بریده‌هایی از کتاب سیره تربیتی پیامبران؛ حضرت ابراهیم (ع)

«چرا ائمه علیهم‌السلام از ابتدای تولد، این مقامات را دارند؟». علت، این است که آن سیر و رشتهٔ پاک، هیچ‌گاه پاره نشده و همیشه محفوظ مانده است. تا قدرت رهبری و امامت تمامی هستی و بندگان خدا را بدون هیچ کاستی به عهده بگیرند

نگاه موحدانه در آن نه یأس از نبودن اسباب ایجاد می‌شود و نه غفلت از خدا در بودن اسباب که «کنْ لِمَا لاَ تَرْجُو أَرْجَی مِنْک لِمَا تَرْجُو» به آنچه امید نداری و اسبابش به ظاهر فراهم نیست در دستگاه الهی امیدوارتر باش تا آن چیزی که همه علل و اسبابش را فراهم می‌بینی، زیرا اسباب هم با عنایت او سببیت دارند.

خدا انسان را بسیار محتاج خلق کرد تا اگر برخی از حوائج، او را متوجه این ارتباط نکرد، حاجت‌های دیگرش او را به این ارتباط بکشانند.

یت‌الله حسن‌زادهٔ آملی به نقل از استادشان، آیت‌الله سید محمدحسن الهی طباطبایی رحمه‌الله (برادر علامه طباطبایی رحمه‌الله) که از استادش سؤال کردند: شما چه کردید که چشم ملکوتی‌تان باز شد؟ استاد ایشان می‌فرمایند: من از شما تعجب می‌کنم که با خود چه کردید که نمی‌بینید؟! یعنی اصل، دیدن است و اگر کسی نمی‌بیند، باید به‌دنبال علت بگردد.

استغفارها و تضرعات معصومان علیهم‌السلام به این معنا نیست که آنها - نعوذبالله - مرتکب گناهی شده‌اند و حالا به‌این‌صورت گریه و استغفار می‌کنند که آن گناه پاک شود؛ بلکه این تقاضاها و دعاها مربوط به جانب حاجت است؛ یعنی در وجود هر انسانی امکان گناه هست. آن بزرگواران این امکان و زمینه را که می‌دیدند، به گریه و توبه و استغفار روی می‌آوردند. به‌خصوص به‌دلیل اینکه مقام عصمت را دارا بودند، از دست‌دادن این مقام برای آنها بسیار ناگوار می‌آمد. اگر خداوند مقامی را به بنده‌ای اعطا می‌کند، سبب نمی‌شود که نیاز آن بنده به خداوند متعال از بین برود؛ بلکه خود را فقیرتر و محتاج‌تر از سایر بندگان به الطاف الهی می‌بیند. هرکس حاجت‌مندتر است، خداوند به او بیشتر عطا می‌کند. بنابراین این گریه‌ها و دعاها منافاتی با عصمت ندارد.

خدای متعال به ما فرموده است از من بخواهید، و اصرار هم بکنید؛ اما راضی به نتیجه باشی

حضرت ابراهیم علیه‌السلام با این نگاه می‌فرمود که تو به‌دنبال چیز باقی هستی؛ پس به چیز فانی و آفل دل نبند. اما نمی‌فرماید که سایر محبت‌ها را نداشته باش. محبت‌کردن و دوست‌داشتن پدر، مادر، فرزند و همسر لازم است؛ اما اینها باید انسان را به آن محبتِ باقی برسانند. اینکه به چیزی دل ببندی و دل و عقلت را کاملاً به آن گره بزنی، اشتباه است.

در زندگی ما نیز باید کسی پیدا شود که ما را تکان دهد و نظام عادت‌های ما را بر هم بزند. بسیاری از عادت‌ها هستند که حتی احتمال خلاف آن را هم نمی‌دهیم؛ یعنی اصلاً نمی‌دانیم که فلان‌کار، ممکن است اشتباه باشد. قرآن درباره روز قیامت می‌فرماید: إِذَا الشَّمْسُ کوِّرَتْ (آنگاه که خورشید تاریک شود). در قیامت، تمام اشیاء ضد آثار خود را بروز می‌دهند. چنان‌که خورشید، تاریک می‌شود و آب، می‌سوزاند و کوه راسخِ سخت، مثل پنبه زده می‌شود و... که نشان می‌دهد این آثار، آثار ذاتی آنها نیست؛ زیرا در غیر این صورت، جداشدنی نبودند. بنابراین ما نباید به صدور این ظهور و بروزها عادت کنیم و این ظهورها را از خود اشیاء بدانیم؛ یعنی در نظام هستی، با اینکه باید به علل و اسباب توجه کنیم، اما نباید به آنها اکتفا نموده، متوقف شویم.

اگر ذهن کودک به علت‌ها و جواب‌های نزدیک قانع شود، یا والدین برای او توجیهات ساده‌ای را بیان کنند که مانع از ادامه‌یافتن سؤالات او شود، رشتهٔ پرسش‌های او قطع می‌شود و به‌تدریج به همان عادت‌ها و تکرارها بسنده می‌کند. بی‌حوصلگی یا کم‌توجهی والدین نسبت به این سؤالات، باعث می‌شود که سیر فطریِ کودک که قرار بود او را به جلو حرکت دهد، متوقف شود یا به‌دلیل جواب‌های اشتباه، از مسیر درست خارج گردد.

اید باور داشته باشیم که احکام الهی، فقط ظاهری نیستند و هر حکمی دورنما و تنزل‌یافتهٔ حقیقتی است. حجت‌های خدا آن حقایق بلند معنوی را در قالب الفاظ درآورده، برای ما بیان می‌کند. حتی مستحبات و مکروهات نیز همین‌گونه‌اند. برخی از بزرگان می‌فرمودند: هنگام اذان، به این نکته توجه کنید که موذّن، همانند بلندگویی است که ندای خداوند را منعکس کرده و شما را دعوت می‌کند. وقتی ما به‌سوی نماز می‌رویم و این ندا را اجابت می‌کنیم، هرچند که اجابتِ ظاهری است، اما همین اجابت، مرتبه‌ای از مراتب اجابت حقیقی است.

در روایتی آمده است: «وقتی کسی در خانه‌اش وضو می‌گیرد و به‌سمت مسجد حرکت می‌کند، خداوند می‌فرماید: این زائر من است و اکرام زائر من بر عهده خود من است». اگر دست ما از کعبه کوتاه است و نمی‌توانیم هر روز به آن مکان مقدس مشرّف شویم، خداوند مسجد را نماد مسجدالحرام قرار داده تا رابطه خود را با خداوند حفظ کنیم.

عنی راه رسیدن به حقیقت بیت‌الله، زیارت امام علیه‌السلام است. اینکه امیرالمؤمنین علیه‌السلام در کعبه متولد می‌شود، به این معناست که باطن کعبه را باید در امام جست‌وجو کرد

ابن‌اثیر می‌نویسد: هنگامی که ابراهیم علیه‌السلام از آتش خارج شد، نمرود به او گفت: می‌خواهم برای خدای تو چهار هزار قربانی کنم. خدای تو، خدای بزرگی است. اما ابراهیم علیه‌السلام به او فرمود: قربانی تو مورد قبول خداوند قرار نمی‌گیرد؛ چراکه قبل از قربانی، باید به خداوند یکتا ایمان بیاوری. نمرود گفت: ایمان نمی‌آورم؛ زیرا در این‌صورت باید دست از سلطنتم بردارم! در تاریخ نقل شده که حتی قربانی هم کرد. این، نشان می‌دهد که این اعجاز الهی چقدر بر روی نمرود تأثیر گذاشته و این سبب‌سازی و سبب‌سوزی در نظام خلقت، چقدر فطرت خفته و دل غافل او را بیدار و متنبه کرده است. اگرچه در نهایت، وی به‌خاطر شهوت قدرت، حاضر به اقرار نشد؛ اما قطعاً در سایر مردم نیز تأثیرات بسزایی داش

ما امروزه آن‌قدر به بعضی مسائل و وسایل عادت کرده‌ایم که باور نمی‌کنیم بدون آنها هم می‌توانیم زندگی کنیم. اگر فرصتی پیش بیاید که تنها شویم، به‌سرعت از آن تنهایی فرار کرده و به دامن همان وسایل پناه می‌بریم! چراکه تنهایی، ما را به خودمان بازمی‌گرداند. برون‌گرایی و ارتباط بیش‌ازحد با دیگران، امر پسندیده‌ای نیست؛ چراکه دیگر وقتی برای تفکر و خلوت‌کردن با خود باقی نمی‌ماند. کسانی که خلوتی ندارند،‌ ناخودآگاه از «خود» می‌ترسند. البته عزلت‌نشینی و تنهاییِ زیاد نیز روش صحیحی نیست؛ چراکه سبب افسردگی خواهد شد. بنابراین انسان باید در طول روز و شب، با خودش خلوت‌هایی داشته باشد، تا به فطرت و طبیعت خود برگردد

هنگامی که یکی از اولیای خدا می‌بیند که مردم، سرگرم معلول‌های بی‌فایده دنیایی هستند و از علت اصلی که خداوند متعال است و به شدت به آن محتاجند، غافلند، بسیار حسرت می‌خورد. اسبابی که در دنیا در مسیر زندگی ما قرار گرفته‌اند، با اجازه خداوند بوده، نه با اختیار خودشان؛ اما ما آنها را اصل قرار می‌دهیم، و - نعوذ بالله - خدا را فرع! چشم ما دیگر خدا را نمی‌بیند و فقط به آنها توجه می‌کنیم.

وَ اذْکرْ فِی الْکتَابِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّهُ کانَ صِدِّیقًا نَبِیًّا (و در این کتاب، [سرگذشتِ] ابراهیم را یاد کن. به‌یقین او بسیار راستگو، و پیامبر بود.) این، وحی الهی به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله است. کلمه «صدّیق» به‌معنای شدت صدق است. یعنی بین گفتار و کردار، و ظاهر و باطن ابراهیم علیه‌السلام هیچ تفاوتی وجود ندارد؛ چراکه او فطرت مطلق است و آنچه را که بر زبان می‌آورَد بیان همان فطرت الهی است

وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوک رِجَالًا وَ عَلَی کلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ (و در میان مردم برای حج بانگ زن؛ تا پیاده و سوار بر هر شترِ باریک‌اندام [چابک و چالاک] که از هر راه دور می‌آیند، به‌سوی تو آیند). خداوند در این آیه، از کلمه «یَأْتُوک» استفاده کرده. به ابراهیم علیه‌السلام می‌فرماید: اگر ندای حج بدهی، مردم «به‌سوی تو» می‌آیند و نمی‌فرماید «به‌سوی کعبه». یعنی حقیقت و روح کعبه، ابراهیم علیه‌السلام است؛ رفتن به حج، رفتن به‌سوی ولیّ و امام است و الآن نیز که حجاج به‌سوی بیت‌الله می‌روند، درحقیقت، به‌سوی امام زمان، حضرت ولی‌عصر عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف می‌روند و دعوت او را اجابت می‌کنند و بر محور ولایت گرد می‌آیند.

کودکی که همیشه درباره مسائل پیرامونش سؤال می‌کند، فطرتش زنده و فعال است؛ چراکه به‌دنبال علت‌هاست. برخی پدر و مادرها نسبت به سؤالات فرزندشان کم‌توجه و بی‌حوصله هستند، و آنها را سرکوب می‌کنند. آنان باید به این نکته توجه کنند که اگر پاسخ صحیحی به این پرسش‌ها ندهند، کودکِ خود را در پاسخ‌گویی به فطرتش به اشتباه انداخته‌اند؛ زیرا خداوند است که نظام سؤال‌کردن را در وجود کودک قرار داده.

در روایت آمده است: «خداوند روزیِ حضرت ابراهیم علیه‌السلام را در انگشت شست او قرار داده بود و او از انگشتانش شیر می‌مکید». البته این امر، از خداوند قادر، عجیب نیست؛ خدایی که از سنگ‌های سخت، آب را به جریان می‌اندازد یَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهَارَُ (از آنها، نهرها می‌جوشد)؛ خدایی که رزق کودک را با آن پیچیدگی خاص، در رحم مادر تأمین می‌نماید. بی‌شک چنین پروردگاری این قدرت را نیز دارد که برای کودکی، از انگشتانش شیر جاری نماید.

مشاهده عظمت ایشان، ما را برای شناخت بهتر عظمت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله که فطرت کامل است، بسیار کمک می‌کند.