بریده‌هایی از کتاب سرنوشت انسان: قیامت و حشر

برای رهایی از وسوسه‌های فکری پیامبر خدا (ص) فرمودند: شیطان می‌بیند از راه عمل نمی‌تواند شما را فریب دهد، از راه افکار پراکنده می‌آید تا شما را به لغزش وا دارد و تعادلتان را به هم بزند. بعد فرمودند: هرگاه این افکار آمد، خدا را یاد کنید. در روایات آمده است که هر وقت این افکار آمد بگویید: «لا اِلٰهَ اِلَّا اللهُ» یا «آمَنّا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّهَ اِلَّا بِاللهِ». همین‌که شما نترسید و اعتنا نکنید و کارتان را ادامه دهید و بدانید این‌ها گناه نیست، شیطان دیگر این وسوسه‌ها را نخواهد کرد. در روایت آمده است: «اذا عُصِیَ لم یَعُدْ اِلیٰ اَحَدِکُمْ؛ شیطان وقتی چند بار بی‌محلی ببیند بر نمی‌گردد. این خاصیت موجودات متکبر است.

امام رضا (ع) فرمود: هر که بر سر قبر مؤمنی بیاید و دستش را بر قبر بگذارد و هفت مرتبه سورۀ «انا انزلناه» بخواند، «غَفَرَ اللهُ لَهُ وَ لِصاحِبِ الْقَبْرِ؛ خداوند او و صاحب قبر را مورد مغفرت قرار می‌دهد.

اگر انسان بخواهد با ریاضت‌ها و عبادت‌هایش بالا برود و به خدا برسد، شاید دچار غرور شود. گاهی دلخوش داشتن به اعمال و عبادات و چهار قطره اشک و چهار قران کمک به این و آن موجب عجب و غرور می‌شود. و این یکی از بزرگ‌ترین آفت‌های اهل سلوک و عبادت و ریاضت است. امام سجاد (ع) در دعای ابوحمزه عرض می‌کند: لَسْتُ اَتَّکِلُ فِی النَّجاهِ مِنْ عِقابِکَ عَلی اَعْمالِنا بَلْ بِفَضْلِکَ عَلَیْنا؛ بر نجات از قهر و عقابت به اعمال خود اعتماد ندارم، بلکه تمام نظرم به فضل و احسان توست.

به قول بزرگواری وقتی یک قوری قیمتی مثلاً می‌افتد و می‌شکند، دو گونه می‌توان با قضیه برخورد کرد: یکی این‌که بگوییم: افتاد و شکست. دوم این‌که بگوییم: شکستنی بود. اگر ما این نگاه دوم را داشته باشیم، با شکستن شکستنی‌ها نمی‌شکنیم و خرد نمی‌شویم. مصیبت‌ها و بدی‌ها را تحمل می‌کنیم. اگر عزیزی را از دست دادیم، نمی‌گوییم رفت. می‌گوییم: رفتنی بود. مگر کسی در دنیا ماندنی است؟ اگر وسیله‌ای شکست، نگوییم شکست. بگوییم شکستنی بود. مگر قرار بود بماند؟ کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ وَ یَبْقیٰ وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْاِکْرامِ؛ هر چه بر زمین است فانی شونده است. ‌و ذاتِ باشکوه و ارجمند پروردگارت باقی خواهد ماند.

آداب زیارت اهل قبور اما از نظر آداب؛ چند نکته توصیه شده است: ۱) با وضو بودن ۲) سلام به اهل قبور که ساده‌ترین آن همان «السَّلامُ عَلیٰ اَهْلِ لا اِلهَ اِلَّا اللهُ» است. ۳) ‌هدیه به همۀ اموات که امثال استغفار و فاتحه و صلوات است. خصوصاً آیه الکرسی و سورۀ یس و سورۀ ملک و حمد و هفت مرتبه قل هو الله با حمد و یازده بار «انا انزلناه» سفارش شده است.

ای داوود، اگر بندگان فراری‌ام می‌دانستند که من چقدر منتظر آن‌ها هستم و چقدر با آنان مدارا می‌کنم و چقدر به ترک گناهانشان اشتیاق دارم، از شوق دیدار من جان می‌سپردند و از محبت من اعضای بدنشان قطعه قطعه می‌شد. حیف است با این خدا رفیق نشد.

امام راحل خاطره‌ای برای فرزندشان مرحوم حاج احمد آقا نقل می‌کند که در زمان رضاخان که عمامه‌ها را از سر روحانیون بر می‌داشتند، رفتم نان بخرم. دیدم یک روحانی که مجبور شده عمامه‌اش را بردارد، تکه نانی خریده و دارد می‌خورد. رو به من کرد و گفت: فعلاً که سیر شدیم. گفته‌اند: عمامه‌ها را بردارید. دادم به یک زن یتیم‌دار تا برای بچه‌هایش پیراهن کند. الآن هم نانی خوردم. خدا را شکر سیر شدم. تا ظهر هم خدا بزرگ است. بعد به حاج احمد آقا می‌گوید: احمد خدا می‌داند حسرت احوالات آن مرد را می‌خورم که این‌قدر بی‌تعلق و بی‌تکلف و سبکبال است. باباطاهر می‌گوید: دلا راه تو پر خار و خسک بی گذرگاه تو بر اوج فلک بی اگر دستت برآید پوست از تن در آور تا که بارت کمترک بی

یک وقت دکتر گفته بود شما فعلاً نباید مطالعه کنی. یکی از شاگردانش به ایشان گفته بود، خوب آقا مطالعه نکن. فرمود: بیکار بودن از مرگ بدتر است. تازه در این وقت که دکتر گفته بود مطالعه نکن، ایشان بیست جلد «المیزان» را نوشت.

برای تثبیت در صراط مستقیم و دین، دعای غریق را که امام صادق (ع) فرمودند، باید در آخر الزمان که لغزش‌ها بیشتر است و دینداری سخت‌تر بخوانیم. یا اللهُ یا رَحْمٰنُ یا رَحیمُ یا مُقَلِّبَ الْقُلوبِ ثَبِّتْ قَلْبی عَلیٰ دینِک.

پیامبر اکرم (ص) فرمود: ثَلاثٌ مَنْ کُنَّ فِیه حاسَبَهُ اللهُ حِساباً یَسیراً وَ اَدَخَلَهُ الْجَنَّهَ بِرَحْمَتِهِ؛ سه چیز است که هر کس واجد آن باشد خداوند با حسابی آسان او را حسابرسی می‌کند و با رحمت خودش او را وارد بهشت می‌کند. پرسیدند آن سه چیز چیست؟ فرمود: تُعطی مَنْ حَرَمَکَ وَ تَصِلُ مَنْ قَطَعَکَ وَ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَکَ؛ به کسی که تو را محروم کرده، عطا کنی و مقابله به مثل نکنی. کسی که با تو قطع کرده و از تو بریده، پیوند برقرار کنی و آن‌که به تو ظلم کرده، عفوش نمایی.

خدا سخت نگرفته و برای مغفرت و آمرزش دنبال بهانه می‌گردد، حتی به خاطر یک بیماری معمولی. اگر کسی یک شب سر درد بگیرد، به فرمودۀ پیامبر خدا (ص) کفارۀ یک سال گناه است. حُمّی لَیْلَهٍ کَفّارَهُ سَنَهٍ. حتی خانم‌ها در ایام عادتشان که سختی و مشکلاتی دارند، مورد مغفرت خداوند واقع می‌شوند. از پیامبر اکرم (ص) چنین روایت شده است: اِذَا اغْتَسَلَتْ مِنْ حَیْضِها کُفِّرَ لَها کُلَّ ذَنْبٍ؛ با غسل از حیض و خروج از ایام عادت، تمام گناهانش بخشیده می‌شود. و تا زمان عادت بعدی دیگر بسته به خود اوست که گناه بکند یا نه. حتی در روایت دیگر از قول پیامبر اکرم (ص) آمده است: مَنْ ماتَتْ فِی حَیْضِها ماتَتْ شَهیدَهً؛ اگر خانمی در حالت عادت ماهیانه از دنیا برود، شهید از دنیا رفته است. حتی خداوند غم و غصه‌ها و ناراحتی‌هایی را هم که انسان در زندگی و در راه تأمین مخارج زندگی می‌خورد، حساب کرده است.

اَصْدَقُکُم رُؤیا اَصْدَقُکُمْ حَدیثاً؛ هر که با صداقت‌تر و راستگوتر باشد، رؤیایش صادق‌تر و درست‌تر است.

پیامبر اکرم (ص) در حدیثی فرمودند: «انسان در این دنیا مثل جنین در رحم مادر است. » جنین تا در رحم مادر است، در آن فضای محدود که تغذیه‌اش از خون است، به همانجا دل بسته است، به طوری که وقتی می‌خواهد به دنیا بیاید، با اکراه و ترس و گریه دل می‌کند و می‌آید. اما پس از اندکی وقتی دنیا را شناخت که وسعت و عظمتش، لذت‌ها و نعمت‌هایش اصلاً قابل مقایسه با رحم مادر نیست، دیگر میل به بازگشت ندارد. مؤمن هم الآن در این دنیا مثل جنین در رحم مادر است، برایش رفتن به عالم دیگر سخت است، ولی پس از مرگ وقتی چشمش به نعمت‌ها و لذت‌های عجیب آن عالم افتاد و وسعت آن را دید، به هیچ وجه دیگر حاضر به برگشت به دنیا نیست.

خدا روز قیامت با یکی دو سؤال همه را مات می‌کند. سؤال می‌کند: بندۀ من، «اَکُنْتَ عالِماً؛ آیا تو می‌دانستی؟ » آیا می‌دانستی فلان کار واجب است و باید انجام دهی؟ فلان کار حرام است و نباید انجام دهی؟ یا می‌دانستی این حق را باید رعایت کنی؟ در این مجلس نباید بنشینی، مجلس گناه است؟ این پول خوردن ندارد؟ این‌ها را می‌دانستی؟ اگر بنده بگوید بله، می‌دانستم، خدا می‌فرماید: «هَلّا عَمِلْتَ؛ پس چرا عمل نکردی؟ » اما اگر بگوید: خدایا، من نمی‌دانستم. وظیفه‌ام را نمی‌دانستم. حکم مسأله را نمی‌دانستم. و این‌گونه عذر ‌آورد. خداوند می‌فرماید: «هَلّا عَلِمْتَ؛ چرا نرفتی یاد بگیری. »

شخصی می‌گفت: من غیبت کسی را کرده بودم. یکی دو روز بعد دیدم آن شخص به خانۀ ما آمد و گفت: آقا خواب دیدم باربرها مرتب اثاثیه به خانه ما می‌آورند و می‌گویند: شما آن‌ها را فرستاده‌ای. من نفهمیدم یعنی چه؟ این آقا می‌گوید: من فهمیدم یعنی چه. چون غیبت این آقا را کرده بودم، هرچه کار خوب می‌کنم، صلواتی، زیارتی، نمازی، ثوابش را برای او می‌فرستند. یکی دو روز گذشت. به سراغش رفتم و گفتم: فلانی من را حلال کن. گفت: چرا؟ گفتم: غیبت تو را کردم، من را ببخش. او هم حلال کرد. بعد از دو سه روز او را دیدم. گفت: خواب دیدم شما باربرها را فرستاده‌اید تا آن اثاث‌هایی را که برای من فرستاده بودید پس بگیرید.

یا اللهُ یا رَحْمٰنُ یا رَحیمُ یا مُقَلِّبَ الْقُلوبِ ثَبِّتْ قَلْبی عَلیٰ دینِک.

بهشت می‌کند. پرسیدند آن سه چیز چیست؟ فرمود: تُعطی مَنْ حَرَمَکَ وَ تَصِلُ مَنْ قَطَعَکَ وَ تَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَکَ؛ به کسی که تو را محروم کرده، عطا کنی و مقابله به مثل نکنی. کسی که با تو قطع کرده و از تو بریده، پیوند برقرار کنی و آن‌که به تو ظلم کرده، عفوش نمایی. گاه ما کسی را که ظلمی به ما کرده، آنچنان کینه‌اش را در دل می‌گیریم که حتی اگر صدها بار عذرخواهی هم کند، دیگر قابل بخشش نیست. این نشانه کوچکی روح و بیماری و ضعف آن است که آسان نمی‌گذرد.

دنیای درون ما در واقع دنیا بیرون ما نیست، درون ماست. بیرون ما هر چه هست مخلوق خداست. درون ماست که تعلقات و غفلت‌ها و آلودگی‌ها شکل می‌گیرد. درون ماست که شهوت‌ها و غضب‌ها و کینه‌ها و حرص‌ها و تکبرها و حسدها که منشأ گناهان است، ریشه پیدا می‌کنند و دنیای مذموم و آتش جهنم و عذاب را درست می‌کنند. بله، دنیای مذموم نفس اماره و سرکش ماست. این را باید مهار کرد.

برای تثبیت در صراط مستقیم و دین، دعای غریق را که امام صادق (ع) فرمودند، باید در آخر الزمان که لغزش‌ها بیشتر است و دینداری سخت‌تر بخوانیم. یا اللهُ یا رَحْمٰنُ یا رَحیمُ یا مُقَلِّبَ الْقُلوبِ ثَبِّتْ قَلْبی عَلیٰ دینِک.

صلاً در روایتی از پیامبر خدا (ص) نقل شده است که فرمودند: «صدقه‌ای که خدا دوست دارد، ایجاد صلح و صفا بین کسانی است که رابطه‌شان قهر آلود شده است. » خلاصه هر گونه کمک و دستگیری به مؤمن صدقه است. همین‌ها در قبر و قیامت سایه‌های بالای سر ما هستند.