بریده‌هایی از کتاب پس از بیست سال

ای علی! با من بر سر نزول قرآن می‌جنگند و با تو بر سر تأویل آن. دشمنان من مشرکین‌اند و دشمنان تو منافقین.»

«دیدی امیرالمؤمنین چگونه آن صخرهٔ سفید را از جا بیرون کشید؟» «تعجبی نیست از کسی که درب قلعه‌ای را از جا به‌در می‌کند.»

«آیا گمان می‌کنید دعوی معاویه برای شام است؟ و یا او خواهان خون عثمان است؟ به‌خدا سوگند که چنین نیست و او درحال زنده‌کردن کینه و حسادت‌هایی است که بنی‌امیّه همیشه نسبت به بنی‌هاشم ورزیده‌اند.

تاریخ تکرار نمی‌شود؛ بلکه این مردان تکراری‌اند که بدون عبرت، رفتار گذشتگان را دربرابر آزمون‌های روزگار تکرار می‌کنند.»

«آیا شب و روز باهم پدیدار می‌شوند؟ پستی و بلندی باهم قابل‌سازش‌اند؟ پلیدی و نیکی با یکدیگر قابل جمع‌اند؟ به‌خدا سوگند که حکایت علی و معاویه، چنین است. این دو هرگز باهم جمع نخواهند شد مگر این‌که معاویه مؤمن گردد یا علی مشرک!»

از مرد خرمافروشی سراغ کاخ علی را گرفت. مرد متعجب به غریبه نگاه کرد و گفت: «کاخ علی؟» «آری. او را در کدام‌یک از عمارت‌های کوفه می‌توان یافت؟» «از کدام دیار می‌آیی؟» «از راهی دور.» مرد خندید و گفت: «همین مسیر را ادامه بده، به مسجد بزرگ شهر می‌رسی، آن‌جا کاخ علی است.» و دوباره خندید.

«هرچند خلیفه کشته شده و علی افسار خلافت را به‌دست گرفته، امّا بدان که تو از او نیرومندتری.» معاویه گفت: «چرا چنین می‌گویی؟» «زیرا کسانی با تو هستند که وقتی سخن می‌گویی حرفی ندارند و هرگاه دستور می‌دهی چیزی نمی‌پرسند و حال آن‌که اطرافیان علی هنگامی که او سخنی می‌گوید، به سخن می‌آیند و مجادله می‌کنند و هرگاه فرمانی می‌دهد، سؤال‌ها دارند. پس اندک کسانی که با تو هستند بهتر از کثرت گروهی است که با او هم‌پیمان شده‌اند.»

جوان با رگ گردنی برآمده دوباره فریاد کشید: «اسلام پیامبر تو، با دین رومیان چه تفاوت دارد؟ در آن زمان اشراف و ثروتمندان به‌نام مسیح به ما ظلم می‌کردند و حال اشراف شما به‌نام رسول‌الله به ما ستم می‌ورزند. آن زمان هرگاه لب به سخن می‌گشودیم، با تازیانه و شکنجه پاسخ می‌شنیدیم و مصلوب می‌شدیم، حال با شمشیر و مرگ پاسخ می‌گیریم. به‌خدا سوگند هیچ چیز تغییر نکرده مگر آن‌که تعلیمی شاهان روم جای خود را به شمشیر داده و جای تاج، دستار نشسته است.»

تاریخ تکرار نمی‌شود؛ بلکه این مردان تکراری‌اند که بدون عبرت، رفتار گذشتگان را دربرابر آزمون‌های روزگار تکرار می‌کنند.

چراکه اعتقاد داشت انسان‌ها به هر میزان که در لذات دنیا فرو می‌روند، ضعیف و اهلی می‌گردند. به همین علت بود که اگر بر دشمنانش با تیزی شمشیر پیروز نمی‌شد، با برق سکه آن‌ها را بندهٔ خود می‌ساخت و اگر آن‌ها را طمع‌کار نمی‌یافت، به فریب آن‌ها می‌اندیشید.

به‌خدا سوگند حیرت نباید کرد که چرا مردمی که زمانی برای خدا سنگ به شکم خویش می‌بستند، این‌چنین به جمع ثروت و حرص و طمع افتاده‌اند. آنان پیامبر را می‌دیدند و اینان شما را. آه که به‌راستی مردمان آینهٔ حاکمان خویش‌اند.

به دختر ذوالکلاع که تنها سرزمینی بود که از فتحش عاجز مانده، و به پدرش که او را برای آرزوهای خود تصاحب کرده بود.

علی در قلب هرآن‌کس که دربرابر ستم‌گران نعره می‌کشد و درمقابل ضعیفان و مظلومان به لرزه می‌افتد، خیمه‌ای به پا کرده است. علی تا آخرین روزی که آفتاب بر زمین می‌تابد و جهان برقرار است، چون رودی جاری خواهد بود، همان‌گونه که معاویه چنین خواهد بود و جنگ میان این دو، جنگی است که از نزاع هابیل و قابیل آغاز شده و تا قیامت ادامه خواهد داشت.»

علی ادامه داد: «بر شما روا نمی‌بینم که از دشنام‌گویان و نفرین‌گران باشید. اگر به‌جای آن‌که به آنان دشنام دهید، افعال و روش آنان را وصف می‌کردید و می‌گفتید، بار خدایا! خون ما و خون آن‌ها را مریز، و میان ما و آن‌ها سازشی برقرار فرما و آنان را هدایت کن تا آنان که جاهل‌اند حق را بشناسند، برای من خوش‌تر بود.»

«ارزش هرکس به‌اندازهٔ همتی است که برای کنار راندن واقعیت‌ها و هویدا ساختن حقیقت‌ها صرف می‌کند... و پیامبران ارزشمندترین انسان‌ها هستند.»

«دشمن ما در درون ماست فرزندم. دشمنی که ما را به بندگی گرفته تا تمام عمر اندیشه‌ای جز برآورده‌ساختن هوس‌های او نداشته باشیم.»

گفت: «یک‌سویه عشق‌ورزیدن هرچند در افسانه‌ها زیباست امّا در واقعیت قابل‌تحمل نیست دخترم.»

به‌خدا که کاخی ساخته نمی‌شود مگر این‌که کوخ‌های بسیار ویران گردد و ثروتی انباشته نمی‌شود مگر آن‌که مردمانی گرسنه بمانند.

 «هرجا کاخی باشد، ابوسفیان همان‌جاست برادر.»

«مگر حقیقت همان واقعیت نیست؟» «واقعیت آنی است که حاکم و رایج است امّا حقیقت آنی است که باید باشد و نیست. ارزش انسان‌ها به تلاشی است که برای هویدا ساختن حقیقت‌ها می‌کنند، نه پذیرفتن واقعیت‌ها.