بریده‌هایی از کتاب پادزهر

آدینا توضیح داد که دلیل شرکتش در دورهٔ مراقبه این بود که احساس می‌کرد در زندگی گم شده. می‌گفت: «مثل اینه که انگار به هیچ‌جا تعلق ندارم... چیزی نیست که بتونم بهش چنگ بزنم، زندگیم ساختاری نداره.» صداقت او کمی ناراحتم کرد؛ هرچه باشد تازه با هم آشنا شده بودیم و گفتن این چیزها به من زیاده‌روی بود. اما بعد حرفی زد که به نظرم منطقی آمد. امیدوار بود مراقبه راهی را به او نشان دهد که دیگر نخواهد این احساس گمشدگی را از بین ببرد و در عوض بتواند با دید متفاوتی به آن نگاه کند، حتی آن را با اشتیاق بپذیرد.

. بخشی از مشکل تفکر مثبت و بسیاری از رویکردهای مشابه در رسیدن به شادی، دقیقاً همین خواست انسان برای تقلیل پرسش‌های بزرگ به راهکارهای همه‌فن‌حریف یا برنامه‌های ده‌مرحله‌ای است.

در میان ناشران چیزی با عنوان «قانون هجده ماه» وجود دارد؛ (۹) بر اساس این قانون کسی ممکن است کتاب خودیاری بخرد که در طول هجده ماه گذشته یک کتاب خودیاری خریده باشد؛ کتابی که ظاهراً هنوز مشکلاتش را حل نکرده و او را به موفقیت نرسانده است

اپیکور نظر مرتبط دیگری را در مورد ترسناک نبودن مرگ ارائه می‌کند که به «برهان تقارن» شهرت یافته است. او می‌پرسد چرا از نیستی جاودان مرگ می‌ترسید، وقتی به نیستی جاودانی که پیش از تولدتان وجود داشته با وحشت نگاه نمی‌کنید؛ چیزی که تا آنجا که می‌دانید به اندازهٔ مرگ‌تان ناموجود و جاودان بوده است.

فروید مثل همیشه با عباراتی کلی اما در این مورد متقاعدکننده، چنین می‌نویسد: «هیچ انسانی در کُنه وجودش به مرگ خود باور ندارد.»(۱) این بی‌تفاوتی ظاهری در مواجهه با مرگ هنگامی عجیب‌تر به نظر می‌رسد که پی ببریم همیشه داریم راجع به مرگ صحبت می‌کنیم، ولی در عین حال گویا اصلاً راجع به آن حرف نمی‌زنیم.

«نه خوبی هست و نه بدی؛ فکر آن را پدید می‌آورد.»

وقتی چیزها فرومی‌پاشند، فارغ از اینکه تجربهٔ ما چقدر دردناک باشد، در حقیقت اتفاق خوبی افتاده؛ فروپاشی امنیت ظاهری شما باعث می‌شود با واقعیت زندگی روبه‌رو شوید.

شاید فکر کنیم امنیت را بیش از هر چیز دیگری می‌خواهیم، اما وقتی پای پیامدهای آن به میان می‌آید، می‌بینیم در واقعیت چنین نیست.

یکی از بن‌مایه‌های تکرارشوندهٔ پژوهش‌های شادی این است که بسیاری از راهکارهایی که برای داشتن حس «امنیت» اتخاذ می‌کنیم، در نهایت ما را شاد نمی‌کنند. ما به دنبال امنیت مالی هستیم، ولی پول بیشتر، فراتر از یک حد مشخص، به معنای شادی بیشتر نیست.

در عنوان اولین فصل کتاب این پنداشت‌ها را به پرسش می‌گیرد: «تو ذهنت نیستی». به این حرف فکر کنید، اگر جرئتش را دارید.

مراقبه راهی است برای پایان‌دادن به این فرار. بی‌حرکت می‌نشینی و به افکار و احساسات و تمایلات و تفکرهایت که می‌آیند و می‌روند نگاه می‌کنی و در مقابل میل شدید به فرارکردن، درست‌کردن یا چسبیدن به این موارد مقاومت می‌کنی. به عبارت دیگر به تمرین عدم دلبستگی می‌پردازی. در لحظه هرچه که به ذهن بیاید، خوب یا بد، تماشا می‌کنی. مراقبه راهی برای فرار به شادی بی‌حد یا حتی آرامش -آن‌گونه که از معنی متداول آن برداشت می‌کنیم- نیست و مسلماً هیچ ارتباطی هم با مثبت‌اندیشی ندارد.

یک تفسیر واضح این افسانه این است که فارغ از اینکه چقدر تلاش کنیم، هرگز نمی‌توانیم سرنوشت خود را تغییر دهیم. اما دکتر ماجد تفسیر دیگری را ترجیح می‌دهد. او گفت: «نکتهٔ اساسی اینه که اگه از چیزی فرار کنی، دوباره سراغت میاد و حسابت رو کف دستت می‌ذاره. دقیقاً همون چیزی که ازش فرار می‌کنی دنبالت میاد. خود عمل فرارکردنه که این مشکل رو به وجود میاره.

رواقیون می‌گویند تنها چیزی که واقعاً تحتِ‌کنترل ماست، قضاوت‌ها و باورهای ما راجع به شرایط است. این خبر بدی نیست. همان‌طور که پیش‌تر دیدیم،‌ از نقطه‌نظر رواقیون، قضاوت‌های ماست که ناراحتی‌های ما را ایجاد می‌کند و بنابراین برای اینکه آرامش را جانشین رنج کنیم، فقط کافی است این قضاوت‌ها را کنترل کنیم.

داشتن احساس امنیت و تجربهٔ تمام و کمال زندگی نهایتاً در تضاد با هم قرار دارند. و اینکه انسان همان‌قدر می‌تواند در امنیت کامل به سر برد که یک موج می‌تواند از دریا فرار کند.

اینکه احساسات عدم‌قطعیت تا چه حد ما را ناراحت و نگران می‌کند. هنگامی که با اضطراب حاصل از عدم‌اطمینان به آینده روبه‌رو می‌شویم، با تلاش هرچه بیشتری بر تصویر مطلوب خود از آینده سرمایه‌گذاری می‌کنیم؛ نه به این خاطر که این کار باعث می‌شود به هدف خود دست یابیم، بلکه چون با این کار احساس عدم‌قطعیت ما از آینده از بین می‌رود.

رواقیون می‌گویند تنها چیزی که واقعاً تحتِ‌کنترل ماست، قضاوت‌ها و باورهای ما راجع به شرایط است. این خبر بدی نیست. همان‌طور که پیش‌تر دیدیم،‌ از نقطه‌نظر رواقیون، قضاوت‌های ماست که ناراحتی‌های ما را ایجاد می‌کند و بنابراین برای اینکه آرامش را جانشین رنج کنیم، فقط کافی است این قضاوت‌ها را کنترل کنیم.

طبق گفتهٔ اِی. اِی. لانگ محقق برجستهٔ فلسفهٔ رواقی، این دیدگاه ذهنی نسبت به احساسات، اساس رفتاردرمانیِ شناختی معاصر نیز هست. او به من گفت: «همهٔ این افکار در نوشته‌های رواقیون اومده، مخصوصاً اینکه تغییر قضاوت‌هامون در کنترل ماست، اینکه احساسات‌مون بر اساس قضاوت‌هامون شکل می‌گیره و اینکه همیشه می‌تونیم با تأمل از خود بپرسیم: آیا دیگران هستن که باعث رنجش من می‌شن یا قضاوت‌هایی که در مورد دیگران می‌کنم؟»

در یکی از داستان‌های کوتاه ایدث وارتون، شخصیت داستان می‌گوید: «برای بدبختی هزار راه وجود داره، اما آسودگی فقط از یه راه ممکنه، اینکه دائم به دنبال شادی نگردی.»(۲۳

هنگامی که بسیاری از تجربیات زندگی به فرد می‌گوید شبح سختی هر لحظه در کمینش نشسته، ارزش قانع‌کردن خود که در نهایت همه‌چیز به‌خوبی پیش می‌رود، چیست؟

از خود بپرس آیا شاد هستی؟ و با این پرسش شادی تو پایان می‌یابد.