بریده‌هایی از کتاب هوش عاطفی در محیط کار

در اکثر قرونی که روی زمین ساکن بوده‌ایم، بارها و بارها زخم‌های بی‌امان برداشته‌ایم، زبان فروبسته‌ایم، تلخکامی کشیده‌ایم، خشممان را فروخورده‌ایم، لب‌هایمان را گزیده‌ایم اما هیچ گاه به خود اجازه نداده‌ایم که رک و بی‌پرده حرفمان را بزنیم. اگر کل تاریخ تکامل بشر را یک شبانه‌روز تصور کنیم، تازه چند ثانیه است که به مزایای احتمالی و ضرورت گاه به گاهِ رک‌گویی آگاهی یافته‌ایم.

هنوز هم چه بسیار یادداشت‌های خودکشی و حرف‌های هنگام وفات هستند که اکثریتشان ناگفته می‌مانند. بخش زیادی از چیزهایی که می‌خواهیم بگوییم در درونمان فروخورده می‌مانند، و حتی وقتی هم بیانشان می‌کنیم وارد سفری پرخطر و نامطمئن می‌شوند که حتی معلوم نیست به مقصد برسند؛ درست مثل کبوترهای نامه‌بر که دو قرن پیش برای ارتباط استفاده می‌شدند.

از افکاری که در سرمان می‌گذرد هیچ چیزی نمی‌گوییم یا قادر نیستیم منظورمان را به دیگری برسانیم. با وجود این همه دکل و ماهواره، هنوز کودکان بسیار زیادی هستند که نمی‌توانند با والدینشان ارتباط روراست و صادقانه‌ای داشته باشند، هنوز زوج‌های فراوانی هستند که به حرف هم گوش نمی‌دهند و همکاران زیادی هستند که برای بیان منظورشان واژه‌های مناسب را نمی‌یابند.

زندگی هر فرد در نهایت صرفاً شبیه شلیک گلوله‌ای از راه دور است که کمال را نشانه می‌گیرد، اما هیچ گاه به آن اصابت نمی‌کند.

بسیاری از مشکلاتمان در محیط کار در این میراث نامعلوم روانشناسانه ریشه دارند. آنچه در هیچ رزومهٔ کاری، گذشته از مهارت‌ها و تجربیات فنی، نمی‌بینیم فهرست گره‌های روانشناسانه‌ای است که همچون مهمانی ناخوانده وارد محل کار و اتاق جلسات می‌کنیم. ده نفر دور یک میز یعنی ده خانواده و ده کودکیِ متفاوت، دست‌کم بیست والد متفاوت و داستان‌های روانشناسانهٔ طول و درازی که نامعلوم و ناخوانده‌اند و به علاوه با یکدیگر ترکیب شده‌اند و بغرنج‌تر هم شده‌اند.

روانکاوی توضیح می‌دهد که آنچه در اوان کودکی تجربه کرده‌ایم به انتظاراتی که هنگام مواجهه با افراد و موقعیت‌های زندگی بزرگسالی‌مان داریم شکل می‌دهد. این‌که احساس می‌کنیم چه دِین‌هایی بر گردن داریم، این‌که چگونه با خودمان صحبت می‌کنیم، این‌که در مورد فرجام امیدها و آرزوهایمان چه تصوری داریم ـ همهٔ این‌ها نوعی برون‌یابیِ تجربیات و روابطی است که به گذشته‌های دور تعلق دارند و چه بسا جزئیات آن‌ها را حتی نتوانیم به خاطر آوریم.

اگر روزی یک مریخی مأموریت می‌یافت که فقط بر اساس شواهد موجود در رمان‌ها اولویت‌های انسان‌ها را در زندگی بسنجد، اما متوجه می‌شد که انسان‌ها همهٔ وقتشان را صرف عشق و عاشقی نمی‌کنند (و همیشه هم مشغول به قتل رساندن یکدیگر نیستند)، بلکه بخش عمده‌ای از انرژی‌شان را صرف کار می‌کنند بسیار حیرت‌زده و متعجب می‌شد.

این‌که گرایش داریم محیط کار را به لحاظ عاطفی ساده‌تر از آنچه هست بدانیم تا حدی ناشی از این است که مدت‌های مدید فرهنگ این وجه را نادیده گرفته است. فیلم‌ها، رمان‌ها و هنرهایی که به جنبه‌های عاطفیِ زندگی شغلی بپردازند بسیار اندک بوده‌اند، و این فقدان مانع آن شده است که بتوانیم اهمیت و فحوای تجربیات واقعی‌مان در محیط کار را درک کنیم.

ما تحت فشار زیادی هستیم تا حقیقتی را فراموش کنیم که در زندگی شخصی‌مان به آن کاملاً پی برده‌ایم: این‌که انسان‌ها بی‌اندازه پیچیده، پیش‌بینی‌ناپذیر و شکننده‌اند.

نطفهٔ هر گونه عصبانیت در کاستی‌های زندگی نهفته است: این‌که اینترنت درست وقتی که لازم است وصل نمی‌شود، پروازمان تأخیر دارد یا یکی از همکارانمان در مورد اولویت‌های مدیریتی دچار خطا شده است. این‌که این‌ها را اتفاقات بدی بدانیم قابل درک است. اما برای این‌که این اتفاق‌ها باعث عصبانیت ما شوند ـ نه این‌که صرفاً ناراحتمان کنند ـ باید به لحاظ روانی عامل دیگری نیز در کار باشد: امید. دلیل این‌که با عصبانیت تمام چیزها را می‌شکنیم، لگد می‌زنیم، در را می‌کوبیم یا سبقت‌های خطرناک می‌گیریم آن است که در جایی از ذهنمان بیش از اندازه به امور خوش‌بین هستیم.

می‌توان گفت عصبانیت شکلی از جنون است. بزرگ‌ترین شیشهٔ مربا را برمی‌داریم و آن را به زمین می‌کوبیم. رگباری از رکیک‌ترین فحش‌ها را نثار مسئول پیشخوان می‌کنیم. پایمان را روی گاز فشار می‌دهیم و از کنارهٔ خاکی جاده و درست از نزدیکیِ پرچین‌های بلند سبقت می‌گیریم.

واکنش درست در برابر خوش‌خیالی این نیست که همیشه از دست خودمان کفری باشیم، بلکه این است که بکوشیم در مورد بازی‌های پیچیدهٔ واقعیت به شکلی ژرف‌تر و انتقادی‌تر بیندیشیم.

اگر خودشناسی اساس زندگی‌ای حکیمانه و کامل است، دلیلش این است که خودشناسی کمکمان می‌کند قدری از پیش‌بینی‌ناپذیری، سرگشتگی و ناکارآمدیِ عملکردهای ذهن بغرنجمان بکاهیم. با قدری خودشناسی می‌آموزیم که تشخیص دهیم از میان احساسات و طرح‌های ذهنیِ فراوان و اغلب ناسازگار با همی که در ذهن داریم، به کدام یک از آن‌ها اعتماد کنیم. بدین ترتیب نسبت به نخستین تکانه‌های احساسی‌مان شکاک‌تر خواهیم بود و کمتر بابت اوج و فرودهای احوالاتمان سردرگم می‌شویم. خواهیم فهمید که برخی از احساساتمان از کجا آب می‌خورند و چه چیزهایی ممکن است ریشهٔ باورها و آرزوهایمان باشد.

جبرانِ تجهیزات معیوبی که طبیعت به ما عطا کرده است همان وظیفهٔ اساسیِ آموزش و پرورش، فرهنگ و تمدن است. نقص‌های موجود در گردوی مغز همچنین یکی از دلایلی است که چرا باید سعی کنیم با مهربانی و رواداری بیشتری رفتار کنیم. باید بر خودمان و دیگران سهل‌تر بگیریم: همهٔ ما در حال تلاش هستیم که در کنار یکدیگر، با استفاده از ابزاری بسیار مشکل‌زا و البته گاهاً دقیق به اسم مغز، کارهای بسیار دشواری را به سرانجام برسانیم.

این باعث می‌شود هم هنگام مخالفت با آن‌ها جرئت بیشتری داشته باشیم و هم در مواجهه با رفتارهای نسبتاً غیرمنطقی‌شان باگذشت‌تر و بخشنده‌تر باشیم. وقتی با گروه‌های بزرگی از افراد سروکار داریم، آگاه خواهیم بود که وقتی گردوهای مغز یک جا دور هم جمع شوند دست به کارهای عجیب و غریبی می‌زنند ـ اما این اشکالی ندارد و دلیلی ندارد که وقتی با ایده‌هایمان مخالفت می‌کنند، دچار آشفتگی و سراسیمگی شویم.

وقتی با دیگر افراد سروکار داریم، می‌توانیم از خودمان بپرسیم که آیا در حال حاضر دارند بر اساس یکی از نقایص گردوی مغز انسان عمل می‌کنند، اما از آن بی‌اطلاع‌اند یا خیر.

ما واقعیت را با نوعی سوگیری تفسیر می‌کنیم؛ سوگیری‌هایی که شواهد موجود را بر حسب روایت‌هایی که برایمان آشناترند تحریف می‌کنند؛ روایت‌هایی که گرچه برایمان آشنا و پذیرفتنی‌اند اما چه بسا نادرست باشند و در مواجهه با اشخاص و اموری که در حال حاضر با آن‌ها رو به رو هستیم هیچ فایده‌ای نداشته باشند.

آنچه در هیچ رزومهٔ کاری، گذشته از مهارت ها و تجربیات فنی، نمی بینیم فهرست گره های روانشناسانه ای است که همچون مهمانی ناخوانده وارد محل کار و اتاق جلسات می کنیم.

آنچه در هیچ رزومهٔ کاری، گذشته از مهارت ها و تجربیات فنی، نمی بینیم فهرست گره های روانشناسانه ای است که همچون مهمانی ناخوانده وارد محل کار و اتاق جلسات می کنیم.

آنچه در هیچ رزومهٔ کاری، گذشته از مهارت ها و تجربیات فنی، نمی بینیم فهرست گره های روانشناسانه ای است که همچون مهمانی ناخوانده وارد محل کار و اتاق جلسات می کنیم.