بریده‌هایی از کتاب تورم و اخلاق

مشاهده می‌شود که ذهنیتی که به‌راحتی از نظام پول کاغذی بیرون می‌آید، ذهنیتی که تامین کامل و مشروعانهٔ نیازهای مالی دولت را با ابزار پول کاغذی ممکن دانسته و آن را جایگزین مالیات می‌شمارد، به اسارت یک ملت می‌انجامد. یک نتیجه آن می‌شود که ماشین چاپ پول به‌تدریج تنها منبعی می‌شود که برای حکومت باقی می‌ماند و افزایش تدریجی حجم پول هر روز نفرت‌انگیزتر می‌گردد.

از جمله مسائلی که مطرح کرده است نقش بازدارنده و مخرب دولت در اقتصاد است: جابجایی ظاهرا خیرخواهانه منابع به بهانه مصلحت ملت و دولت و فرهنگ و غیره غالبا چیزی نیست به‌جز ترویج دروغ و پول حرام و رانت‌های ویژه. مهم‌ترینِ این ابزار نیرنگ، تورم پولی، نرخ‌های بهره تحمیلی، دستکاری نرخ ارز و سهمیه‌بندی آن، کالاهای سهمیه‌بندی‌شده و انواع و اقسام انتقالات اقتصادی مندرج در بودجه دولتی است. حتی موجه نموده‌ترین دخالت‌های دولت می‌تواند به فساد منجر شود.

تصمیمات مدبرانه حکومتی، نظارت محتاطانه و مدیریت عاقلانه همواره به بازگشت اعتماد،‌ بازگشت پول و سرمایه به بازارها و از سرگیری تجارت انجامیده‌اند. اما این‌جور چیزها صبر و خودداری طلب می‌کند و صبر و خودداری در تاریخ بشر کمیاب‌ترین کالاهای عقل سیاسی‌اند. اندک مملکتی توانسته است این فضایل را نشان دهد و فرانسه به این گروه اندک عاقلان تعلق نداشت.

کتاب حاضر مباحث اقتصاد متعددی را مطرح می‌کند. مباحث پولی کتاب ارزشمند و مباحث اقتصاد سیاسی آن ارزشمندتر است. از جمله مسائلی که مطرح کرده است نقش بازدارنده و مخرب دولت در اقتصاد است: جابجایی ظاهرا خیرخواهانه منابع به بهانه مصلحت ملت و دولت و فرهنگ و غیره غالبا چیزی نیست به‌جز ترویج دروغ و پول حرام و رانت‌های ویژه. مهم‌ترینِ این ابزار نیرنگ، تورم پولی، نرخ‌های بهره تحمیلی، دستکاری نرخ ارز و سهمیه‌بندی آن، کالاهای سهمیه‌بندی‌شده و انواع و اقسام انتقالات اقتصادی مندرج در بودجه دولتی است. حتی موجه نموده‌ترین دخالت‌های دولت می‌تواند به فساد منجر شود.

خطیبان در مجلس قانونگذاری، باشگاه‌ها، گردهم‌آیی‌های محلی و غیره سرگرم ژاژخایی و تحلیل‌بافی شدند تا علت اصلی تورم را از مردم پنهان کنند. این خطیبان بر ضد فساد دستگاه اداری شعارهای فراوان دادند، گلوی خود را با نعره‌های وطن‌خواهی جر دادند، از مکر و حیله نجبای مهاجر قصه‌ها بافتند، از سنگدلی ثروتمندان بی‌درد گریه کردند، از روحیه انحصارگری تجار نالیدند، به انحراف دکان‌دارها دشنام‌های رکیک ناموسی دادند، خلاصه دلیلی نبود که اینها در توضیح تورم نبافند.

این توضیحات فکاهی و درعین‌حال مذبوحانه و مفلوکانه نشان از این باور گسترده داشت که اگر تعدادی افراد تاجر و دلال اعدام شوند، ارزش اسکناس‌ها برخواهد گشت. یک توضیح محبوب دیگر آن بود که عوامل انگلیسی خود را در صف مردم داخل کرده، نسبت به پول کاغذی بدگویی و زهرپراکنی می‌کنند. تلاش فراوان شد که این عوامل انگلیسی را پیدا کنند و تعدادی هم که متهم به بالابردن قیمت طلا و بی‌ارزش کردن اسکناس شده بودند دچار خشم عوام شدند.

برای رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال باید امنیت و آزادی سرمایه تضمین شده باشد، در غیر این‌صورت هزار «متخصص کارآفرین» و «طرح‌های مبتکرانه» و غیره هیچ کاری نمی‌توانند بکنند. نیز اگر طرح و برنامه و مدیریت در چارچوب عقل سلیم و روش‌های محافظه‌کارانه نباشد جز سخنان پوچ و دهان‌پرکن چیزی نیست.

تاریخ مشخص می‌سازد که تورم پولی با فساد به معنای تخطی از قوانین (چه قوانین وجدانی و چه اجتماعی) و تمرکز بر لذت‌جویی کوتاه‌مدت یا فساد اداری ارتباط نزدیکی دارد.

تاریخ روشن می‌کند که تورم قاعدتا باید حرام‌ترین حرام اقتصادی تلقی گردد، چون مالیاتی است غیرشفاف و غیرصریح از فقرا به نفع فاسدترین طبقه ثروتمندان.

حکومت فرانسه تدریجا به گروه‌های افراطی و افراطی‌تر منتقل شد. انقلابیون به سنت‌ها و روش‌های شناخته‌شده و خودداری محافظه‌کارانه عقیده نداشتند و بلکه معتقد به استفاده از هوش و ابتکار انسانی برای طرح‌اندازی و برنامه‌ریزی جامعه از سوی دولت بودند. این امر منجر به خون‌ریزی‌های بی‌شمار گشت، تا آنجا که ۲۵۰.۰۰۰تنها در جریان یک شورش داخلی کشته شدند و ۴۰.۰۰۰ نفر در دوران ارعاب توسط دادگاه انقلاب اعدام گشتند. هم‌زمان یک بحران عمیق اقتصادی نیز کشور را فرا گرفت که موضوع این کتاب است.

بسیاری از ایده‌ها و حتی ادبیات انقلاب فرانسه برای انقلابیون بعدی از جمله کمونیست‌ها الگو قرار گرفت. این انقلاب توسط روشن‌فکران برجسته‌ای رهبری شد که از قضا سیاستمدارانی زبردست بودند و به شهادت پیروزی قاطع فرانسه در جنگ‌های انقلابی، احتمالا مدیران بی‌کفایتی هم نبودند.

احساس وطن‌دوستی که ترس از سلطنت مطلقه، دوزوکلک احزاب، هول‌انگیزی ارتش یا تهدیدهای حکومت‌های سلطنتی اروپا نتوانسته بود آن را بلرزاند، به‌تدریج با این عادات سودابازی و دلالی پدیدآمده از نقدینگی بیش‌ازحد از هم پاشید

تورم قیمت‌ها یک طبقه سوداباز را ایجاد کرد و در شرایط عدم اطمینان کامل نسبت به آینده، تمام کار و کسب‌ها به یک بازی با بخت‌واقبال (تاس‌بازی) تبدیل شده و تمام کسبه به‌گونه‌ای قمارباز تبدیل شدند. در مراکز شهری بورس‌بازان و سودابازان رشد سریعی داشتند و روش تباهگر خود را به دورترین نقاط کشور هم صادر کردند. جای رضایت از سود مشروع را شهوتی برای سودهای نامقدس گرفت. همان‌طور که ارزش‌ها بیشتر و بیشتر نامطمئن و نامشخص می‌شد، دیگر انگیزه‌ای برای مواظبت و احساس مسئولیت و مقتصد بودن وجود نداشت، بلکه همه انگیزه‌ها در جهت مصرف آنی و لذت بردن از زمان حاضر قرار گرفت. این همه منجر به نابودی صرفه‌جویی شد. در این چشم‌وهم‌چشمی دیوانه‌وار برای تسلیم به لذت آنی، اسراف‌گرایی و زرق‌وبرق‌پرستی بی‌بندوبار باب شد. برای سیراب کردن این هوس‌ها، خیانت و دروغ در کل کشور و فساد در میان کارگزاران و معتمدین رواج یافت. درحالی‌که مردان به این آداب متعفن جدید خو می‌گرفتند، زنان نیز دچار اسراف در خرید، پوشش و لباس شده بر زیبایی ظاهر متمرکز کردند و بر مشوق‌های فساد افزودند.

تجمع ناگهانی ثروت خودنمایانه در تعدادی شهر بزرگ و گسترش قماربازی و سفته‌بازی حتی به شهرهای کوچک و مناطق روستایی به فروپاشی اخلاقی کشور انجامید. این به‌نوبه خود به نتیجه شرم‌آور بزرگ دیگری انجامید و آن تباه شدن باور واقعی به ملت و پاک‌نیتی بود. احساس وطن‌دوستی که ترس از سلطنت مطلقه، دوزوکلک احزاب، هول‌انگیزی ارتش یا تهدیدهای حکومت‌های سلطنتی اروپا نتوانسته بود آن را بلرزاند، به‌تدریج با این عادات سودابازی و دلالی پدیدآمده از نقدینگی بیش‌ازحد از هم پاشید.

همان‌طور که گفته شد، تجمع ناگهانی ثروت خودنمایانه در تعدادی شهر بزرگ و گسترش قماربازی و سفته‌بازی حتی به شهرهای کوچک و مناطق روستایی به فروپاشی اخلاقی کشور انجامید.

همان‌طور که گفته شد، تجمع ناگهانی ثروت خودنمایانه در تعدادی شهر بزرگ و گسترش قماربازی و سفته‌بازی حتی به شهرهای کوچک و مناطق روستایی به فروپاشی اخلاقی کشور انجامید.

موجب تسلی‌خاطر است که تقریبا تمام اشخاصی که درگیر این رشوه‌گیری بودند زیر تیغ گیوتین رفتند. تعداد قانونگذاران فاسد کمتر از آن بود که بعضی‌ها ادعا می‌کنند، اما همین تعداد کافی بود که عدم اعتماد گسترده، بدبینی و یک‌جور تشنگی برای هرگونه وطن‌خواهی یا هر فضیلتی پدید آید.

موجب تسلی‌خاطر است که تقریبا تمام اشخاصی که درگیر این رشوه‌گیری بودند زیر تیغ گیوتین رفتند. تعداد قانونگذاران فاسد کمتر از آن بود که بعضی‌ها ادعا می‌کنند، اما همین تعداد کافی بود که عدم اعتماد گسترده، بدبینی و یک‌جور تشنگی برای هرگونه وطن‌خواهی یا هر فضیلتی پدید آید.

در یک مورد دلانی، ژولیان و شابو رشوه‌ای پانصد هزار لیری برای پیشبرد یک سری قوانینی که به کار گروه خاصی از دلال‌ها می‌آمد دریافت کردند.

چپاول استادانه مردم به‌اندازه کافیبد بود،‌ اما فساد فزاینده در دوایر اداری و دولتی و قانونگذاری بدتر بود. تجمل بی‌حساب‌وکتاب،‌ بی‌بندوباری و فساد مانند قارچی که روی تل تاپاله می‌روید به‌طور طبیعی از سودابازی و قماربازی دوران تورم رویش کرد و از فعالیت‌های تجاری به قانونگذاران و کارگزاران حکومتی و روزنامه‌نگاران رسید.