بریده‌هایی از کتاب کریسمس در نیاوران

در پی این تصمیم‌گیری‌ها، ژنرال هایزر بی‌درنگ راهی ایران شد. او روز پنجشنبه ۱۴ دی سال ۱۳۵۷ بدون اطلاع قبلی و با یک هواپیمای نظامی محرمانه از بروکسل- مقر فرماندهی ناتو- عازم تهران شد. هایزر پس از ورود به تهران، مأموریتش را با جدیت هرچه تمام‌تر آغاز کرد؛ مأموریتی برای جلوگیری از اضمحلال ارتش ایران در پی خروج شاه از کشور. او مأمور بود که برای بازگشت آرامش و غلبه بر ناآرامی‌های کشور، میان ارتش و دولت بختیار ائتلافی استوار برقرار سازد و در صورت ناکامی این تلاش‌ها و سقوط دولت بختیار و ناتوانی آمریکا در سازش با رهبران انقلاب، یک کودتای نظامی برای حفاظت از منافع غرب در ایران سازماندهی کند.

حمایت از حکومت پهلوی در ایران و پشتیبانی از شخص محمدرضا پهلوی در جایگاه شاهنشاهی، راهبرد صریح و روشن دولت کارتر و شخص آقای رئیس‌جمهور بود؛ تا جایی که او برای رفع هرگونه شبهه دربارهٔ این ارادت خاص به نقش و جایگاه ایرانِ پهلوی در حفاظت و حراست از منافع ملی آمریکا در منطقهٔ غرب آسیا، شب سال نوی میلادی را در تهران در کاخ شاه گذراند و سخنرانی معروفِ «جزیره ثبات» را ایراد کرد.

یکی از جدی‌ترین شبهاتی که در این سال‌ها از سوی رسانه‌های غربی و برخی سیاستمداران داخلی و خارجی مطرح شده، همراهی دولت جیمی کارتر با سران انقلاب اسلامی برای سقوط حکومت پهلوی است. تلاشی که در این کتاب صورت گرفت، بررسی اسناد مکتوب و روایات شفاهی نیروهای دیپلماتیک و امنیتی دولت وقت ایالات متحده برای تحقیق دربارهٔ این ادعا بوده است؛ ادعایی که حالا و پس از بررسی‌هایی که در این کتاب صورت گرفت، با قاطعیت تمام می‌توان گفت بیشتر به یک «خیالبافی سیاسی» شبیه است تا یک واقعیت تاریخی.

استمپل در تهران با محمد توسلی، از اعضای رده بالای نهضت آزادی دیدار کرد و از طریق او به بازرگان و یدالله سحابی، دیگر بنیان‌گذار نهضت آزادی معرفی شد. مارک گازیوروسکی می‌نویسد: «توسلی خیلی زود در مقام رابط اصلی نهضت آزادی و سفارت تعیین شد.» در ماه‌های بعد، استمپل به‌طور مرتب با توسلی و دیگر رهبران نهضت برای گفتگو دربارهٔ وضعیت متغیر ایران دیدار کرد. کریم سنجابی، وزیر امور خارجهٔ بازرگان، هم با سفارت در تماس بود. معاونت نخست‌وزیری به عباس امیرانتظام رسید که دانش‌آموختهٔ دانشگاه برکلی بود و بیش از بیست سال در آمریکا زندگی کرده بود. امیرانتظام گاهی با مقامات آمریکایی ازجمله «جرج کیو» در تماس بود و این دو نفر، روابط خود را بار دیگر پس از پیروزی انقلاب اسلامی از سر گرفتند.

«ناصر میناچی» وزیر جهانگردی دولت بازرگان چند ماه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، طی ملاقات‌های متعدد با «جان دی استمپل» مطالبی علیه امام خمینی (ره) و شیوهٔ مبارزاتی ایشان مطرح کرد. او در تاریخ ۱۹ مهر سال ۱۳۵۷ در جلسه‌ای محرمانه خطاب به استمپل گفت: «جبههٔ ملی متقاعد شده است که [امام] خمینی نمی‌فهمد وضع واقعی ایران چگونه است و رهبری جبههٔ ملی مطمئن است می‌تواند همکاری [امام] خمینی را جلب کند تا حداقل زیاد با شاه مخالفت نکند.»

از انتقادهای مهم وارد بر سیاست خارجی دولت موقت مهدی بازرگان این است که این دولت به استکبارستیزی و حمایت عملی از نهضت‌های آزادی‌بخش اعتقادی نداشت و توسعهٔ روابط خارجی باهمهٔ کشورها به‌جز اسرائیل و آفریقای جنوبی را به‌صراحت پیگیری می‌کرد. درحالی‌که مردم و گروه‌های انقلابی ایران خواهان احیای روابط با آمریکا نبودند، بلکه دولت آمریکا را حامی اصلی رژیم شاهنشاهی می‌دانستند و به این دولت اعتمادی نداشتند

دولت جیمی کارتر اگرچه با شعارِ اهمیت به حقوق بشر و به بهانهٔ تغییر در سیاست‌های ظالمانهٔ آمریکا در دوران جنگ سرد علیه اتحاد جماهیر شوروی روی کار آمد اما بنا به گفتهٔ اکثر قریب‌به‌اتفاقِ پژوهشگران، این رویکرد صرفاً یک ترفند انتخاباتی برای پیروزی بر رقیب جمهوری‌خواه بود و اساساً هیچ راهبرد مشخصی از سوی حزب دموکرات و تیم سیاسی کارتر برای تحقق این وعده طراحی نشده بود.

گرفت، بررسی اسناد مکتوب و روایات شفاهی نیروهای دیپلماتیک و امنیتی دولت وقت ایالات متحده برای تحقیق دربارهٔ این ادعا بوده است؛ ادعایی که حالا و پس از بررسی‌هایی که در این کتاب صورت گرفت، با قاطعیت تمام می‌توان گفت بیشتر به یک «خیالبافی سیاسی» شبیه است تا یک واقعیت تاریخی.

آغاز جنگ ایران و عراق و مجموعه‌ای از عوامل دیگر، پای ایران را به مذاکرات الجزیره برای حل‌وفصل بحران گروگان‌گیری گشود و سرانجام پس از چند ماه مذاکره، دولت‌های ایران و آمریکا در ۲۹ دی ماه سال ۱۳۵۹ دربارهٔ بیانیه‌ای که دولت الجزایر تهیه کرده بود، به توافق رسیدند و جداگانه آن را امضا کردند. براساس این بیانیه، دولت آمریکا در برابر آزادی نیروهایش در ایران تعهدات زیر را پذیرفت: «۱. آزادسازی و استرداد کلیهٔ اموال و دارایی‌های نقدی و غیرنقدی ایران؛

چراکه جیمی کارتر در تاریخ ۲۳ آبان ۱۳۵۸ تمام اموال و منابع ایران و تمام نهادها و سازمان‌های تابعهٔ آن را مسدود اعلام کرد.

هیئت دولت به دستور شاه اعلام کرد که از ساعت شش صبح روز هفدهم شهریور در تهران حکومت نظامی برقرار خواهد بود.

چارلز کراسمن دربارهٔ این ادعا که آمریکا با سهل‌انگاری یا حتی عامدانه زمینه‌ساز وقوع انقلاب اسلامی در ایران شد، می‌گوید: «نکتهٔ شایان توجه اینه که خیلی از افراد عالی‌رتبهٔ حکومت شاه سعی کردند در خاطراتشون تغییر انقلاب رو به گردن آمریکا بیندازند؛ بنابراین نمی‌شه به این مطالب خیلی اعتماد کرد. اسناد آمریکایی نشون میدن که به‌هیچ‌وجه از شاه خواسته نشده که کشور رو ترک کنه، بلکه خواسته شده که یا سرکوب کنه یا از راه دموکراسی عمل کنه

این وضعیت موجب شد تا سازمان عفو بین‌الملل در سال ۱۹۷۵ در بیانیه‌ای اعلام کند: «هیچ کشوری در جهان، وضعیت نابسامان نقض حقوق بشر در ایران را ندارد.»

خمینی اجازه نمی‌داد که افراد تندرو دست به اسلحه ببرند و به‌سمت درگیری مسلحانه بروند. او اعتقاد داشت بدون خشونت میشه به اهداف مدنظر رسید و بنابراین اون‌ها هیچ‌وقت دست به منفجرکردن ساختمان‌ها یا ترور شخصیت‌های برجستهٔ حکومت نزدند.

ایالات متحده بسیاری از ابزارها و روش‌های ساواک را برای جمع‌آوری اطلاعات و تحت‌فشار قراردادن فعالان سیاسی مخالف شاه تأمین می‌کرد.

یکی از مهم‌ترین تحولات در روابط ایران و آمریکا، افزایش صادرات غیرنظامی آمریکا به ایران است. این صادرات در چند سال گذشته از حدود چهارصد میلیون دلار در سال ۱۹۷۲ به بیش از دو میلیارد دلار در سال ۱۹۷۵ رسیده است و پیش‌بینی می‌شود که در پنج سال آینده، میزان تجارت دوجانبه به چهل میلیارد دلار برسد.