بریده‌هایی از کتاب سرنوشت انسان: قیامت و حشر

یک نفر از اهل علم می‌گوید: من در کربلا در صحن امام حسین (ع) بودم که دیدم سید ابوالحسن از صحن خارج شد. شخصی که کنار من ایستاده بود و با سید هم عقیده نبود گفت: الآن می‌روم حقش را کف دستش می‌گذارم. رفت و بعد از لحظاتی با چشم گریان برگشت. از او پرسیدم چه شد؟ گفت: من سید را تا درب منزلش دشنام دادم و بد و بیراه به او گفتم. وقتی رسیدیم، فرمود: همین‌جا توقف کن، رفت و مقداری پول برای من آورد و گفت: این پول‌ها را بگیر و هر وقت نیاز داشتی بیا پیش ما. بعد گفت: فلانی من آمادگی هر گونه ناسزا را دارم، اما تقاضای من این است که عرض و ناموسم را دشنام ندهی.

در روایات آمده است: اگر خاری به دست شما می‌رود، سنگی به پای شما برخورد می‌کند، خواب وحشتناک و کابوسی می‌بینید و می‌پرید، سرتان به جایی می‌خورد، همۀ این حوادث روی حساب است. شانسی و اتفاقی در عالم نداریم. یک برگ بی‌حساب از درخت نمی‌افتد.

صراط مستقیم هم یکی بیشتر نیست. و هیچ راهی غیر آن، انسان را به خدا نمی‌رساند. ما صراط‌های مستقیم نداریم. فقط یکی راه است و بقیه بیراهه و چاه است. آن یک راه هم راه بندگی و دین و عمل به دستورات الهی است. همان که در روز دست کم ده بار از خدا می‌خواهیم که ما را بر آن هدایت نماید.

بهشت یا جهنم می‌شوند. پس به طور کلی انسان‌ها از نظر نوع حسابرسی الهی چهار دسته‌اند: ۱) کسانی که حساب

یا اللهُ یا رَحْمٰنُ یا رَحیمُ یا مُقَلِّبَ الْقُلوبِ ثَبِّتْ قَلْبی عَلیٰ دینِک.

امام باقر (ع) فرمود: اَوَّلُ قَطْرَهٍ مِنْ دَمِ الشَّهیدِ کَفّارَهٌ لِذُنُوبِهِ اِلَّا الدَّیْنِ فَاِنَّ کَفّارَتُهُ قَضائُهُ؛ اولین قطره خون شهید که روی زمین می‌چکد کفارۀ گناهان اوست، مگر بدهی که به مردم دارد. که آن را جز ادا کردن به صاحبش کفاره‌ای نیست.

هر مؤمنی که مرتکب گناه شود، ناراحت می‌گردد و پشیمان می‌شود. رسول خدا (ص) فرمودند: پشیمانی خودش توبه است. هرکس از کار خوب خوشش بیاید و از کارهای بد ناراحت گردد، مؤمن است. و هرکس از کار بد پشیمان نشود، مؤمن نیست و شفاعت به او نخواهد رسید و در گروه ستمکاران محسوب خواهد شد.

گاه انسان یک عملی را برای خدا انجام می‌دهد، خالص و پنهان و بی‌ریا. ملائکه این عمل را بالا می‌برند و در علیین قرار می‌دهند. اما بعد آن را این طرف و آن طرف نقل و در بوق می‌کند. خداوند می‌فرماید: ثواب عمل پنهان را به ثواب عمل علنی تبدیل کنید. یعنی عمل یک درجه پایین می‌آید. بار دیگر این طرف و آن طرف نقل می‌کند. می‌گویند: به جای این عمل صالح، یک گناهِ ریا ثبت کنید. و آن وقت آن را به سجّین می‌آورند.

انسان در همین دنیا با اعمال و اخلاق و عقایدش، یا دارد بالا می‌رود و درجات ملکوت اعلی و بهشت را طی می‌کند و یا سقوط می‌کند و درکات جهنم را می‌گذراند. نه این‌که وقتی مردیم تازه به طرف بهشت یا جهنم می‌رویم. خیر، همین الآن داریم به یکی از دو طرف علیین یا سجّین می‌رویم.

امام صادق (ع) فرمود: وقتی به انسان می‌گویند: نامه ات را بخوان، حتی یک لحظۀ عمرش، یا یک کلمه‌ای را که گفته، یا یک قدمی که در عمرش جایی رفته و خلاصه هیچ چیز نیست، مگر این‌که یادش می‌آید، «کَاَنَّهُ فَعَلَهُ تِلْکَ السّاعَهِ. »

دگرگونی در درون در بحث‌های گذشته هم اشاره می‌کردیم که کسی که برای گناهانش آه و سوز و شرمندگی دارد و از صمیم قلب از گناه بدش آمده است، در عالم باطن یک دگرگونی و تغییری به وجود می‌آورد و به جای هر کدام از گناهان که چهرۀ مخالفت و عنادورزی با حضرت حق را داشت، یک شرمندگی و کوچکی محض و خضوع و تضرع را ثبت می‌کنند. یعنی به جای فلان گناه یک اشک و سوز و آه به جای فلان آلودگی و معصیت یک تضرع و طاعت. آن وقت همان سیئات تبدیل به حسنات می‌گردد.

خوشا به حال آن کسی که عمری با ایمان و عمل صالح زندگی کرده و توشۀ زیاد برای بهشت خود برداشته است. درجات بهشت به حسب مقدار عمل است. وَ لِکُلِّ دَرَجاتٌ مِمّا عَمِلُوا؛ و برای هر یک از آنچه انجام داده‌اند مراتبی خواهد بود.

خیلی از بی‌حالی‌ها، لذت نبردن از نمازها، حال دعا نداشتن، حال عبادت نداشتن، حال قرآن خواندن و نماز شب نداشتن، برای همین بداخلاقی‌ها، تندی‌ها و دل شکستن‌هاست. با تندی و بد اخلاقی دلی را می‌شکنی. چه بسا مدت‌ها دیگر توفیق نماز اول وقت پیدا نمی‌کنی، یا اگر هم پیدا کنی، لذتی نمی‌بری.

کسانی که در دنیا از خود حساب کشیده‌اند و پاک شده‌اند و نسبت به گناهان و تعلقات با ریاضت‌ها و توسلات و گریه‌ها خود را تطهیر کرده‌اند، به فرموده موسی بن جعفر (ع) آن طرف دیگر حسابرسی نخواهند داشت.

پیامبر اکرم (ص) فرمود: ثَلاثٌ مَنْ کُنَّ فِیه حاسَبَهُ اللهُ حِساباً یَسیراً وَ اَدَخَلَهُ الْجَنَّهَ بِرَحْمَتِهِ؛ سه چیز است که هر کس واجد آن باشد خداوند با حسابی آسان او را حسابرسی می‌کند و با رحمت خودش او را وارد

سلسلۀ موی دوست حلقۀ جام بلاست هر که در این حلقه نیست فارغ از این ماجراست

سلمان مریض شده بود. پیامبر اکرم (ص) به عیادتش آمدند و فرمودند: سلمان در زمان بیماری‌ات سه امتیاز داری. البته این برای هر مریضی است، نه خصوص سلمان. ۱) مورد توجه خاص خداوند قرار می‌گیری؛ «اَنْتَ مِنَ اللهِ تَبارَکَ وَ تَعالیٰ بِذِکْرٍٍ». ۲) دعایت در این حال مستجاب است؛ «وَ دُعائُکَ فیها مُستَجابٌ. » بر این اساس پیامبر اکرم (ع) فرموده: وقتی به عیادت مریضی رفتید، از او بخواهید برایتان دعا کند. چرا؟ «فَاِنَّ دُعائَهُ کَدُعاءِ الْمَلائِکَهِ؛ دعای او همانند دعای فرشتگان است. » ۳) این بیماری گناهانت را پاک می‌کند؛ «وَلا تَدَعُ الْعِلَّهَ عَلَیْکَ ذَنْباً اِلّا حَطَّتْهُ»

خدایا، تو عاقبت همه چیز را می‌دانی، تو از پشت پرده‌ها باخبری، که اگر چیزی زود به دستم برسد، یا خودم را ضایع می‌کنم، یا آن نعمت را. بنابراین، شاید این تأخیرها برای من بهتر است. فَلَمْ اَرَ مَوْلیً کَریماً اَصْبَرَ عَلی عَبْدٍ لَئیمٍ مِنْکَ عَلَیَّ؛ خدایا، با همه این بدی‌هایم مولایی صبورتر از تو بر خودم که بندۀ بدی هستم ندیدم. یا رَبِّ اِنَّکَ تَدْعُونی فَاُوَلّی عَنْکَ؛ خدایا تو من را صدا می‌زنی، ولی من پشت می‌کنم. وَ تَتَحَبَّبُ اِلَیَّ فَأَتَبَغَّضُ إِلَیْکَ؛ تو به من محبت می‌کنی و من به تو بغض می‌ورزم. وَ تَتَوَدَّدُ اِلَیَّ فَلا اَقْبَلُ مِنْکَ کَأَنَّ لِیَ التَّطَوُّلَ عَلَیْکَ؛ تو به من خوبی و دوستی می‌کنی و من قبول نمی‌کنم. گویی من بزرگم و منت بر تو دارم. فَلَمْ یَمْنَعْکَ ذلِکَ مِنَّ الرَّحْمَهِ لی وَ الْإِحْسان ِاِلَیَّ وَ التَّفَضُّلِ عَلَیَّ بِجُودِکَ وَ کَرِمِکَ؛ اما با این حال این جهالت‌ها و سرکشی‌ها و چموشی‌ها مانع از رحمت و احسانت بر من نشد و از فضل و جود و کرمت نکاست. خداوند بزرگی خودش را می‌بیند، نه کوچکی عبد را. ما لطف‌ها و خوبی‌های خدا را نادیده می‌گیریم، و بدتر از آن، بدی‌های خودمان را هم به حساب خدا می‌گذاریم.

مؤمن در دنیا همان لحظه‌ای که گناه می‌کند، اگر قیامت بر او منکشف شود، می‌بیند که از صراط افتاده، ولی چون دین را از دست نداده، آویزان شده و مقداری به آتش می‌سوزد. همان زمانی که کسی نمازی را سبک شمرد و بی‌جهت تأخیر انداخت، اگر بر او منکشف شود، می‌بیند سرعتش بر صراط کند شد و با تأخیر می‌رود.

صراط و عبور از آن و گذر از مواقف و ایستگاه‌های اعمال و حسابرسی همه برای رسیدن به بهشت و برای کسانی است که لیاقت پاک شدن و در نهایت لیاقت ورود به بهشت را دارند. اما آنان که لیاقت پاک شدن و رفتن به بهشت را ندارند، اصلاً حساب و میزان و عبور از مواقف را ندارند و مستقیم و بدون حساب به جهنم می‌روند.