بریده‌هایی از کتاب زیر تیغ ستاره جبار

روشنفکران پراگ کم‌کم سوسیالیسم را سیستمی معرفی کردند که برای حل مشکلات طراحی شده، آن‌هم به‌شکلی موفقیت‌آمیز، مشکلاتی که اصلاً در هیچ سیستم سیاسی دیگری به‌وجود نمی‌آمدند.

برای رژیم‌های توتالیتر کار سختی نیست که مردم را نادان نگه دارند. وقتی به‌خاطر «درک ضرورت‌ها» از آزادی‌ات دست می‌کشی، یا به‌خاطر انضباط حزبی، برای تطبیق دادن خودت با رژیم، برای عظمت و شکوه میهن یا هر گزینهٔ دیگری که به انجام دادن آن مجاب شده‌ای، دیگر از تلاش برای مطالبهٔ حقیقت صرف‌نظر می‌کنی. آرام‌آرام، قطره‌قطره، زندگی‌ات، مثل زمانی که رگ دستت را زده باشی، می‌چکد و هرز می‌رود؛ و تو خودخواسته خودت را از پا درمی‌آوری.

چیزی هست که نمی‌توانم از خیرش بگذرم: نمی‌توانم باور کنم که عقیده‌ام اساساً درست و منطقی نبوده، همان‌طور که نمی‌توانم توضیح بدهم چرا شکست خورد ـ‌ظاهراً که شکست خورده. هنوز هم معتقدم این بحران گذراست. اگر حق با تو باشد، اگر واقعاً فریب بوده، من در جنایتی وحشتناک شریک بوده‌ام و اگر ناچار باشم این موضوع را بپذیرم... نمی‌توانم دیگر به زندگی ادامه بدهم. دلم نمی‌خواهد.

یقین داشتم که زور عشق و امید از نفرت و خشم بیشتر است

هنوز هم کارهایی بود که می‌خواستم انجام بدهم: راه رفتن، فکرکردن، دیدن، هر کاری که مرگ را لحظه‌ای، ولو کوتاه، به تعویق بیندازد. اینکه کسی را داشته باشم که با من حرف بزند. اینکه لحظه‌ای احساس کنم هنوز هم به بشریت تعلق دارم.

فرارم به‌سوی زندگی به بن‌بست خورده بود. با شکست مواجه شده بود ولی نه به‌دلایلی که از آن می‌ترسیدم. اما، در نهایت، خیلی هم مهم نبود چون هرشکستی نشانی از مرگ در خود داشت. بااین‌حال تلاش باشکوهی بود، حتی اگر به‌شکست منتهی شده باشد، حتی اگر حالا مردن سخت‌تر شده باشد.

اما این اولین ساعات آزادی ما را حسابی عوض کرده بود. آن اشباح دل‌مرده و درمانده که از ناامیدی محض گریخته بودند حالا با عزمی جزم می‌خواستند زنده بمانند.‌ دیگر چندروز یا چندساعت آزادی بیشتر پیش‌ازمرگ برایمان کافی نبود. حالا دیگر باورمان شده بود که جادهٔ برگشت به زندگی را پیدا کرده‌ایم.

جواب داد که همیشه همان‌جوری لباس می‌پوشد و دلش نمی‌خواهد عاداتش را تحت فشار تغییر دهد. گفت در هر صورت برایش مهم‌ترین چیز حفظ آرامش در دوران آشوب است.

همهٔ این جوان‌ها در جامعه‌ای سانسورزده به دنیا آمده و رشد کرده بودند، جایی که ابراز عقیدهٔ شخصی معمولاً جرم قلمداد می‌شد. آنها از دموکراسی چه می‌دانستند؟ از کجا می‌دانستند که اصلاً چه می‌خواهند؟ اما همین‌طور که روز سپری می‌شد و به شب نزدیک می‌شدیم، بسیاری از ما که سن‌وسالی داشتیم بیشتر و بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گرفتیم و شگفت‌زده می‌شدیم. ما غافل‌گیر شده بودیم، نه‌فقط بابت دقت و شفافیت ایده‌هایی که بیان می‌شدند، بلکه بابت دیدن بحث‌های سطح بالا و نظم‌وانضباط این گروه از جوانان. آنها دقیقاً می‌دانستند چه می‌خواهند و چه نمی‌خواهند و می‌دانستند سر چه‌چیزهایی مصالحه کنند و در مقابل چه‌چیزهایی کوتاه نیایند. بهار پراگ رؤیایی بود که محقق شد،

آدم‌های بی‌گناه به‌زور به جنایاتی که مرتکب نشده بودند اعتراف کرده بودند. و حالا این شکنجه‌گران که از انواع‌واقسام روش‌ها برای تحقیر و درهم شکستن آدم‌ها استفاده کرده بودند یک‌بار دیگر به همان «مصلحت حزب» متوسل شده بودند تا مجبور نباشند مسئولیت اعمالشان را بپذیرند و از گناهشان سر باز بزنند. حزب به قربانیان پاک‌سازی‌های سیاسی دستور داده بود جانشان را فدا کنند.

کمیتهٔ مرکزی سندی را با عنوان «اطلاع‌رسانی» تهیه کرد که فقط اعضای حزب به آن دسترسی داشتند و پشت درهای بسته، در جلسه‌ای با حضور مسئولان سازمان‌ها و بخش‌های حزب، قرائت شد. طبق آن سند، حکومت پذیرفت همهٔ کسانی که محاکمه شده بودند بی‌گناه بودند و اعترافات به‌زور و با شیوه‌های غیرقانونی گرفته شده بودند و در بازجویی‌ها از هیچ عمل وحشیانه و غیرانسانی‌ای فروگذار نشده بود. قربانی‌ها در معرض شکنجه‌های جسمانی و روانی بودند و به آنها مواد مخدر داده می‌شد.

جلوی فروشگاه‌ها صف‌های طولانی تشکیل می‌شد. تقریباً تمام اقلام ضروری نایاب شدند. هر چند ماه یک‌بار شایعه‌ای پخش می‌شد در مورد کاهش ارزش نرخ پول رایج. مردم وحشت‌زده هرچیزی که دستشان می‌رسید می‌خریدند. اقتصاد آشفته و رگبار بی‌امان ایدئولوژی ارزش هر کار صادقانه‌ای را از بین برده بود. تقریباً همه شغل دوم داشتند و یک درآمد اضافی از راهی که چندان هم قانونی نبود و صرفاً در محل کار اصلی‌شان خودی نشان می‌دادند تا که استراحتی بکنند

هرچه حزب بیشتر بر تصویر انسانِ آزاده و شریف انگشت می‌گذاشت، خود انسان بیشتر معنایش را در جامعه از دست می‌داد. هرچه روزنامه‌ها تصویر بهتر و شادتری از زندگی ما نشان می‌دادند، زندگی واقعی غم‌انگیزتر می‌شد.

دادگاهی که مبنای قضاوتش نه قوانین وضع‌شده در کشور بلکه «حس نفرت» از طبقه‌ای خاص بود و بی‌حساب‌وکتاب حکم صادر می‌کرد.

گمانم همین امکان سرک کشیدن در زندگی مردم خیلی از این آدم‌ها را جذب تشکیلات محلی کرد. شایعه‌پراکنی و سخن‌چینی به فضیلت و تکلیف بدل شده بود. یک کمونیست اخلاقاً موظف بود نسبت‌به اتفاق‌هایی که در اطرافش رخ می‌دهد هشیار باشد و می‌دانستم خیلی‌ها از ترس اینکه چیزی را ازدست بدهند روزشان را با ایستادن دم در یا کنار پنجره سپری می‌کردند.

وقتی ایدئولوژی در اولویت باشد روابط انسانی به حاشیه رانده می‌شود. وقتی هر کار و اندیشه‌ای صرفاً در خدمت ساختن جامعه‌ای جدید باشد جای چندانی برای احساسات باقی نمی‌ماند.

وقتی ایدئولوژی در اولویت باشد روابط انسانی به حاشیه رانده می‌شود. وقتی هر کار و اندیشه‌ای صرفاً در خدمت ساختن جامعه‌ای جدید باشد جای چندانی برای احساسات باقی نمی‌ماند.

حرف آنهایی که می‌گفتند تنها راه بازگشت به زندگی فراموش کردن است در کَتَم نمی‌رفت. می‌خواستم همه‌چیز را به خاطر بسپارم، روی چیزی سرپوش نگذارم، چیزی را بَزَک نکنم و اتفاق‌ها را همان‌طور که بودند درخاطرم ثبت کنم و با آنها کنار بیایم. می‌خواستم زندگی کنم چون زنده بودم نه به این دلیل که تصادفاً جان سالم به در برده بودم.

اغلب این‌طور گفته می‌شد که قدرت آدم‌ها را فاسد می‌کند اما به‌نظرم تنها قدرت نبود که مردم کشور ما را فاسد کرد، بلکه ترسی بود که ملازم آن بود.

خیلی طول نکشید که سرایدارها، خانم‌های سرایدار اکثر آپارتمان‌های مسکونی در چکسلواکی، به ستون فقرات حزب تبدیل شدند. طی چندسال آنها با مشت آهنین نه‌تنها در آپارتمان که در سراسر خیابان حکمرانی می‌کردند. زندگی‌شان به زندگی‌ای انگل‌وار می‌ماند که با جاسوسی و خبرچینی می‌گذشت و گاهی هم با تهدید و باج‌سبیل‌خواستنِ عیان و آشکار.