بریده‌هایی از کتاب پادزهر

منطق فلسفهٔ شولر -که باید گفت همان آموزهٔ تفکر مثبت در چکیده‌ترین شکل ممکن است- پیچیده نیست: تصمیم بگیرید در زندگی فقط افکار شاد و موفقیت‌آمیز داشته باشید، شبح افکار ترسناک ناراحتی و شکست را از ذهن خود برانید و بدین صورت خوشحالی و موفقیت وارد زندگی شما می‌شود.

یکی از اصول اساسی مراقبهٔ ویپاسانا، همان مراقبه‌ای که در این مرکز آموزش داده می‌شود، کاملاً خلاف این را می‌گوید: اجازه دهید سروصدای ذهنی به حال خود باشد. همان‌طور که استیو هِیگن، آموزگار آیین بودایی، در کتاب ژرف و موجز خود با عنوان مراقبه: حالا یا هرگز می‌گوید: «سعی نداریم خود را به‌زور از احساسات، افکار و انتظاراتی که در ذهن برمی‌خیزد جدا سازیم. سعی نداریم چیزی را به‌زور در ذهن وارد یا از آن خارج کنیم. بلکه اجازه می‌دهیم حالت‌های ذهنی فرا آیند و از بین بروند، بیایند و بروند و همان گونه که هستند باقی بمانند... در مراقبه زمان‌هایی هست که ذهن‌مان آسوده است و زمان‌هایی که ذهن برآشفته. سعی نداریم به وضعیت آسوده برسیم یا ذهن برآشفته و پریشان را از خود دور کنیم. با این کار پریشانی بیشتری را سبب شده‌ایم.» این اولین قدم بزرگ به سوی عدم دلبستگی است: یاد بگیریم تماشاچی باشیم، نه شرکت‌کننده و به تماشای جریان افکار و احساسات گذرا بنشینیم

بحث این نیست که احساسات منفی واقعاً وجود ندارند یا مهم نیستند یا اگر اراده کنیم می‌توان آن‌ها را نادیده گرفت. رواقیون چنین ادعاهایی را مطرح نمی‌کنند، بلکه هدف آن‌ها مشخص‌کردن مکانیزمی است که تمام اندوه‌ها را خلق می‌کند. آن‌ها می‌گویند «تمام» اندوه‌ها از یک منبع ریشه می‌گیرند. از این نقطه‌نظر، حتی ازدست‌دادن خانه، شغل یا اعضای خانواده‌تان به خودی خود رویدادی منفی نیست، بلکه صرفاً یک رویداد است. در جواب می‌توانید بگویید: اما اگر اتفاق واقعاً بد باشد چه؟ اگر درآمد یا خانه نداشته باشیم، ممکن است بر اثر گرسنگی یا سرما بمیریم و این حتماً بد است. اما همان منطق پایا بر اینجا هم حاکم است. چه چیز باعث می‌شود احتمال مرگ بر اثر گرسنگی یا سرما اضطراب‌آور باشد؟ عقایدی که در مورد بدی‌ها و معایب مرگ در ذهن ما وجود دارد.

. سنکا می‌نویسد: «هرگز به بخت اعتماد نکرده‌ام، حتی آن هنگام که به نظر آرام بوده. تمام ارمغان‌ها و موهبت‌هایش -ثروت، قدرت، مقام- هبه‌هایی بود که به کنار نهادم تا هنگامی که به بازخواست‌شان برآمد، در آرامشم تشویش حاصل نشود.»(۱۱)

«شادی یه چیز ذهنیه. می‌شه تو زاغه زندگی کرد و شاد بود، تو شهر زندگی کرد و غمگین بود. برای خوشحال‌بودن لازم نیست چیزهایی رو که فکر می‌کنیم نیازه، داشته باشیم.»

تنها چیزی که واقعاً تحتِ‌کنترل ماست، قضاوت‌ها و باورهای ما راجع به شرایط است.

«هرگاه به چیزی عادت کردی، گمان نکن آن برای همیشه با توست و هرگز از زندگی‌ات نمی‌رود، بلکه آن را چیزی ارزشمند و شکننده در نظر بگیر... اگر کودک، برادر یا دوستت را می‌بوسی، به یاد داشته باش که انسانی فانی را دوست می‌داری، چیزی که از آنِ تو نیست؛ این شخص برای مدتی با توست، دائمی و همیشگی نیست، بلکه مثل یک انجیر یا چند انگور است، در فصل خاصی با توست و از آن پس رفته.»

کلمه "غیرممکن" رو از زندگی‌تون حذف کنید! حذفش کنید! برای همیشه حذفش کنید!»

چسبیدن به شکلی خاص از زندگی شاد و در عین حال مبارزه برای حذف احتمال زندگی ناشاد، به‌وجودآورندهٔ مشکل است، نه راه‌حل آن.

در نهایت، اگر بخواهید از تمام چیزهای منفی محافظت شوید، ناچار باید از چیزهای مثبت هم محافظت شوید و پس از آن متوجه خواهید شد که این حفاظت‌ها اصلاً مطلوب نیست.

سعی می‌کنیم از طریق دوستی‌ها و روابط عاشقانهٔ قوی به رضایت و شادمانی برسیم، اما تلاش بیش از حد برای داشتن امنیت در این روابط به پژمردگی آن‌ها منتهی می‌شود؛ شکوفایی این روابط تا حدی به عدم محافظت از آن‌ها بستگی دارد، به پذیرش و روبه‌روشدن با تجربیات مثبت و منفی.

شما هم نقاط قوت دارید و هم نقاط ضعف؛ هم رفتارهای خوب دارید و هم رفتارهای بد. خفه‌کردن تمام این ظرافت‌ها با پارچهٔ کل‌نگرِ عزت یا اعتمادبه‌نفس نسخه‌ای برای رنج و بدبختی است.

طرح این پرسش که آیا هم‌اکنون مشکلی را تجربه می‌کنید یا خیر، می‌تواند بسیار روشنگر باشد. مگر اینکه اکنون در حال رنج‌بردن از درد بدنی باشید، پاسخ به احتمال بسیار زیاد «نه» خواهد بود. اکثر مشکلات ذاتاً یا تفکرات مربوط به اتفاق‌ها یا پیامدهای بدی است که در آینده روی خواهند داد -خواه در پنج دقیقه و خواه در پنج سال آینده- یا در مورد رویدادهایی‌اند که در گذشته اتفاق افتاده‌اند. انگشت‌گذاشتن بر مشکلی که ما را در همین لحظه، یعنی زمان حال، آزرده می‌کند،‌ به طور عجیبی مشکل است؛ و به یاد داشته باشید که همیشه زمان حال است.

انسان‌بودن مستلزم نوعی پذیرش جهان است، توانایی اعتمادکردن به چیزهای نامعلومی که از کنترل ما خارج است، چیزهایی که می‌تواند ما را در موقعیت‌های بسیار خطرناکی که به‌هیچ‌وجه تقصیر ما نیست، به ورطهٔ نابودی بکشاند. این امر اصل بسیار مهمی از زندگی اخلاقی را نشان می‌دهد: این نوع زندگی بر مبنای اعتماد به عدم‌قطعیت و پذیرش روبه‌روشدن با سختی‌ها و مشکلات قرار دارد. این زندگی بیشتر به یک گیاه شباهت دارد تا یک جواهر: چیزی که شکننده است، اما نمی‌توان زیبایی منحصربه‌فردش را از شکنندگی‌اش جدا کرد.»

در زمینهٔ تمایلات جنسی هم تلاش ما برای سرکوب افکار مرتبط با سکس با شکست مواجه می‌شود. در مطالعه‌ای محققان به گروهی دستور دادند به افکار جنسی فکر نکنند، ولی به گروهی دیگر چیزی در مورد سرکوب افکار جنسی نگفتند. (۲۱) پس از اندازه‌گیری رسانایی الکتریکی پوست افراد هر دو گروه، مشخص شد گروه اول برانگیختگی جنسی بیشتری را تجربه کرده است.

متوجه شدم چیزی تمام روان‌شناسان و فلاسفه غیرمثبت‌اندیش -و حتی گاهی مرشدان موفقیت با تفکراتی غیرمتعارف- را که ایده‌های‌شان معقول است، متحد می‌کند. نتیجه‌گیری تکان‌دهنده‌ای که همهٔ آن‌ها به طرق مختلف بدان رسیده‌اند از این قرار است: اغلب اوقات تلاش برای دستیابی به شادی دقیقاً همان چیزی است که سبب افسردگی ما می‌شود؛ و تلاش مستمر ما برای حذف چیزهای منفی -نبود امنیت، ناپایداری، شکست یا اندوه- است که باعث می‌شود احساس ناامنی، اضطراب، بی‌ثباتی و اندوه به ما دست دهد. اما این نتیجه‌گیری برای آن‌ها افسرده‌کننده و غم‌انگیز نبوده است.

تولی به من گفت: «موضوع مهم این است که پیاپی در خیال‌بافی‌های ذهن از آینده و به دور از لحظهٔ حال گم نشویم. اکثر انسان‌ها هرگز کاملاً در لحظه حضور ندارند، چراکه به طور ناخودآگاه باور دارند لحظهٔ بعد از این لحظه مهم‌تر است.

چرا غمگینی؟ چون ۹۹/۹ درصد هرچه که می‌اندیشی و هر کاری که انجام می‌دهی، برای خودت است و خودی وجود ندارد.

هملت می‌گوید: «نه خوبی هست و نه بدی؛ فکر آن را پدید می‌آورد.»

فردی که تصمیم گرفته فقط افکار مثبت داشته باشد، باید دائماً ذهنش را برای یافتن افکار منفی اسکن کند -هیچ راه دیگری وجود ندارد که ذهن بتواند موفقیت خود را در این عملیات ارزیابی کند- و خود همین فرایند اسکن ذهنی، توجه ما را به وجود افکار منفی جلب می‌کند؛ بدتر اینکه اگر افکار منفی بر ذهن غالب شود، ممکن است یک دور باطل ایجاد شود، چراکه شکست فرد در تفکر مثبت می‌تواند سبب شروع جریانی از افکار خودسرزنش‌کننده شود که چرا نمی‌تواند به اندازهٔ کافی مثبت فکر کند