بریده‌هایی از کتاب آشنایی با هنر دقیق خواندن

فرض کنید دو نفر قرار است وقایع زندگی شما را گزارش کنند ـ بهترین دوست‌تان و سخت‌ترین دشمن‌تان. دوست شما جنبه‌های مثبت را برجسته، و دشمن‌تان بر جنبه‌های منفی تأکید خواهد کرد. و هردو هم تصور می‌کنند چیزی جز حقیقت نمی‌گویند.

هر متنی را بدون غرض‌ورزی و همدلانه بخوانید. وگرنه ممکن است حتی نکته‌های معتبر متن هم به نظرتان نادرست یا اغراق‌آمیز برسد.

شما این را می‌دانید که ذهنی دارید. اما آیا می‌دانید ذهن‌تان چطور کار می‌کند؟ آیا از پیش‌داوری‌ها و پیش‌پنداشت‌های خود آگاهید؟ آیا می‌دانید تفکر شما تا چه حد بازتابی است از تفکر اطرافیان‌تان؟ آیا می‌دانید تفکرتان تا چه حد از تفکر فرهنگ و جامعه‌ای که در آن بار آمده و شرطی شده‌اید تأثیر پذیرفته؟ چقدر می‌توانید از قالب فکری معمول خود خارج و وارد ساختار فکری کسانی بشوید که جور دیگری می‌اندیشند؟ آیا می‌توانید تصور کنید که درمورد بعضی از باورهایتان «در اشتباه» باشید؟ چه معیارهایی را برای ارزیابی باورهایتان به کار می‌بندید؟ آیا می‌دانید چطور کیفیت باورهایتان را اعتلا دهید؟

ما متن را می‌خوانیم تا منظور نویسنده را بفهمیم. در وهلهٔ بعد، طرز خواندن ما بستگی دارد به مقصودمان از خواندن و نوعِ متن. مثلاً اگر قصدمان فقط لذت و سرگرمی باشد، اینکه متن را کاملاً بفهمیم شاید چندان اهمیتی برای‌مان نداشته باشد. فقط از تخیلاتی که متن در ذهن‌مان برمی‌انگیزد لذت می‌بریم. هیچ عیبی هم ندارد، به‌شرطی که حواس‌مان باشد این جور خواندن به معنای درک عمیق متن نیست.

هوراس مان: من زحمات فراوان متحمل شده و دقت بسیار مبذول داشته‌ام تا دریابم در مدارس ما، درس قرائت تا چه حد به معنای به‌کارانداختن ذهن برای تفکر و احساسات است و تا چه حد در حکم لقلقهٔ زبان.

خوانندهٔ اهل مطالعه باری‌به‌هرجهت کتاب را نمی‌خواند؛ بلکه هدف‌مند می‌خواند.

مثلاً اگر قصدمان فقط لذت و سرگرمی باشد، اینکه متن را کاملاً بفهمیم شاید چندان اهمیتی برای‌مان نداشته باشد. فقط از تخیلاتی که متن در ذهن‌مان برمی‌انگیزد لذت می‌بریم. هیچ عیبی هم ندارد، به‌شرطی که حواس‌مان باشد این جور خواندن به معنای درک عمیق متن نیست.

همهٔ مردم جهان حق دارند دربرابر حکومت‌شان قیام کنند و حکومت جدیدی برپا سازند ـ اگر و در هنگامی که حقوق مسلم آنان به شکلی نهادینه‌شده نقض می‌شود.

دوراندیشی حکم می‌کند که دولت‌هایی که مدتی طولانی استقرار یافته‌اند نباید به دلایلی کوچک و گذرا تغییر کنند؛ و متناسب با آن، همهٔ تجربه‌ها نشان داده است که نوع بشر بیش‌تر مستعد رنج بردن است هنگامی که شرور قابل‌تحمل است،

خواندن جمله در وهلهٔ اول عبارت است از یافتن شیوه‌ای برای تبیین حرف اصلی آن جمله، طوری که بتوانیم عین همان تفکری که از آن جمله برمی‌آید فکر کنیم.

اگر بدون اینکه بدانید خواندن درست یعنی چه فقط یاد گرفته‌اید «بخوانید»، درواقع بد خواندن را آموخته‌اید. به همین دلیل است که خواندن برای اغلب دانش‌آموزان کاری است منفعلانه

خواندن نوعی کار فکری است. و کار فکری مستلزم آمادگی برای پشتکار به خرج دادن در مواجهه با مسائل پیچیده است

ما چیزی جز تفکر خود نیستیم. احساسات ما (خشم، ترس، اندوه، محبت)، آرمان‌هایمان، تصمیم‌ها و اعمال‌مان، همه محصول فرایندی است که نامش را فکر کردن گذاشته‌ایم.

ذهن اندیشمند در پی معناهاست، آنچه را گفته می‌شود از این پاراگراف به پاراگراف بعدی بررسی می‌کند، و مرز روشنی میان تفکر خود با تفکر نویسنده می‌کشد. هدفمند است، درنتیجه نحوهٔ خواندنش را به تناسب اهدافی معلوم تنظیم می‌کند. منسجم است، درنتیجه انگاره‌های متن را به انگاره‌هایی که خود ازپیش بر آن‌ها اشراف دارد ربط می‌دهد. نقادانه می‌اندیشد، درنتیجه متن را مدام ازحیث وضوح، درستی، دقت، ربط و مناسبت داشتن، عمق، وسعت نظر، منطقی بودن، اهمیت، و انصاف ارزیابی می‌کند. پذیرای نگرش‌های تازه است، درنتیجه برای حرف‌های تازه ارزش قائل است و از آنچه می‌خواند چیزها می‌آموزد.

اگر بدون اینکه بدانید خواندن درست یعنی چه فقط یاد گرفته‌اید «بخوانید»، درواقع بد خواندن را آموخته‌اید. به همین دلیل است که خواندن برای اغلب دانش‌آموزان کاری است منفعلانه. انگار تصورشان از خواندن چنین چیزی است: چشمت را از چپ به راست حرکت می‌دهی و خط به خط پیش می‌روی تا به‌نوعی، به شکلی نامعلوم، معناها خودبه‌خود و بی‌هیچ تلاشی وارد ذهن شود.