بریده‌هایی از کتاب هوش اجتماعی؛ علم جدید

هیجانات قابل سرایت هستند. عواطف و هیجانات شدید، آسان‌تر و زودتر از یک ویروس سرماخوردگی وارد بدن و ذهن ما می‌شوند ـ به همین دلیل می‌توان آنها را معادل عاطفی ویروس سرماخوردگی دانست.

رابطهٔ انسانی رنج‌آور و ناراحت‌کننده، می‌تواند هورمون‌های استرس را تا بدان حد افزایش دهد که موجب تخریب ژن‌های کنترل‌کنندهٔ سلول‌های ضد ویروس گردد.

درصد از کودکان دوسالهٔ امریکایی، حداقل سه ساعت در روز تلویزیون تماشا می‌کنند ـ در طی این ساعات آنها هیچ تماس و گفتگویی با افرادی که می‌توانند به آنها مهارت‌های رفتاری مناسب را یاد بدهند ندارند. در این سنین، هرچه‌قدر آنها بیشتر تلویزیون تماشا کنند، سرکش و وحشی‌تر می‌شوند و آشفته و غیرقابل کنترل‌تر خواهند بود.

توجه کردن، امکان برقراری رابطهٔ عاطفی را فراهم می‌کند و بدون توجه، همدلی معنا پیدا نمی‌کند.

« انسان نه یک جانور منطقی، بلکه جانوری منطق‌ساز است. »

ارتباط مغزها، خارج از حیطهٔ آگاهی ما و حتی بدون نیاز به هیچ گونه قصد یا توجه صورت می‌پذیرد. البته ما می‌توانیم به شکل ارادی برای نزدیک شدن به دیگران کارهای آنان را تقلید کنیم، اما غالباً چنین کاری نتیجهٔ عکس دارد. اگر هماهنگی به صورت خودجوش پدید بیاید بهترین نتیجه را خواهد داشت. در غیر این صورت، عملی ارادی با انگیزه‌های پنهان نظیر چاپلوسی به حساب می‌آید. رمز سرعت عمل در مسیر سفید، خودکار بودن آن است. برای آن نمونه، آمیگدال می‌تواند نشانه‌های ترس را با نیم‌نگاهی در چهرهٔ دیگری و با سرعت ۳۳ هزارم ثانیه و در برخی افراد ۱۷ هزارم ثانیه (یعنی کم‌تر از ۲ صدم ثانیه) شناسایی کند.

همان گونه که دود سیگار فرد سیگاری به اطرافیانش آسیب می‌رساند، ممکن است شخص عصبانی با بروز نابه‌جای احساساتش، دیگری را قربانی خشم خود سازد.

عضو یک گروه بودن، در موقعیت‌های دشوار زندگی در طبیعت، تا چه اندازه در بقای انسان مؤثر است و از طرف دیگر، اگر انسان می‌خواست به تنهایی برای دستیابی به منابع محدود غذایی با یک گروه رقابت کند، با چه خطراتی روبه‌رو می‌شد.

هر قدر حضور ذهن و توجه ما بیشتر باشد، پی بردن به حالت درونی دیگران، هر قدر هم علائم نامحسوس‌تر و شرایط مبهم‌تری پیش رو داشته باشیم، سریع‌تر امکان‌پذیر می‌گردد. در مقابل، با شدید شدن اضطراب، توانایی همدردی در ما کاهش می‌یابد. به طور خلاصه، غرق شدن در خود به هر شکلی که باشد، همدلی را نابود می‌کند و جایی برای دلسوزی باقی نمی‌گذارد. زمانی که تمام توجه ما وقف خودمان می‌شود، دنیای ما نیز به مشکلات‌مان محدود می‌گردد و گرفتاری‌ها در نظرمان بزرگ جلوه می‌کنند. اما هنگامی که به دیگران توجه می‌کنیم، دنیا برایمان وسعت می‌یابد و مشکلات خودمان به حاشیهٔ ذهن رانده می‌شوند و در نتیجه کوچک‌تر به نظر می‌رسند. به این ترتیب ظرفیت ما برای ارتباط بیشتر یا قوی‌تر و نیز دلجویی از دیگران افزایش پیدا می‌کند.

عمل دروغ گویی مستلزم فعالیت آگاهانه و ارادی در مسیر خاکستری است که با به کار افتادن سیستم‌های نظارت بر عملکرد انسان، موجب می‌گردد تمام اعمال و کلمات ما حساب‌شده ابراز شوند. طبق نظر اِکمن، افراد دروغ‌گو آن قدر که به انتخاب کلمات خود دقت می‌کنند تا دروغ‌شان ماهرانه از کار دربیاید، به تغییرات چهرهٔ خود توجه ندارند.

از آن جا که فقط فکر کردن به یک عمل مغز را آمادهٔ انجام آن عمل می‌سازد، برانگیختگی ما را هدایت می‌کند تا اعمال روزمرهٔ خود را بدون هیچ گونه تلاش یا تفکر انسانی دربارهٔ این که در مرحلهٔ بعد چه باید کرد، به انجام برسانیم. چیزی شبیه فهرست کارهای ذهنی که باید انجام شوند. مثلاً صبح‌ها با دیدن مسواک خود در دستشویی، به طور خودکار آن را برمی‌داریم و شروع به مسواک زدن می‌کنیم. این گونه اشتیاق به عمل، همه جا هدایت‌کنندهٔ ما است.

نمایشنامه‌نویس مشهور روس، آنتون چخوف می‌گوید، « هیچ وقت در پردهٔ دوم نمایش اسلحه را روی دیوار نگذار، مگر آن که بخواهی در پایان پردهٔ سوم از آن استفاده کنی ـ زیرا تماشاچی انتظار دارد از آن استفاده کنی. »

به نظر می‌رسد محرک‌های فکری، نیروی خود را از مسیر سفید و از طریق همراهی با عواطف قوی به دست می‌آورند. افکاری که بتوانند ما را تحریک کنند برای ما مهم محسوب می‌شوند و این امر دقیقاً در مورد عواطف نیز صادق است.

به راستی خنده می‌تواند کوتاه‌ترین راه اتصال دو مغز باشد که با گسترش غیرقابل توقف خود، به سرعت پیوندی اجتماعی را پدید می‌آورد. دو دختر جوان را در نظر بگیرید که با هم مشغول خندیدن هستند. هر چه بیشتر با هم دوست باشند و بخندند، احساس هماهنگی، شادابی و نشاط بیشتری خواهند داشت. به بیان دیگر آنها حالت یکدیگر را تشدید می‌کنند. هرّ و کرّ آن دو شاید برای بزرگ‌ترها افراطی و ناخوشایند به نظر برسد، اما برای خودشان بهترین لحظات توأم با صمیمیت و دوستی خواهد بود.

طبیعت خواهان گسترش روابط مثبت است. با وجود این که تهاجم و خشونت جایگاهی بارز در زندگی بشر دارد، ولی ما به طور ذاتی برای نامهربانی با یکدیگر ساخته نشده‌ایم.

لبخند، نسبت به سایر حالت‌های عاطفی دارای یک امتیاز است: مغز انسان چهره‌های شاد را بهتر و سریع‌تر از چهره‌هایی با سایر احساسات شناسایی می‌کند و آنها را ترجیح می‌دهد ـ این پدیده را « مزیت چهرهٔ شاد » می‌نامند.

به گفتهٔ یک ضرب‌المثل تبتی: « وقتی به زندگی لبخند می‌زنی، نیمی از این لبخند برای خودت و نیمی از آن برای دیگری است. »

اعصاب آئینه‌ای ما را مطمئن می‌کنند به محض آن که دیگری احساسی را در چهرهٔ ما ببیند، بلافاصله همان احساس را در درون خود حس می‌کند. بنابراین ما به تنهایی احساسات خود را تجربه نمی‌کنیم، بلکه اطرافیان ما نیز، چه به شکل آشکار و چه به صورت نهفته، آن را تجربه می‌کنند.

من عمل شما را از طریق خلق الگویی از آن در مغز خود درک می‌کنم. جیاکومو ریزولاتی، دانشمند عصب‌شناس ایتالیایی که اعصاب آئینه‌ای را کشف کرد، می‌گوید، این سیستم‌های عصبی « به ما امکان می‌دهد ذهن دیگران را نه از طریق استدلال مفهومی، بلکه به وسیلهٔ شبیه‌سازی مستقیم درک کنیم؛ یعنی از راه احساس و نه از راه فکر. » به کار افتادن مدارهای مشابه در دو مغز موجب می‌شود بلافاصله به حسی مشترک دست یابند که به آنها می‌گوید در یک لحظهٔ خاص چه چیزی مهم است. این امر نوعی رابطهٔ بی‌واسطه، یا حس سهیم بودن با هم در لحظه را پدید می‌آورد. عصب‌شناسان این حالت بازتاب دوجانبه را « تشدید تفاهم » می‌نامند، پیوند میان دو مغز که از طریق مسیر سفید، مداری دونفره به وجود می‌آورد.

سلول‌های عصبی آئینه‌ای ما، به محض آن که کسی را مثلاً در حال خاراندن سر و یا پاک کردن اشک می‌بینیم، شروع به فعالیت می‌کنند تا بخشی از الگوی فعال‌سازی اعصاب در مغز ما، رفتار آنها را تقلید کند. از این طریق اطلاعات مشابه و یکسانی از آنچه در حال مشاهده هستیم برای سلول‌های حرکتی‌مان فراهم می‌شود و این امکان را می‌یابیم که طوری در اعمال دیگران مشارکت کنیم که انگار خودمان در حال انجام آن اعمال هستیم.