بریده‌هایی از کتاب قوی سیاه

پند دیگری از آزمون تتلاک: چنان‌که پیش‌ازاین گفتم، او دریافته که بسیاری از ستاره‌های دانشگاه‌ها یا «نویسندگان مجلات علمی بلندپایه» در تشخیص تغییرات جهان پیرامون، بهتر از خبرنگار یا خوانندهٔ معمولی نیویورک‌تایمز نیستند. این کارشناسانِ گاه ابرمتخصص، در آزمون‌های مربوط به رشتهٔ تخصصی خودشان مردود شده‌اند.

ما انسان‌ها قربانی عدم تقارن در درک رویدادهای بختی هستیم. ما پیروزی‌هایمان را به مهارت خودمان و شکست‌هایمان را به رویدادهای بیرونی خارج از کنترل، یعنی بختی بودن اوضاع، نسبت می‌دهیم. ما خود را برای چیزهای خوب مسئول می‌دانیم، ولی برای چیزهای بد نه. این موجب می‌شود در هر کاری که در زندگی می‌کنیم خود را بهتر از دیگران بدانیم.

یادمان باشد که ما با اندیشه‌هایمان مانند داشته‌هایمان رفتار می‌کنیم و گسستن از آنها برایمان دشوار است.

یادمان باشد که ما با اندیشه‌هایمان مانند داشته‌هایمان رفتار می‌کنیم و گسستن از آنها برایمان دشوار است.

اندیشه‌های ما چسبنده‌اند: همین‌که فرضیه‌ای ساختیم، بعید است نظرمان را دگرگون کنیم –ازاین‌رو کسی که در فرضیه‌پردازی شتاب نمی‌کند وضع بهتری دارد. وقتی شما باورهایتان را بر پایهٔ نشانه‌های کم‌رنگ استوار می‌کنید، در تفسیر اطلاعات بعدی که با آن باورها سازگاری ندارند دچار دشواری می‌شوید حتی اگر این اطلاعات دقیق‌تر باشند. در اینجا دو سازوکار در میان است: یکی گرایهٔ تأیید، که در فصل پنجم دیدیم، و دیگری پافشاری بر باور، یعنی گرایش به دست برنداشتن از باورهای موجود.

به خواننده یادآوری می‌کنم که من در پی آزمودن اینکه مردم چه میزان می‌دانند نیستم بلکه می‌خواهم تفاوت میان آنچه را که به‌راستی می‌دانند، و آنچه که می‌پندارند می‌دانند ارزیابی کنم.

در قصه‌پردازی واپس‌بینانه، در ساختن داستان‌هایی که ما را قانع کنند به اینکه ما گذشته را می‌فهمیم چقدر استادیم. از دید بسیاری از مردم، توانایی چشمگیر دانش در این است که اطمینان می‌آورد؛ درصورتی‌که دانش، قدرت یادگیری محدود به ما می‌دهد. مشکل دیگر، تمرکز روی معمولی‌ها (غیر مهم‌ها) است، یعنی افلاتونی دیدن جهان به‌گونه‌ای که پیش‌بینی‌ها در درون قالب صورت می‌گیرند نه در بیرون آن.

پیشنهاد من این است که اگر به دنبال گام ساده‌ای به‌سوی جایگاهی بالاتر در زندگی، جایگاهی هرچه دورتر از حیوان، هستید شاید ناچار شوید قصه‌ها را از سرتان بیرون برانید؛ منظورم این است که تلویزیون را خاموش کنید، کمترین وقت را به روزنامه خواندن بگذرانید، و وبلاگ‌ها را نادیده بگیرید. قدرت تعقل خود را آموزش دهید تا بتوانید تصمیمات خودتان را کنترل کنید؛ در میان سامانه‌های مهم، سامانهٔ شمارهٔ یک (سامانهٔ تجربی) را پیش ببرید

در زندگی واقعی، شما از میزان احتمال‌ها آگاه نیستید؛ خودتان باید آنها را کشف کنید؛ و سرچشمهٔ عدم قطعیت هم تعریف نشده است.

به گمان من قمار، شکل اهلی‌شده و سترون عدم قطعیت است. در کازینو شما قواعد را می‌دانید؛ می‌توانید احتمالات را محاسبه کنید؛ و چنان‌که خواهیم دید، عدم قطعیت کازینویی، از جنس رام میانستانی است. جمله‌ای که آماده کرده بودم این بود: «کازینو تنها ریسک‌خانهٔ انسانی شناخته‌شده‌ای است که در آن، احتمال‌ها، روشن، گاوسی (مطابق نمودار زنگوله‌ای)، و کمابیش قابل‌محاسبه‌اند.»

بزرگ‌ترین مشکل من با نظام آموزشی دقیقاً در این است که آموزندگان را ناچار می‌کند برای هر موضوعی تبیینی بیاورند؛ و آن را که از داوری خودداری می‌کند یا می‌گوید «نمی‌دانم»، شرمساری می‌دهد.

بزرگ‌ترین مشکل من با نظام آموزشی دقیقاً در این است که آموزندگان را ناچار می‌کند برای هر موضوعی تبیینی بیاورند؛ و آن را که از داوری خودداری می‌کند یا می‌گوید «نمی‌دانم»، شرمساری می‌دهد.

جاندارانی تبیین‌پسندیم که دوست داریم چنین بپنداریم که هرچیزی علتی شناختنی دارد؛ و آن را که از همه آشکارتر است به‌منزلهٔ تبیین می‌پذیریم.

اینک به گورستان بنگرید. قطعهٔ واماندگان پر است از کسانی که در این ویژگی‌ها اشتراک دارند: جرئت، ریسک‌پذیری، خوش‌بینی، و از این دست؛ درست مانند جمعیت میلیونرها. شاید میان مهارت‌ها تفاوت‌هایی باشد، ولی آنچه واقعاً این دو گروه را جدا می‌کند، بیش از همه بخت است؛ بخت ساده.

نِرو دریافت که مشکل مردم اهل دادوستد این است که اگر در برابر ایشان مانند بازنده‌ها رفتار کنی، با تو مانند بازنده‌ها رفتار می‌کنند –معیار دست خود توست. معیار مطلقی از خوب یا بد در دست نیست. مهم نیست به مردم چه می‌گویید؛ مهم این است که چگونه می‌گویید.

نوع بشر هرچه بشنود باور می‌کند به این شرط که گوینده کوچک‌ترین تزلزلی از خودش نشان ندهد.

از مونتنی پرسیدند «چرا» او و اتیان دلا بوئتی نویسنده دوست هستند –از آن پرسش‌هایی که در مهمانی‌ها از آدم می‌کنند، انگارکه آدم پاسخش را می‌داند؛ یا انگارکه اصلاً این پرسش پاسخی دارد که آدم بداند. پاسخ مونتنی هم، که تنها از کسی چون او شنیده می‌شود این بود: «چون او خودش بود و من هم خودم بودم.»

از زاویهٔ تنگ حسابداری، که من آن را «حساب شادمانی» می‌نامم، هدف گرفتن یک برد کلان، عاقبت ندارد. مام طبیعت سرنوشت ما را جوری رقم زده که خشنودی را در پاداش‌های شادی‌آور کوچک اما یکنواخت و پیوسته بجوییم. چنان‌که گفتم، لزومی ندارد پاداش‌ها کلان باشند، کافی است پیوسته باشند، کمی اینجا، کمی آنجا. توجه کنید به اینکه خشنودی بزرگ ما در طول هزاران سال، به شکل آب و غذا (و چیزی خصوصی‌تر) تأمین شده است؛ و ما بااینکه این چیزها را به‌طوریکنواخت نیاز داریم، فوری هم سیر می‌شویم.

ازاین‌گذشته، ما گمان داریم وقتی مثلاً دو متغیر با یکدیگر وابستگی علّی دارند، تغییر یکنواخت یکی از آن دو، همواره باید بر متغیر دیگر اثر داشته باشد. دستگاه احساسی ما برای علیت خطی طراحی شده است. برای نمونه، اگر شما هر روز مطالعه کنید، انتظار دارید چیزی به فراخور مطالعات خود بیاموزید. اگر حس کنید به جایی نمی‌رسید، دلسرد می‌شوید. ولی واقعیات امروزی کمتر این امتیاز را به ما می‌دهد که بتوانیم پیشرفتی مثبت، خطی، و رضایت‌بخش داشته باشیم. ممکن است شما یک سال دربارهٔ مسئله‌ای بیندیشید و چیزی نیاموزید؛ ولی، در چشم بر هم زدنی چیزی دستگیرتان شود؛ البته به این شرط که از نتیجه نگرفتن دلسرد نشوید.

از یک سو ما در اجتماعی زندگی می‌کنیم که در آن، نظام پاداش بر پایهٔ توهم ساختارمند بودن نظام اجتماعی استوار شده است (به همین سبب به‌طورمنظم از ما انتظار پیشرفت دارند). و از سوی دیگر نظام پاداش هورمونی ما هم خواهان نتایج یکنواخت و ملموس است چون این نظام نیز گمان دارد جهان یکنواخت و راست‌کردار است –و در دام خطای تأییدجویی گرفتار می‌آید. ساختار ژنتیک ما نتوانسته است پابه‌پای تغییر جهان متحول شود. ما از محیط خودمان بیگانه شده‌ایم.