بریده‌هایی از کتاب سیره تربیتی پیامبران؛ حضرت ابراهیم (ع)

علامه طباطبایی رحمه‌الله در تفسیر شریف المیزان می‌فرماید: «و الآیات فی الحقیقة بیان لمصداق کامل من القیام بدین الفطرة و الانتهاض لنشر عقیدة التوحید»؛ آیاتی که درباره حضرت ابراهیم علیه‌السلام نازل شده است، برای بیان مصداقی کامل از قیام به دین فطرت، و نشر توحید است. به عبارت دیگر، در میان انبیا، ابراهیم خلیل علیه‌السلام، پس از رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، در نشر توحید بی‌نظیر بوده و مظهر تامّ آن در بین انبیا به‌شمار می‌رود.

روزی یکی از یاران امام صادق علیه‌السلام خدمت ایشان رسید و چنین گفت: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کمَا صَلَّیْتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ»؛ (خدایا، بر محمد و آل محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله درود فرست؛ همان‌گونه که بر ابراهیم علیه‌السلام درود فرستادی). امام علیه‌السلام به او فرمود: باید این‌طور بگویی: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کأَفْضَلِ مَا صَلَّیْتَ وَ بَارَکتَ عَلَی إِبْرَاهِیمَ وَ عَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّک حَمِیدٌ مَجِیدٌ»؛ (خدایا، بر محمد و آل محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله درود فرست؛ همانند برترین درود و برکتی که بر ابراهیم علیه‌السلام و آل او فرستادی؛ که به‌راستی تو ستوده و ارجمندی). امام صادق علیه‌السلام با این بیان می‌خواهند همین را به ما بفهمانند که حضرت ابراهیم علیه‌السلام با اینکه مقامات بسیاری را درک کرده و پدر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله محسوب می‌شود، اما شأنی از شئون رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله است.

انبیا و اولیای الهی انسان‌های تأثیرگذار و زندهٔ عندالله هستند، و محبت به آنها محبت به خداوند است و هدایتگری ایجاد می‌کند. محبت به آنها مانند وزنه‌های تمرینی است که انسان را برای بالا بردن وزنهٔ محبت اولیای محمدیین علیهم‌السلام آماده می‌کند و به‌دنبال آن آمادگی برای محبت الهی محقق می‌شود. گفت‌وگوی نبی گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله در معراج با پیامبران و اشتیاق و محبت آنان به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله اشاره‌ای به این معناست.

وعدهٔ الهی به تکرار تمام سنت‌های پیشین، در امت خاتم می‌تواند فرصتی را ایجاد کند که با تبیین زندگی و حوادث امت‌های گذشته و نحوهٔ برخورد صحیح انبیا در رفع مشکلات، انسان مسلمان عمری طولانی به وسعت تاریخ انسانی بیابد و با آمادگی کامل حوادث را پیش‌بینی کند و راه برون‌رفت صحیح از آنها را تشخیص دهد و با عبرت از سرگذشت کسانی که انتخاب غلط کرده‌اند، از تکرار عمل غلط آنها و ابتلا به سرگذشت ذلت‌بارشان مصون و محفوظ بماند.

انبیا در اوج نقطهٔ کمالی‌شان، هر کدام ظهوری از ظهورات انسان کامل محمدی و نیز انگشت اشاره و آیه‌ای برای شناخت خداوند متعال و شناخت جلوهٔ تمام و خلیفهٔ مطلق او هستند. درنتیجه، شناخت انبیا و اوصیای الهی، مقدمه‌ای برای شناخت رسول گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله و اوصیای ایشان علیهم‌السلام است. هرچه در این معرفت، جامع‌تر و عمیق‌تر شویم، به معرفت جلوهٔ اتم خلیفهٔ الهی نزدیک‌تر خواهیم شد.

خدای متعال به‌دلیل جمعیت و قدرت کم مسلمانان، اجازه جنگ را به آنها نداد و بلکه آنها را به اقامه نماز امر کرد. این نشان می‌دهد که اقامه نماز، انسان را برای جهاد آماده می‌کند؛ یعنی پیش‌نیاز است. وقتی مسلمانان در مسجد با هم مرتبط می‌شوند، کمک می‌کند تا صف واحدی را برای جنگ با دشمن تشکیل دهند؛ یعنی نماز جماعت، جلوه‌ای از صفوف متحد مسلمین در برابر مشرکان است. درحقیقت، این صفوف هم برای رابطه با خداست و هم ایجادکنندهٔ ارتباط‌های اجتماعی است. نماز جماعت، مقدمهٔ رسیدن به اقامه نماز اس

در چنین حالاتی است که اضطرار ایجاد می‌گردد و اجابت دعا نزدیک می‌شو

اگر خطورات نفسانی و شیطانی در قلب انسان‌ها وارد نمی‌شد، و این‌قدر اوقات خود را به کارها و سخنان بیهوده نمی‌گذراندند،

هر کسی که خود را به خدا متصل کند، هیچ‌گاه دچار خسران نمی‌شود.

شیطان در اینجا دو کار مهم انجام می‌دهد: اول، ارزش‌های جدی را تبدیل به شوخی می‌کند؛ یعنی وقتی مسئله‌ای شوخی شد، هنگامی که انسان آن را می‌شنود، با حالت خنده از آن عبور می‌کند و دیگر تأثیری در وجود او نخواهد گذاشت. یعنی به‌محض اینکه خنده اتفاق افتاد، عبور از آن مسئله هم اتفاق می‌افتد و درنتیجه مانع از توجه به آن خواهد شد. دومین مأموریت شیطان در اینجا، تبدیل ضد ارزش‌ها (ارزش‌های منفی) به عادت است، تا به‌طور کلی درباره ارزش‌های مثبت، فکر و تأملی نشود.

(هرکس به گوینده‌ای گوش فرا دهد، درواقع او را پرستیده است. پس اگر گوینده از خدای متعال می‌گوید، او خدا را پرستیده است؛ و اگر گوینده از طرف شیطان سخن می‌گوید، او شیطان را پرستیده است

هستم و من شما را بی‌نیاز می‌کنم و در کارتان گشایش ایجاد می‌کنم؛ اما ما به قولی که فلان‌دوست ثروتمندمان به ما داده و یا اسباب را مهیا می‌بینیم، بیشتر اعتماد داریم. این، همان بتی است که با دست خود تراشیدیم

ما این‌طور تصور می‌کنیم که فقط چوب و سنگی که با دست خود می‌تراشیم، بت است، و از این نکته غافلیم که بسیاری از مسائل و وسائلی که در درونمان به آنها اعتماد و یقین داریم نیز برای ما بت شده‌اند؛ درحالی‌که اینها خودشان محتاج دیگران هستند، اما اعتماد ما به اینها بیشتر از اعتمادمان به خداست.

باید به این نکته هم توجه داشته باشیم که اگر ما امروز انسان‌های خوب و صالحی هستیم، در اجداد ما انسان‌های صالحی بوده‌اند و زحمت کشیده‌اند؛ به‌همین‌دلیل آنها امروز از ما توقع دارند که هم قدردان زحمات آنها باشیم، و هم این مسیر را به‌درستی ادامه دهیم و به نسل‌های بعدی بسپاریم.

در روایات معصومین علیهم‌السلام بیان شده که حتی ارحامِ با فاصلهٔ چهل سال، شکایت می‌کنند که چرا حق ما ادا نمی‌شود؟! اینها باعث می‌شود که ما، هم نسبت به گذشتگان و پدرانمان احساس مسئولیت کنیم و هم به آیندگان و نسل‌های بعدی توجه داشته باشیم؛ ما مختصّ به خودمان نیستیم و رفتار امروز ما در نسل‌های بعدی هم تأثیرگذار است. این مطلب، به‌خصوص برای زوج‌های جوان، که زمینه‌ساز نسل‌های بعدی هستند، بسیار مهم و حیاتی است.

نکته اول این است که وقتی به شجره‌نامهٔ حضرت ابراهیم علیه‌السلام نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که همه به‌اتفاق گفته‌اند که پدر ایشان، تارُخ بوده است، نه آزر. نکته دوم، توجه به کلمه «أَب» است. این کلمه در زبان عربی چند معنا دارد: سرپرست، پدر، عمو، پدرزن، اجداد پدری و مادری؛ به همه اینها، «أَب» می‌گویند. شاید معادل‌های آن، در زبان‌های مختلف نیز چنین حالتی داشته باشند. باتوجه به نکتهٔ اول، می‌توانیم بگوییم که کلمه «أَب» در این آیات، به‌معنای سرپرست به‌کار رفته، نه پدر.

در زیارت وارث، خطاب به سیدالشهدا علیه‌السلام می‌خوانیم: «أَشْهَدُ أَنَّک کنْتَ نُورًا فِی الْأَصْلابِ الشَّامِخَةِ وَ الْأَرْحَامِ الْمُطَهَّرَةِ لَمْ تُنَجِّسْک الْجَاهِلِیَّةُ بِأَنْجَاسِهَا وَ لَمْ تُلْبِسْک مِنْ مُدْلَهِمَّاتِ ثِیَابِهَا» (شهادت می‌دهم که تو نوری بودی در صُلب‌های بلندمرتبه، و رحِم‌های پاکیزه. جاهلیت با ناپاکی‌هایش تو را آلوده نکرد، و از جامه‌های تیره‌وتارش به تو نپوشاند).

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در روایتی، که هم از شیعه و هم از اهل‌سنت نقل شده، فرموده‌اند: «لَمْ یَزَلْ یَنْقُلُنِیَ اللَّهُ مِنْ أَصْلَابِ الطَّاهِرِینَ إِلَی أَرْحَامِ الْمُطَهَّرَاتِ حَتَّی أَخْرَجَنِی فِی عَالَمِکمْ هَذَا لَمْ یُدَنِّسْنِی بِدَنَسِ الْجَاهِلِیَّةِ» (خداوند پیوسته مرا از صُلب‌های مردان پاک به رحِم‌های زنان پاک منتقل می‌کرد؛ تا وقتی که مرا به این عالم شما وارد کرد، و به ناپاکی‌های جاهلیت آلوده‌ام نکرد).

الَّذِی یَرَاک حِینَ تَقُومُ وَ تَقَلُّبَک فِی السَّاجِدِینَ (آن خدایی که چون [به نماز] برمی‌خیزی، تو را می‌بیند. و حرکت تو را در میان سجده‌کنندگان [می‌نگرد]). بنا بر روایات، مقصود، حرکت و انتقال پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در اصلاب پدرانش بود که برای خدا سجده می‌کردند و این نشان‌دهنده موحد بودن اجداد آن حضرت است.

برای رسیدن به کمال مطلق، کمال طهارت لازم است. هرقدر انسان به استعداد تام نزدیک‌تر باشد، رسیدنش به طهارت تام راحت‌تر و سریع‌تر خواهد بود.