بریده‌هایی از کتاب آسیب شناسی روانی زندگی روزمره

فروید می‌گوید: «حقیقت انسان به آن چه اظهار می‌دارد نیست بلکه حقیقت او نهفته در آن چیزی است که از اظهار آن عاجز است، بنابراین اگر خواستی او را بشناسی نه به گفته‌هایش بلکه به ناگفته‌هایش گوش کن».

به نظر من پذیرفتن فراموشی خاطرات کودکی و غیاب خاطرات مربوط به اولین سال‌های زندگی به منزله یک اتفاق معمولی و عادی کار اشتباهی است. لازم است با این پدیده همانند یک معمای شگفت‌انگیز مواجه شویم. ما فراموش می‌کنیم که حتی یک کودک چهار ساله می‌تواند فعالیت فکری عظیمی داشته و دارای احساسات بسیار پیچیده‌ای باشد؛ و شاید نکته شگفت‌آورتر این باشد که همه این فرایندهای روانی رد پا و آثار کمی در حافظه به جا می‌گذارند، بویژه از این رو که دلایل و شواهد کافی ما را مجاب می‌سازد که تمامی این تأثرات و خاطرات فراموش‌شده دوران کودکی تأثیرات تعیین‌کننده‌ای در مراحل آتی زندگی فرد دارند.

چه اندازه از خاطرات ما در زمره خاطرات پنهانگر هستند؟ این خاطرات پنهانگر چه نقشی در انواع متفاوت فرایندهای ذهنی روان رنجور ایفا می‌کنند؟ اینها سؤالات بیشماری هستند که من نتوانستم در مقاله فوق‌الذکر درباره آنها مطالعه عمیقی داشته باشم و در اینجا نیز قصد پرداختن به آنها را ندارم. تنها هدفم نشان دادن شباهتی است که میان فراموشی اسامی خاص همراه با خاطرات کاذب و شکل‌گیری خاطرات پنهانگر وجود دارد. در نگاه نخست، تفاوت‌های بین این دو پدیده بارزتر از شباهت‌هایشان است.

فروید می‌گوید: «حقیقت انسان به آن چه اظهار می‌دارد نیست بلکه حقیقت او نهفته در آن چیزی است که از اظهار آن عاجز است، بنابراین اگر خواستی او را بشناسی نه به گفته‌هایش بلکه به ناگفته‌هایش گوش کن».

بر خلاف کنش پریشی‌ها که از اعمال ارادی آدمی بهره‌برداری کرده و بواسطه آنها و همچنین با مختل کردن آنها خواسته‌های ناخودآگاه را جامه عمل می‌پوشانند، اعمال نشانگر به خودی خود هیچ هدفی ندارند و تنها مانند یک نشانه، رازی از ناخودآگاه را فاش می‌سازند.

منظور فروید از کنش پریشی همان اشتباهاتی است که خواه بیماران روان رنجور و خواه افراد بهنجار و سالم در زندگی روزمره مرتکب می‌شوند؛ از جمله می‌توان فراموشی‌ها (برای مثال فراموشی موقت و زودگذر اسامی خاص)، لغزش‌های زبان، خطاهای خواندن و نوشتن، اعمال ناشیانه، گم کردن و شکستن اشیا را نام برد، یعنی تمام آن اعمالی که ما معمولا دلیلی روانی برای آنها قائل نمی‌شویم و خیلی ساده آنها را نتیجه حواس پرتی و شانس و اتفاق می‌دانیم. در کنار این اعمال کنش‌های دیگری نیز وجود دارند که اعمال تصادفی و نشانگر نامیده می‌شوند. مانند ور رفتن با ریش، خط خطی کردن با مداد، به صدا درآوردن سکه‌های داخل جیب و بازی با انگشت‌ها یا با لباس و غیره.