بریده‌هایی از کتاب انقلاب چهل ساله

به اعتراف ثریا ــ یکی از همسران شاه ــ، «محلات جنوب شهر تهران، با جوی‌های سرباز که آب کثیف آن پس از عبور رختشوی‌خانه‌ها و آلوده شدن به کثافات ولگردان و سگ‌ها، به مصرف خوراک مردم می‌رسد؛ بچه‌های مفلوج؛ زنان و پیرمردان گرسنه؛ گل‌ولای کوچه‌ها که خانه‌هایشان شباهتی به خانه ندارد؛ محلاتی که فقر کامل بر آن‌ها حکم‌فرماست و توان شکایت نیز ندارند.»

جشن‌های ۲۵۰۰ سالهٔ شاهنشاهی که بیش از سیصد میلیون دلار هزینه در بر داشت و با ولخرجی‌ها و اتلاف سرمایه‌های ملی کشورمان برگزار شد، در حالی بود که متجاوز از نیمی از جمعیت کشور، در روستاها و حومهٔ شهرهای بزرگ، در فقر و فلاکت و تنگ‌دستی به سر می‌بردند، و در اکثر شهرها و روستاهای کشور، اثری از وسایل اولیه و مقدماتی رفاه عمومی و کمترین امتیازات زندگی ساده برای عامهٔ مردم وجود نداشت.‌

میلیون دلار هزینه در بر داشت و با ولخرجی‌ها و اتلاف سرمایه‌های ملی کشورمان برگزار شد، در حالی بود که متجاوز از نیمی از جمعیت کشور، در روستاها و حومهٔ شهرهای بزرگ، در فقر و فلاکت و تنگ‌دستی به سر می‌بردند، و در اکثر شهرها و روستاهای کشور، اثری از وسایل اولیه و مقدماتی رفاه عمومی و کمترین امتیازات زندگی ساده برای عامهٔ مردم وجود نداشت.‌

این دست و دلبازی‌ها زمانی بود که اکثر روستاهای ایران از آب آشامیدنی بهداشتی و برق و راه محروم بودند، و در حاشیهٔ تهران، حلبی‌آباد روییده بود.

در یک سفر اشرف پهلوی به آمریکا در سال ۱۳۵۶، نیم میلیون دلار هزینه به بیت‌المال تحمیل شد. افزون بر این، شاه و درباریان او، با دست و دل بازی بی‌حد و حصر خود، بیت‌المال را به کسانی می‌بخشیدند که هرگز سزاوار نبودن؛ از پادشاهان افغانستان، یونان، آلبانی و بلغارستان و همسران‌شان گرفته تا مقام‌های آمریکایی و اروپایی، و البته ندیمه‌ها و معشوقه‌های شاه و درباریان.

در سال ۱۳۴۸ که درآمد عمومی ایران حدود یک میلیارد دلار بود، شاه، دویست هزار دلار خرج یک مسافرت به آمریکا کرد، و با گران شدن نفت در دههٔ پنجاه، هزینهٔ این مسافرت‌ها به ده‌ها برابر افزایش یافت.

اشرف پهلوی، خواهر محمدرضا، نیز توانست از راه‌های غیرقانونی و با سوء استفاده از موقعیت خود، یکی از «ثروتمندترین افراد خاندان پهلوی و از سرمایه‌داران بزرگ جهان» شود و در نیویورک، پاریس، رم، مونت‌کارلو و چند نقطهٔ مصفای دیگر جهان هم اقامتگاه‌هایی مجلل و باشکوه برای خود دست و پا کند.

رضاخان، با زور و قلدری، املاک مردم را در مقابل بهای اندکی تملک می‌کرد

فریدون هویدا، سفیر شاه در سازمان ملل که در یکی از مسافرت‌هایش همراه شاه در پاریس بوده، می‌نویسد: «شاه، یکی دو روز عصرها که وقت آزاد داشت، به چند کابارهٔ شبانه سر زد و مدتی را در مصاحبت دختران معرفی‌شده از سوی دوستان خود گذراند؛ که به آن‌ها هدایایی گران‌قیمت نیز داد. چند ماه بعد، در یک مجلس میهمانی، به یکی از همان دخترهایی که مدتی را با شاه سر کرده بود، برخوردم، و او با افتخار فراوان، انگشتر الماسی را که از شاه هدیه گرفته بود، به من نشان داد.»

محمدرضا شاه، در فساد اخلاقی حد و مرزی نمی شناخت و اصول اخلاقی را رعایت نمی‌کرد. دربار او دائم محل رفت‌وآمد فواحش خارجی و معشوقه‌های داخلی بود. او از دوران جوانی تا اندکی پیش از مرگ، دست از زن‌بارگی برنداشت و در این راه، بخش‌های سرسام‌آوری از بیت‌المال و اموال عمومی و جواهرات کشور را بی‌هیچ دغدغه‌ای صرف می‌کرد. شاه، دیوانه‌ای عیاش بود. او در سفرهای خارجی‌اش، نه مانند یک پادشاه باوقار، بلکه مانند یک لات هرزه دوره‌گردی می‌کرد.

فساد اخلاقی، تکبر و تفرعن، فساد جنسی و فساد مالی و لاابالیگری، تمام تار و پود دربار را درنوردیده بود. در حقیقت، فسادی که با ظهور رژیم پهلوی همزاد دربار بود، در پایان دوران حکومت پهلوی، به صورت یک فرهنگ حاکم درآمد.

بها ندادن به شخصیت و کرامت والای انسان؛ ترویج فرهنگ غربی و آزادی‌های غریزی و حیوانی در جامعه؛ مبارزه با آزادی‌های انسانی، سیاسی، بیان و قلم در جهت رشد جامعه؛ توهین به اعتقادات مذهبی مردم؛ و مخالفت با دین و شعایر مذهبی مثل حجاب، روحانیت، عزاداری و ...، از دیگر ویژگی‌ها و عملکرد سوء رژیم پهلوی است.

محمدرضا به‌ویژه در ارتش سعی می‌کرد افراد بی‌عرضه و نوکرصفت و بله‌قربان‌گو و حقیر را در مصدر امور بگذارد. من در مراسم رسمی یا میهمانی‌ها می‌دیدم که چطور افسران عالی‌رتبهٔ ارتش، حتی کفش محمدرضا را می‌بوسیدند... این افسران، فاقد هر نوع شخصیت بودند

فریده دیبا، مادر فرح دیبا، در مورد خصوصیات دامادش می‌گوید: «محمدرضا، به دلیل تربیت غربی‌اش، مردم را کوچک و ذلیل و زبون می‌انگاشت و جان کلام این‌که افرادِ مقابل خود را فاقد شخصیت می‌خواست! اگر کسی در برابر او خودی نشان می‌داد، درجا کنار گذاشته می‌شد. او مایل بود هر کاری در مملکت انجام می‌شود، به حساب او گذاشته شود و دوست داشت همه نوکر و کارگزار او باشند ... در ارتش نیز همین سیاست را دنبال می‌کرد.

روحیهٔ اشتیاق و تمایل زیاد وی به تملق و چاپلوسی و تعریف دیگران نیز سبب می‌شد که وی درک صحیحی از حقایق جامعه نداشته باشد و واقعیات کشور را به‌خوبی نشناسد. شاه، به سبب خصلت اشرافیگری، نخوت و خودبزرگ‌بینی و روحیهٔ استکباری خویش، همواره با بی‌اعتنایی و تحقیر با مردم برخورد می‌کرد؛ او چنان خود را از مردم بی‌نیاز می‌دید که گاه به‌صراحت به آنان توهین می‌کرد

محمدرضا نیز علاوه بر روحیه‌ای کاملاً دیکتاتوری، از ویژگی‌های شخصیتی نظیر خودشیفتگی و عقدهٔ خودبزرگ‌بینی، اشتیاق و تمایل زیاد به تملق و چاپلوسی و تعریف دیگران برخوردار بود.

مادر شاه در مهر ۱۳۵۴ به محمدرضا گفته بود: «در مقام ملکه هم سعی داشتم زیاد دور و بر شاه نپلکم.»

رضا شاه، دیکتاتوری مستبد، خودرأی، تندخو، بی‌رحم، خشن و بیگانه‌پرست بود، و دورهٔ سلطنت او، یکی از تیره‌ترین دوران‌های استبداد و سرکوب در تاریخ ایران محسوب می‌شود. هیچ‌کس یارای انتقاد و حتی پیشنهاد در حضور او را نداشت. رضاشاه، وزرا را در مقابل کوچک‌ترین نافرمانی و انتقاد به باد ناسزا و کتک می‌گرفت. استبداد او چنان بود که حتی اعضای خانوادهٔ او و از جمله محمدرضا و مادرش نیز از او می‌ترسیدند.

مبارزه با اسلام و آموزه‌های دینی، از سیاست‌های ثابت و اصلی رضا شاه و پسرش طی ۵۷ سال حکومت در ایران بود.

روزنامهٔ نیویورک تایمز می‌نویسد: «پس از کودتا، شاه گیلاس خود را با تعارف به کرمیت روزولت، رئیس بخش سیا در خاورمیانه، برداشت و گفت: من تاج و تخت خود را به خدا، مردم کشورم، ارتشم و به شما مدیون‌ام»