشده نجات دهد.