بریده‌هایی از کتاب نا

دانشجویانی که گروهی به دیدارش می‌آمدند کم نبودند. به حرف دلشان خوب گوش می‌داد و از اینکه درد دین داشتند ذوق می‌کرد. دانشجویان لبریز از حرف‌هایی که روی دلشان مانده بود وارد می‌شدند و با پشتی گرم به دعای پدرانهٔ او بیرون می‌رفتند. به آنها می‌گفت: «پاداش شما چندبرابر است، اثرگذاری‌تان هم که کم نیست... به شما تبریک می‌گویم...»

مردم عادی از ترس پا پس می‌کشیدند که نکند اگر کنار علمای نجف قرار بگیرند، سروکارشان با بازداشت و تهدید بیفتد.

چقدر این روزها محمدباقر درد نبود آیت‌الله حکیم را بیشتر حس می‌کرد! عراق یتیم شده بود و پدری می‌خواست که تقیه نکند، سینه‌اش را سپر کند و بتواند بگوید: «پیوستن به حزب بعث حرام است.» طلاب عراقی را به خدمت سربازی می‌بردند و بقیه را اخراج می‌کردند و هر روز کسی از آنها را به جرمی نامعلوم کت‌بسته به ادارهٔ امنیت می‌فرستادند، اما آب از آب تکان نمی‌خورد.

محمدباقر خدای محبت بود؛ وقتی صدایش می‌زد: «حوریتی، حبیبتی، نعیمی، جنتّی، فردوسی» همهٔ چیزهای دیگر برایش بی‌ارزش می‌شد

از فاطمه خواسته بود از بچه‌ها به او گله‌ای نبرد تا خدایی‌نکرده دهانش به سرزنش آنها باز نشود.

اما برای خودش، قبول نمی‌کرد ماشین شخصی داشته باشد، چه برسد به خانه. می‌گفت: «همهٔ طلبه‌ها که خانه خریدند، من آخرین نفر آنها خواهم بود.» هدیهٔ هفت‌هزاردیناری عبدالحسین کویتی را رد کرد و پیام فرستاد: «اگر کسی برای من خانه بخرد، آن را می‌فروشم و پولش را بین طلبه‌ها قسمت می‌کنم.»

اهل خانه به‌گرمی از دکتر پذیرایی کردند. رفتار این عالم جوان به دل دکتر نشسته بود. احساس می‌کرد اگر یک ماه کنار او بماند، اخلاق خوش و تواضع بی‌نظیر محمدباقر به او سرایت خواهد کرد.

اما چرا خود «سید صدر» نباشد؟ مگر در زمان آیت‌الله حکیم هم مقلدانش کم بودند؟ مگر استادش، سید ابوالقاسم خویی، نگفته بود: «آنچه ما می‌دانیم او می‌داند و آنچه او می‌داند ما نمی‌دانیم»؟ و مسئولیت این حکم را در روز قیامت به گردن گرفته بود. مگر همان زمان شیخ سلمان سودانی در پاسخ سؤالی نگفته بود: «از سید صدر اعلم سراغ ندارم»؟ و شیخ محمدجواد مغنیه او را اعلم بعد از امام زمان معرفی نکرده بود؟ این مثال‌ها کم نبودند.

هروقت با برادران و دوستانم در عراق -که بیش از هر چیز دیگری تسلایم می‌دهند- صحبت کردم، به آنها گفتم ابا عماد در چند هفته به جایی از عشق و وفاداری به من رسید که شما در عرض چند سال به آن رسیدید...

جانم فدای آن اشک‌ها که اگرچه ماشین اجازه نداد آنها را با دست خودم پاک کنم، قلبم از درون سینه بیرون جهید و پرواز کرد تا ببوسدشان و از زلال آنها بنوشد یا از حرارت آنها آتش بگیرد...

روز آخر، ابوعلا آمد و سوار ماشین شدند که برگردند. محمدباقر تمام راه کتاب می‌خواند. یک لحظه سرش را بالا گرفت. انگار مسیر را اشتباه می‌رفتند. به پشت چرخید و به جایی اشاره کرد: «مسیر درست آنجا است، حاجی.» اما ابوعلا به گوش نگرفت. او می‌دانست یا این مرد که یکریز سرش لای کتاب است؟ راه زیادی را رفتند تا به اشتباهش پی برد. پرسان‌پرسان برگشتند به همان جایی که محمدباقر گفته بود. پس از آن هرجا تردید داشت، رو می‌کرد به محمدباقر و می‌پرسید: هل هو صحیح أم لا؟ دخترعمو هروقت یاد این خاطره می‌افتاد دلش غنج می‌رفت.

صحرای عرفات هم حال غریبی داشت. این صحرا محمدباقر را به تاریخ چندهزارساله برده بود. از هر پیامبری که پایش اینجا باز شده بود برایشان گفت و بعد مشغول دعا شد: مناجات می‌کرد، لحظه‌ای غرق سکوت می‌شد، یک‌باره زار می‌زد، آرام می‌شد و ذکر می‌گفت...

به شاگردانش می‌گفت: «دور هم بنشینید، مسئله‌ای به‌روز را بیاورید و با هرچه در فلسفه و اقتصاد و فقه و کلام می‌دانید پاسخش را بدهید.» خودش هم با اشتیاق به تماشا می‌نشست. انگار این لحظات برای او، که بر ثانیه‌ها بخیل بود، جزء عمرش حساب نمی‌شدند.

اگر حکومت اسلامی به ولایت فقیه تکیه دارد و همراهی علمای دینی را می‌خواهد، «نهاد مرجعیت» لازم است که برنامه و تشکیلات داشته باشد و با شبکهٔ حوزه‌ها آدم تربیت کند.

محمدباقر میراث حوزهٔ نجف را برکت تلاش پیشینیان می‌دانست، اما باورش این بود که آنچه در مجلس درس آن روزها می‌گذرد، نیازها را پاسخ نمی‌دهد

محمدباقر به آیت‌الله خمینی احساس قلبی خوشایندی داشت. دلتنگش می‌شد. با اینکه اهل گعده نبود و آن روزها مسئولیت‌هایش در دانشکدهٔ «اصول دین» کم نبودند، ماهی دوبار به خانهٔ این سید انقلابی سر می‌زد. گاهی به احوالپرسی و سراغ‌گرفتن از احمدآقا اکتفا می‌کرد و برمی‌گشت، مبادا وقت او را تلف کند.

ملاقات علما و مراجع ادامه داشت؛ گاهی دیدارها با ناخشنودی تمام می‌شدند، چون نگاه آیت‌الله با نگاه علمای نجف تفاوت داشت. او مبارزه با رژیم شاه را آغاز کرده بود و قصد داشت آن را به نتیجه برساند. به علمای نجف همین پیشنهاد را کرد. اما سید محسن حکیم و سید ابوالقاسم خویی چنین تصمیمی را به‌صلاح نمی‌دانستند. می‌گفتند: «در عراق شرایط مهیا نیست.» او هم هیچ‌وقت در موضوعات عراق دخالت نکرد

از سه ماه بعد، که کلاس‌های آیت‌الله خمینی در حوزه آغاز شد، یکی‌دو تا از شاگردانش را به درس او می‌فرستاد که نشان دهد همراه و همدوش اوست

وقتی از آیت‌الله دربارهٔ ایران پرسید، شنید: «حاکمان ایران شیطان‌اند.» پرسید: «آیا تیمی در کنار شما هست؟» جواب آیت‌الله او را به فکر فرو برد: «خیر.» چطور او قصد تغییر حکومت داشت، بدون‌آنکه تشکیلاتی همفکر و همراه داشته باشد؟ آیت‌الله جوابش روشن بود: «با مردم.»

هنوز مشخص نبود آیت‌الله خمینی نجف می‌ماند یا شهر دیگری را انتخاب می‌کند. محمدباقر از نخستین کسانی بود که به خوش‌آمدگویی رفت