بریده‌هایی از کتاب چه نیازی است به علی؟

امروز روشنفکر جامعه اسلامی، از هر مذهب و مکتبی که باشد، همین‌قدر که آزاده و آزادیخواه و ضد استعمار و استبداد و ضد تبعیض باشد، به علی نیازمند است. زیرا که امروز جامعه اسلامی ایمانش را از دست داده، هدفش را از دست داده، جوشش اعتقادی در میان اندیشه‌هایش مرده و بنا بر این به مکتب نیازمند است.

«تو حق را به مرد می‌سنجی، یا مرد را به حق؟ » حقیقت را از روی شخصیت‌ها تشخیص می‌دهی و یا شخصیت‌ها را از روی حقیقت؟

پنج سال مبارزه علی برای تحقق عدالت است، زیرا که در اینجا مشرک نیست تا برای مکتب مبارزه شود، و منافق و رند و خرمقدس است که علی باید با این‌ها در جمل و صفین و نهروان بجنگد و در جمل از همه مشکل‌تر.

این است که امروز روشنفکر جامعه اسلامی، از هر مذهب و مکتبی که باشد، همین‌قدر که آزاده و آزادیخواه و ضد استعمار و استبداد و ضد تبعیض باشد، به علی نیازمند است. زیرا که امروز جامعه اسلامی ایمانش را از دست داده، هدفش را از دست داده، جوشش اعتقادی در میان اندیشه‌هایش مرده و بنا بر این به مکتب نیازمند است. جامعه اسلامی به یک آتش فکری انقلابی احتیاج دارد، به مکتب؛ و جامعه اسلامی در برابر استعمار به وحدت احتیاج دارد؛ و توده‌های مسلمان در نظام تبعیض، به عدالت. این است که به علی احتیاج دارد.

در خندق برابر ابوسفیان و باندش ضربه‌ای زد که پیغمبر این ضربه عجیب و درست و عمیق را این چنین ارزیابی می‌کند و می‌گوید «این تنها ضربه علی از عبادت جن و انس بیشتر می‌ارزد. » این ارزیابی کاملاً درست و منطقی است، زیرا که عبادت مردم هر دو جهان برای تک‌تک افراد ارزش دارد، اما این ضربه است که سرنوشت یک نهضت و سرنوشت انسان را تغییر می‌دهد و از این‌روست که اسلام جهاد بیشتر از اسلام عبادت هر دو جهان ارزش دارد.

بنا بر این تمام شرح حال علی که خوشبختانه جزءجزء حوادثش را می‌دانید و بارها شنیده‌اید به سه دوره تقسیم می‌شود: دوره اول بیست‌وسه سال با پیغمبر برای استقرار مکتب؛ دوره دوم بیست‌وپنج سال سکوت در برابر جبهه‌های داخلی مخالف، برای وحدت؛ و دوره سوم پنج سال حکومت برای استقرار عدالت.

«اگر علی نمی‌بود و حکومت علی نمی‌بود، رژیم سیاسی و اجتماعی ابوبکر و عمر ـ در مقایسه با رژیم خسروها و قیصرها ـ به عنوان بهترین رژیم‌هایی که در طول تاریخ به وجود آمده شناخته می‌شد. اما اینکه این رژیم‌ها محکوم است، به خاطر این است که رژیم آن‌ها را با رژیم علی و خود آن‌ها را با خود علی می‌سنجیم و بعد به حق محکوم می‌کنیم.

عشق و محبت علی بعد از شناختن اوست که به عنوان عامل نجات انسانیت می‌تواند نقش خود را بازی کند.

دکتر جرج جرداق، که بزرگ‌ترین انسانی است که علی را به بشریت امروز شناسانده است، در کتاب الامام علی صوت العدالة الانسانیه می‌گوید: «ای روزگار! کاش می‌توانستی همه قدرت‌هایت را، و ای طبیعت! کاش می‌توانستی همه استعدادهایت را در خلق یک انسان بزرگ، نبوغ بزرگ و قهرمان بزرگ جمع می‌کردی و یک بار دیگر به جهان ما یک علی دیگر می‌دادی. »

دکتر جرج جرداق، که بزرگ‌ترین انسانی است که علی را به بشریت امروز شناسانده است، در کتاب الامام علی صوت العدالة الانسانیه می‌گوید: «ای روزگار! کاش می‌توانستی همه قدرت‌هایت را، و ای طبیعت! کاش می‌توانستی همه استعدادهایت را در خلق یک انسان بزرگ، نبوغ بزرگ و قهرمان بزرگ جمع می‌کردی و یک بار دیگر به جهان ما یک علی دیگر می‌دادی. »

مثل یک کارگر ساده که با دستش، پنجه‌اش و بازویش خاک را می‌کنَد و در آن سرزمین سوزان بدون ابزار قنات می‌کند و هم مانند یک حکیم می‌اندیشد و هم مانند یک عاشق بزرگ و یک عارف بزرگ عشق می‌ورزد. هم مانند یک قهرمان شمشیر می‌زند و هم مانند یک سیاستمدار رهبری می‌کند و هم مانند یک معلم اخلاق، مظهر و سرمشق فضایل انسانی برای یک جامعه است. هم یک پدر است و هم یک دوست بسیار وفادار و هم یک همسر نمونه.

کسانی که به نام محبت علی و عشق به مولی، بدون شناختن مولی و فهم دقیق و درست سخن و راه و هدف او، مردم را معطل و سرگردان می‌کنند، نه تنها انسانیت و آزادی و عدالت را نابود می‌کنند، بلکه خود این چهره‌های عزیز را نیز تباه می‌سازند و شخصیت خود علی را در زیر این تجلیل‌های بی‌ثمر، مجهول نگه‌می‌دارند و باعث می‌شوند کسانی که تا آخر عمر در محبت مولی وفادار می‌مانند، هرگز از سخن و راهنمایی‌های او بهره‌ای نگیرند و متوقف و منحط بمانند؛ و آن‌هایی هم که کمی آگاه می‌شوند و با جهان امروز آشنا، اصولاً این‌گونه علیِ بی‌ثمر را و این محبت بی‌نتیجه را رها کنند و به دنبال شخصیت‌های دیگر، الگوهای دیگر، رهبران دیگر بروند.

من معتقدم که از همه سخنانی که علی در مدت عمرش گفته است، جمله‌ای از همه رساتر، بلیغ‌تر، زیباتر، اثربخش‌تر و آموزنده‌تر وجود دارد و آن ۲۵ سال سکوت علی است، که خطاب به همه انسان‌هاست، انسان‌هایی که علی را می‌شناسند. بیست‌وپنج سال سکوت در نهایت سختی و سنگینی برای یک انسان، آن هم نه یک انسان گوشه‌گیر و راهب؛ یک انسان فعال اجتماعی.

که علی درد شمشیر را احساس نمی‌کند، و... ما درد علی را احساس نمی‌کنیم.

اریک فروم می‌گوید: «تنهایی زاییده عشق است و بیگانگی. » راست است.

بنا بر این در شخصیت او باید ارزش‌های انسانی را جست‌وجو کنیم، نه ارزش‌های فرشته‌ای را.

ما همیشه پیروزی را در پیروزی می‌بینیم و می‌شناسیم، اما علی درس بسیار بزرگی داده است و آن پیروزی در شکست است.

زیرا محبت به خودی خود نجات‌بخش نیست، بلکه معرفت است که نجات می‌بخشد.

محبت بی‌معرفت ارزش ندارد، بت‌پرستی است.

به قول جرج جرداق: «کجا هستند نویسندگان حقوق بشر تا حقوق بشر را در عمل بفهمند؛