بریده‌هایی از کتاب پس از بیست سال

... تاریخ تکرار نمی‌شود؛ بلکه این مردان تکراری‌اند که بدون عبرت، رفتار گذشتگان را دربرابر آزمون‌های روزگار تکرار می‌کنند.»

«خواب زیاد آفت روح است فرزندم. خداوند روزیِ روح را در بیداریِ شب، و روزیِ جسم را در تلاشِ روز گذاشته است.»

عمرو که کنارش ایستاده بود، گفت: «زیاد خوشحالی مکن امیر که روبه‌روی تو ابوتراب است.» معاویه همان‌طور که می‌خندید، گفت: «نه عمرو، نه... روبه‌روی من مردانی‌اند که چون کودکان فریب می‌خورند... دیدی چگونه می‌دویدند...؟» و بار قهقهه سرداد.

اسلامی که به عدالت نرسد، کفری است که لباس توحید به تن کرده است.

از علی امیرالمؤمنین به مأمورین جمع‌آوری مالیات نزد شما خدایی را می‌ستایم که جز او نیست. مبادا آفریدگان خدا را بیازارید و بیش از توانشان آنان را مکلّف کنید. پس رحم کنید تا خداوند بر شما رحم کند، با مردم به انصاف رفتار نمایید و بر نیازمندی‌های ایشان صبوری نمایید. هرگز دربانان و نگاهبانان را میان خود و آنان مانع نسازید و از شنیدن بی‌واسطهٔ نیاز هیچ نیازمندی روی مپوشانید. و چون مقدار دارایی‌شان را بیان کردند، آنان را قسم ندهید یا به تجسس نپردازید، بلکه سخنشان را بپذیرید و بر آنان سخت مگیرید. و اگر از شما مهلت خواستند، آنان را مهلت دهید. و هرگاه آفتی زراعت ایشان را رسیده بود، به گرفتن مقداری اندک از آنان رضایت دهید.

ستم‌گران حکومت خویش را بر جهل و ترس و عادات مردم بنا می‌کنند. آیا نمی‌بینید که چگونه ثروتمندان را به ارضای شهوات و مفلسان را به سیر کردن شکم‌هایشان مشغول ساخته تا جز این‌ها اندیشه‌ای نداشته باشند

علی قصد اصلاح امور شما و شفای دردهای شما را دارد.

علی برای فتح قلوب آمده است، نه فتح سرزمین‌ها.

به‌جان خودم سوگند که اسلامِ علی بیش از آن‌که اسلامِ شمشیر باشد، اسلام ایمان و حکمت و عدالت است، نه اسلام مناسک و ظواهر.

خبر ازدواج سلیم و راحیل همانند صدای رعد در شامات پیچید. وصلت حمیریان و مذحجیان به‌قدری برای شامیان مهم بود که همهٔ مردم، از اشراف و ثروتمندان گرفته تا فقرا و بردگان، از عوایدی که این پیوند نصیب دو عشیره ازسویی و نصیب شام ازسوی دیگر می‌کرد، سخن می‌گفتند.

ای تیره‌روزان شمال! ما در این جهان به علی راضی شدیم که فرزند شریف‌ترین عرب است/ و شما به پسر هند جگرخوار که از نسل نفرین‌شدگان است.»

«آیا شب و روز باهم پدیدار می‌شوند؟ پستی و بلندی قابل‌سازش‌اند؟ پلیدی و نیکی با یکدیگر قابل‌جمع‌اند؟ به‌خدا سوگند که حکایت علی و معاویه چنین است. این دو هرگز باهم جمع نخواهند شد مگر این‌که معاویه مؤمن گردد یا علی مشرک!»

آدمی وقتی در جنگ با خویش قرار می‌گیرد ناتوان‌ترین موجود است. من و تو خوب می‌دانستیم این معرکه چگونه مردابی است. ولی گاه خودمان را فریب دادیم تا راه را بر آرزوهایمان سد نکنیم و گاه که عاجز می‌شدیم، آرزو می‌کردیم کسی سر برسد و فریبمان دهد. برای همین است که تمجیدهای دروغین را به سرزنش‌های باارزش ترجیح داده‌ایم.»

«او از چه یاغی شده است؟» «او به عشیرهٔ خویش خیانت کرده است.» «چه خیانتی؟» «به‌سوی دشمن ما گریخته است.» «آیا به طمع مقام و متاعی چنین کرده است؟» «کاش چنین بود پیرمرد... او آن‌قدر در شام متاع و مقام دارد که بی‌نیاز است... او خویش را رایگان فروخته است.» «شاید خویش را به خداوند فروخته باشد.»

هیچ ملتی در حمایت از یکدیگر متحد نشده‌اند که خداوند بیماری و ذلّت را از آنان نگرفته باشد.»

«هرچند دل‌کندن از دنیا و چرب و شیرینش، از جان‌کندن سخت‌تر است امّا عاقبتی نیکو دارد... اگر مقصد را بشناسی، هیچ‌گاه برای رفتن یا نرفتنِ طریقی تردید نمی‌کنی.»

«به‌خدا قسم که مردم هیچ سرزمینی نظرکردهٔ خداوند نیستند، مگر آن‌که به عدالت رفتار کنند.»

امّا این بار با گذشته‌ها فرق داشت، چراکه مردی به قدرت رسیده بود که در هیچ‌کدام از چهارچوب‌های او نمی‌گنجید و با تمام سیاستمداران و حاکمانی که در عمرش دیده بود، تفاوت می‌کرد. نه اصول آنان را داشت، نه از روش آنان پیروی می‌نمود و نه از قدرت برای خود متاعی می‌خواست.

در پهنای وجود متلاطم و بی‌کرانش نبردی شکل گرفته بود که از جنگ با رومیان سخت‌تر می‌نمود. دوست داشت هزار بارِ دیگر با دیومدوس تن به تن، رو در رو بجنگد، امّا این‌چنین با خویشتنِ خویش گلاویز نشود.

فردای آن روز تمام مسلمین گرد آمدند تا مسجد پیامبر را که از آن روز محل فرماندهی اسلام بود، بسازند