بریده‌هایی از کتاب پادزهر

شگفت‌ترین آن که گرچه هر روز بی‌شمار آفریده به منزلگاه مرگ درمی‌غلتند، انسان هنوز فکر می‌کند جاودان است.

«به‌یادداشتن اینکه در آخر خواهید مرد، بهترین راه برای رهاشدن از این دامه که چیزی برای باختن دارید. شما همین حالا هم باختید.»

بوریس: نیستی. عدم وجود. پوچی سیاه. سونیا: چی گفتی؟ بوریس: هیچی هیچی، داشتم برای آینده‌م برنامه‌ریزی می‌کردم.

«هیچ انسانی در کُنه وجودش به مرگ خود باور ندارد.»

هرچه پایان‌پذیری زندگی را بیشتر به یاد داشته باشید،‌ آن را بیشتر عزیز می‌دارید و احتمال اینکه آن را با سرگرمی‌ها و حواس‌پرتی‌های بی‌ارزش هدر کنید، کمتر می‌شود. تیلینگَست گفت: «به زندگی به چشم یک رستوران عالی نگاه کن، مسلم است که غذای رستوران تا ابد دوام ندارد. فایده ندارد که فکر کنیم باید این‌طوری باشد یا بخواهیم غذاهای بیشتری داشته باشیم یا از این حقیقت که غذا ابدی نیست ناراحت شویم. واقعیت این است که تنها همین یک غذا را داریم و در نتیجه آیا بهتر نیست که تا آخرین ذرهٔ آن را بخوریم؟ روی طعم‌های مختلف آن تمرکز کنیم؟ نگذاریم بوی تند ادکلن زنی که در میز کناری نشسته اذیت‌مان کند؟»

او به یاد می‌آورد که با خود اندیشید: «اگر نمی‌توانم خودم را تحمل کنم، پس باید دوتا از من وجود داشته باشد: ‌"من" و "خودی" که این "من" نمی‌تواند آن را تحمل کند.

«بسیاری از روش‌های روان‌درمانی غربی بر مدیریت یا تغییر موفقیت‌آمیز وضعیت‌های ذهنی انسان تمرکز می‌کنند. (۱۱) فرض بنیادین آن‌ها این است که اگر بتوان احساسات را تغییر یا کاهش داد، می‌توان زندگی پرمعنا و مؤثرتری داشت؛ احساسات ماست که ما را عقب نگه داشته... اما آیا درست است فرض کنیم برای شیرجه‌زدن از سکوی پرش مرتفع استخر باید بر ترس خود «غلبه» کنیم یا پیش از دعوت کسی به قرار عاشقانه اعتمادبه‌نفس خود را افزایش دهیم؟ اگر چنین بود، اکثر ما هنوز منتظر بودیم روزی این کارها را انجام دهیم. تجربهٔ زندگی به ما یاد می‌دهد برای شروع کاری نیاز نیست احساسات خود را عوض کنیم... هنگامی که یاد بگیریم احساسات‌مان را بپذیریم، متوجه می‌شویم بدون تغییر وضعیت احساسی هم قادر به اقدام هستیم.»

به گفتهٔ مارکوس اورلیوس «دائماً جهان را یک وجود زنده بدان، وجودی که یک ذات و روح دارد. هر اتفاقی که می‌افتد، همان‌طور که باید می‌افتد».

کل تفکر مثبت وابسته به همذات‌پنداری با افکار است و نه منفصل‌سازی هویت از آن، و کلیت «فرقهٔ خوش‌بینی» وابسته به انتظارکشیدن برای آینده‌ای شاد و موفق است و در نتیجه این پیام را که شادی امری است که در آینده اتفاق می‌افتد، تقویت می‌کند. طرح‌ها و برنامه‌ها برای بهبود اوضاع، سوخت نارضایتی ما را از تنها جایی که می‌توان شادی را در آن یافت -یعنی لحظهٔ حال- مهیا می‌کند.

کل تفکر مثبت وابسته به همذات‌پنداری با افکار است و نه منفصل‌سازی هویت از آن، و کلیت «فرقهٔ خوش‌بینی» وابسته به انتظارکشیدن برای آینده‌ای شاد و موفق است و در نتیجه این پیام را که شادی امری است که در آینده اتفاق می‌افتد، تقویت می‌کند. طرح‌ها و برنامه‌ها برای بهبود اوضاع، سوخت نارضایتی ما را از تنها جایی که می‌توان شادی را در آن یافت -یعنی لحظهٔ حال- مهیا می‌کند.

اگر به احتمال ازدست‌دادن چیزی که برای‌تان ارزشمند است بیندیشید، آن چیز از پس‌زمینهٔ زندگی به مرکز توجه‌تان می‌آید و در نتیجه می‌توانید دوباره از آن لذت ببرید.

باورهایم در مورد بد و وحشتناک‌بودن یک موقعیت، زمانی که در زندگی با آن‌ها روبه‌رو شوم و به بررسی‌شان بپردازم، با واقعیت‌های بیرونی همخوانی ندارد.

پس چرا در مورد مزیت‌های شکست حرف می‌زنم؟ تنها به این دلیل که شکست سترده‌شدن تمام چیزهای غیرضروری بود. دیگر پیش خودم وانمود نمی‌کردم چیزی فراتر از خود واقعی‌ام هستم و تمام انرژی‌ام را صرف تنها کاری کردم که برایم ارزش داشت... آزاد شده بودم، زیرا بزرگ‌ترین ترس‌هایم به واقعیت تبدیل شده بود و هنوز زنده بودم. [شکست] به من امنیتی داد که هرگز از قبول‌شدن در آزمون‌ها نصیبم نشده بود... چنین دانشی هدیه‌ای است واقعی،‌ هدیه‌ای که با درد و رنج به دست آمده، و ارزشمندتر از تمام مهارت‌ها و پیروزی‌هایی است که تاکنون به دست آورده‌ام.

اغلب اوقات تلاش برای دستیابی به شادی دقیقاً همان چیزی است که سبب افسردگی ما می‌شود؛ و تلاش مستمر ما برای حذف چیزهای منفی -نبود امنیت، ناپایداری، شکست یا اندوه- است که باعث می‌شود احساس ناامنی، اضطراب، بی‌ثباتی و اندوه به ما دست دهد.

ما فوق‌العاده از احساس عدم‌قطعیت می‌ترسیم -روان‌شناسی به‌نام دوروتی روو می‌گوید این احساس حتی بیش از مرگ برای ما ترسناک است- و در نتیجه برای رهاشدن از آن به اقدامات شگرف و حتی کشنده‌ای دست می‌زنیم.

در غالب موارد آنچه انگیزهٔ سرمایه‌گذاری در اهداف و برنامه‌های آینده را به ما می‌دهد، درکی عمیق از فضیلت‌ها و مزایای آماده‌شدن و پیش‌اندیشی نیست، بلکه امری بسیار احساسی‌تر است: اینکه احساسات عدم‌قطعیت تا چه حد ما را ناراحت و نگران می‌کند. هنگامی که با اضطراب حاصل از عدم‌اطمینان به آینده روبه‌رو می‌شویم، با تلاش هرچه بیشتری بر تصویر مطلوب خود از آینده سرمایه‌گذاری می‌کنیم؛ نه به این خاطر که این کار باعث می‌شود به هدف خود دست یابیم، بلکه چون با این کار احساس عدم‌قطعیت ما از آینده از بین می‌رود.

«فرض کن به زندگی مدیرای ارشد موفق نگاه کنی و ببینی همه‌شون مسواک می‌زنن. خب، می‌بینی این چیزی نیست که فقط منحصر به مدیرای ارشد باشه، چون همه مسواک می‌زنن. از کجا می‌دونی؟ چون خودتم مسواک می‌زنی. پس به این مورد بهایی نمی‌دی. اما فرض کن این آدما یه رفتار خاصی دارن که برای تو بیگانه‌س. در نتیجه فکر می‌کنی همین عادته که باید علت موفقیت‌شون باشه. منطقی هم به نظر میاد.» و چیزی به انسان می‌گوید که تمرکز بر افراد موفق درست است، نه تمرکز بر افراد شکست‌خورده: «اگر بخواهی پروازکردن رو یاد بگیری باید به پرنده‌ها نگاه کنی، نه به سوسک‌ها.» اما تمرکز صِرف بر موفقیت، ما را به‌شدت گمراه می‌کند.

گاهی هرچقدر هم که تلاش کنیم، انگیزهٔ انجام کاری را پیدا نمی‌کنیم. و در چنین مواقعی، نصیحت‌های انگیزشی می‌تواند اوضاع را بدتر هم بکنند، چراکه به طور ناخودآگاه این باور را در شما تقویت می‌کنند که قبل از انجام کاری اول باید انگیزه داشته باشید. با ترغیب دلبستگی به یک حالت عاطفی خاص، بین شما و هدف‌تان مانعی دیگر ایجاد می‌کنند.

بوداییان حتی پا را از رواقیون نیز فراتر می‌گذارند؛ گاهی به نظر می‌رسد رواقیون به وضعیت‌های ذهنی خاص، مخصوصاً آرامش، دلبستگی دارند. رواقی تمام‌عیار برای اینکه آسودگی‌اش در شرایط نامطلوب مختل نشود، تفکر خاصی را اتخاذ می‌کند، اما بودایی تمام و کمال، خودِ تفکر را به عنوان مجموعه‌ای از شرایط در نظر می‌گیرد که باید بدون قضاوت مشاهده شوند.

از دیدگاه بودایی دردکشیدن محتوم است، اما رنج‌بردن اختیاری است؛ رنج حاصل دلبستگی‌های ماست و دلبستگی‌ها تجسم تلاش ما برای انکار این حقیقت غیرقابل‌انکار است که همه‌چیز گذراست.