بریده‌هایی از کتاب تمثیلات اعتقادی علمی؛ جلد اول

ممکن است این سؤال برای شما پیش آید که چطور آنها که نه اهل نماز و نه اهل عبادت هستند، باران مفصل و مرتب دارند، اما ما که اهل نمازیم و به خدا اعتقاد داریم، با یک گناه یا چند گناه گرفتار کم‌بارانی می‌شویم؟ علتش آن است که بین شما و خداوند متعال «رابطۀ تربیتی» برقرار است. شما در حوزۀ تربیتی خدایید، و کسانی که در حوزۀ تربیتی خداوند قرار دارند، تنبیه و تشویق دارند.

انسان بابت این توجهی که خدا به وی کرده، و او توانسته است این عبادات را انجام دهد، به خدا بدهکار می‌شود. پس هرچه خدمات و عبادات انسان بیشتر شود، بداند که بر بدهکاری‌اش به خدا افزوده می‌شود. وقتی‌که انسان کارهای خوبش را بدهکاری به خدا دانست، برای کارهای خوب، بیشتر توفیق پیدا می‌کند.

انسان نیز در هر ساعتی از زندگی‌اش که در توجه به خداست، حیات دارد؛ فضیلت و کمال دارد. خوبی‌هایی که از انسان سر می‌زند، مثل آثار حیاتی است که در زمین وجود دارد. آثار حیات زمین از نور خورشید است، و خوبی‌های انسان از آثار توجه به خداست. به همین جهت، انسان به یاد خدا که می‌افتد، احسان می‌کند. به یاد خدا که می‌افتد، انصاف می‌دهد، و خدمت می‌کند. هر‌جا هم که در زمین حیات نیست، بر اثر نبودن تابش آفتاب است. انسان نیز هرگاه که از خدا غافل شود انصاف از یادش می‌رود، و هوای نفس بر او غالب می‌شود.

قلب انسان، همچون قاضی است و عقل و دلیل و برهان، ضابطین آن هستند که می‌روند تا مطلبی بیابند و به اثبات برسانند. شرط اینکه این قاضی بتواند روی پروندۀ دنیا که با ادلۀ بسیار ثابت می‌کند خدایی هست، قضاوت صحیح کند و به نتیجۀ مطلوب برسد، این است که آزاد باشد نه اسیر دنیا. برای یک قاضیِ آزاد، یک سند و یک مدرک کافی است؛ اما اگر قاضی به قضاوت صحیح متمایل نباشد، به بهانه‌های مختلف مدارک و اسناد را رد می‌کند.

این‌که در روایات داریم قلب مؤمن از کعبه بالاتر است سرّش این است! کعبه دزدیده شدنی است، اما قلب مؤمن دزدیده شدنی نیست. خدا کدامش را به‌عنوان بیت قبول می‌کند؟ کدام بیت حقیقی اوست؟ سرقت شدنی یا سرقت نشدنی؟ شما خیال می‌کنید انبیاء وقتی در زندان قرار می‌گرفتند دلشان هم در زندان دشمنانشان بوده است؟ نه! همه‌جا می‌توانستند بیایند اما در دل آنها نمی‌توانستند بیایند. مؤمن هم همین‌گونه است.

(أَلاَ بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ‌)این نشان می‌دهد که بین «صدر» و بین «قلب» تفاوت هست! صدر راضی می‌شود اما قلب راضی نمی‌شود. این هم شأن قلب است. این عصمت قلب است. این پاکی قلب است. قلب کشتنی است اما خیانت کردنی نیست و این حجتی که بر انسان تمام می‌شود مربوط به قلب انسان است. همان‌طور که انبیاء کشتنی هستند اما خریدنی نیستند، قلب انسان هم خریدنی نیست