بریده‌هایی از کتاب کورسرخی

چه کسی گفته آدمی وطن را به ارث می‌برد؟ ما نخ‌های سرگردان، میل‌های بافتنی را به ارث بردیم که هر جا برسیم شروع کنیم به خانه‌بافی. سست. سست‌تر از خانهٔ عنکبوت.

می‌روم سمت لپ‌تاپ و با عصبانیت می‌گویم: «لابد چون لاغرند و این‌قدر مهربان نیستند. چه می‌گویی سلما؟ چرا ایرانی‌ها باید بروند از افغان‌ها دفاع کنند؟» می‌گوید: «بله، لاغرند. تو نباید به خاطر شویت این را منکر باشی.» سلما در مقابل چشمانم به هزار تکه تقسیم شده. تکه‌های ناشناخته‌ای که نمی‌دانم از بدبختی خودمان است یا خصلت مهاجرت و یا همان جادوی نژاد برتر. اما حرف‌هاش را نمی‌خواهم. چرا این‌قدر بدبخت‌ایم که دنبال کسی می‌گردیم تا برود و از خاک مادری‌مان دفاع کند؟ خودمان کجاییم؟ مردهای ما کجا هستند؟

می‌گوید: «مردم امریکا مردان‌شان را قهرمان می‌بینند. قهرمان‌هایی که زن‌وبچه‌شان را رها کردند و رفتند افغانستان.» صدایش را می‌شنوم و زیرلب می‌گویم: «غلط می‌کنند!» باز ادامه می‌دهد: «زندگی آسوده‌شان را رها کردند و رفتند.» برنمی‌گردم سمت لپ‌تاپ. ادامه می‌دهد: «ایرانی‌ها چرا نمی‌روند از افغان‌ها دفاع کنند، اگر این‌طور آدم‌های خوبی استند؟»

سلما خبر ندارد که از وقتی امریکایی‌ها آمده‌اند کارخانه‌های چینی برای‌مان کفن می‌بافند به مقدار نامتناهی و این لطف امریکا به ماست. چه‌طور باید برای کسی که از کودکی رفته و هرگز نخواسته چیزی بداند توضیح بدهم که سرِ کشتار رقابت است و کسانی که کشته می‌شوند هم‌خونان بی‌گناه ما هستند؟ چه‌طور بگویم وقتی ما، من و سلما، هیچ‌کاره‌ایم در سرزمین‌های دیگر؟ واقعاً ما چه‌کاره‌ایم؟

سال‌ها بعد که دوستان شش‌دُنگ ایرانی داشتم، متوجه تفاوت خودمان با ایرانی‌ها شدم. ایرانی‌ها وابسته بودند به اصالت حضور. سعی‌شان بر این بود که ثابت کنند از زمان پیدایش زمین اولین انسان‌ها بوده‌اند، اولین تمدن‌ها بوده‌اند. در هر شهر و دیاری که زندگی می‌کردند می‌خواستند ثابت کنند از قدیمی‌ها هستند، اصیل هستند و زمان زیادی از حضورشان می‌گذرد. اما برای افغان‌ها یک‌جانشینی امتیازی نیست؛ اصالت در جنگندگی است: این‌که ثابت کنند اهل آن طایفه و قومی هستند که پیروزِ جنگ است، شده به قیمت خوردن هم‌نوع، به قیمت خوردن خود. و ما به اسم بازی انگار می‌جنگیدیم.

رقت‌بار است که جنگ‌زده باشی و در خاکی دیگر معنی جنگ را بفهمی و بعدها چنان با وحشتِ کمونیست و طالب و داعش سر کنی که بدانی باز این کشور از آن یکی جنگِ بهتری داشته که لااقل قبلِ مُردن با آژیر به آدم‌ها خبر می‌دادند که شاید بمیرند و حواس‌شان به جانِ آخرشان باشد. پدرم در لحظات اولی که بعدِ حمله به هوش می‌آمد در میانهٔ هذیان‌هاش با گریه و ترس می‌گفت: «جنگ دنبال او می آید… هر جا برود می‌آید…» جان‌کاه است که از جنگی به جنگ دیگر فراری باشی و خیال کنی این تویی که جنگ را دنبال خودت می‌کشانی.

گذر زمان بر آن کس که می‌رود، توفیر دارد با گذرش بر آن کس که می‌ماند. کسی که مانده زمان از او رد شده و کسی که رفته در زمان گرفتار است.

پرچم سفید صلح از هزار جا سوراخ است.

آخ، چه بیزارم از شما که ما را کشتید و می‌کُشید. بیزارم. از شما بیزارم که خاک‌مان را میراث‌دار درد و رنج کردید. شما که چشم‌هاتان چنین بینا به خود و نابینا به ما بود و دشت در دشت و کوه در کوه، ردِ سرخِ خون را بر خاکِ ازدست‌شدهٔ ما ندیدید و این یک‌باره عمر را حرام کردید. شما… شما که سال‌هاست در تماشای ذبح ما کورسرخی دارید… چه‌طور از شما بنویسم؟

شعور دستاوردی فردی نیست و به نظر در آن روزگار که جنگ هنوز این‌طور در خانه‌ها چنبره نزده بوده، مردم می‌توانسته‌اند داوری‌های درست‌تری بکنند، وگرنه کی خودش را در میانهٔ بلبشو پیدا می‌کند که خانوادهٔ من بکند؟

فهمیده بودم وقتی پردهٔ دورِ تختش را می‌کشند باید بروم نیم‌ساعتی یک گوشه‌ای از بیمارستان گم شوم تا نبینم که خودش نیست ــ انگار به طور غریزی از خودم در برابر تماشای رنج دفاع می‌کردم.

ایرانی‌ها باهوش‌اند. همه‌جای دنیا معروف است که باهوش‌اند.»

حال هر سرزمین را باید از حال زن‌هایش شناخت. زنان مهاجر فقط خاک‌شان را جا نگذاشتند، هزارهزار فرزند به‌دنیانیامده‌شان هم در آن خاک جا مانده‌اند. در عوض کروموزُم‌های حاوی درد در بدن‌شان جا خوش کرده تا در سرزمینی دیگر دختران رنجورشان را به دنیا بیاورند و از نسلی به نسلی دیگر، به مردانی از سرزمین‌های دیگر واگذارشان کنند. تا جایی که یادشان نماند این خونی که در رگ نسل‌های بعدی‌شان می‌چرخد دیگر آن خون اجدادی نیست.

انگار من را کشانده بود کابل تا برایم روشن کند باید خجالت بکشم که در ساخت وطن سهمی ندارم و من در آن دقایق همان‌قدر که در تهران با واژهٔ «مهاجر» مشکل داشتم در کابل با واژهٔ «وطن» گرفتار بودم. من که بودم؟

اما جنگ که عقیده نمی‌شناسد: اول آدم‌ها می‌میرند، بعد از مرگ‌شان دیگرانی فکر می‌کنند عقیده‌شان چه بود: همین بود که برایش مُردند یا اشتباه شد؟ و آخ که حالا، بعد سی سال، می‌دانم چه‌قدر داغ اشتباه را خورده‌ایم.