بریده‌هایی از کتاب انور خوجه

در واقع، بغض و کینه انور خوجه علیه آدم‌هایی مثل پلاساری و مالا بیش‌تر به خاطر این بود که وی در دوره جوانی‌اش در قیاس با این افراد هیچ سابقه مبارزاتی و سیاسی‌ای نداشت و رهبر کاملا بی‌تجربه‌ای به نظر می‌رسید. پلاساری و مالا رزمندگان کمونیست برجسته‌ای بودند که از اواسط دهه ۱۹۲۰ در جنبش چپ آلبانی فعالیت کرده بودند. خوجه با حذف آدم‌هایی مثل پلاساری و مالا در عمل کل تاریخ کمونیسم تا زمان به عرصه رسیدن خودش را حذف کرد.

چگونه به میلادین ] پوپوویچ[نزدیک شدم؟ نمی‌دانم. واقعیتش این است که نمی‌دانم. ما به اتفاق هم به کنفرانس ملی رفتیم. در آن‌جا این‌طور به نظر می‌رسید که مورد لطف و علاقه میلادین قرار دارم. اعتماد بسیار زیادی به من داشت.

چهل سال بعد، موقعی که روابط میان آلبانی و یوگوسلاوی به شدت پرتنش شده بود و دو طرف به صورت علنی انواع اتهام‌ها را به همدیگر وارد می‌کردند، یوگوسلاوها به انور خوجه یادآور شدند که حزب کمونیست آلبانی تحت نظارت و سرپرستی آن‌ها ] یوگوسلاوها [موجودیت یافته است.

دستور حزب یوگوسلاوی این بود که حزب آلبانی باید به هر بهایی که شده تأسیس شود.

انور خوجه، بنا به گفته کریستو فراشری، آدمی نبود که او را کمونیستی باورمند و اصولگرا بشناسند: «او از نوع کمونیست‌های رزمنده نبود؛ منظورم از آن نوع، کسانی است که آستین‌ها را بالا می‌زنند و خودشان را درگیر مبارزه می‌کنند. او خودش بارها گفته بود که فقط هوادار است.»(۴)

انور خوجه، بنا به گفته کریستو فراشری، آدمی نبود که او را کمونیستی باورمند و اصولگرا بشناسند: «او از نوع کمونیست‌های رزمنده نبود؛ منظورم از آن نوع، کسانی است که آستین‌ها را بالا می‌زنند و خودشان را درگیر مبارزه می‌کنند. او خودش بارها گفته بود که فقط هوادار است.»(۴)

بسیاری از کسانی که خوجه را در این زمان به یاد دارند می‌گویند او مرد جوان بی‌خیال و فارغ‌البالی بود که آمادگی دست زدن به ماجراجویی‌های تازه را داشت و هیچ چیزی را چندان جدی نمی‌گرفت و هیچ علاقه خاصی هم به سیاست نشان نمی‌داد. برخلاف آنچه خوجه در کتاب خاطراتش مدعی شده است، وی طی نخستین ماه‌های اشغال آلبانی به دست ایتالیایی‌ها نه فعالی سیاسی بود، نه هیچ مشارکتی در جنبش مقاومت ضد ایتالیایی داشت. عباس ارمنی ] از رهبران ملی‌گرای «جبهه ملی»[در باره آخرین دیدارش با انور خوجه می‌گوید:

نیازی به مغز و علم و دانش است؟(۷) این اشعار احتمالا از سرِ خشم و غضب نوشته شده است. آرشی پیپا حدود بیست سال قبل جزوه‌ای منتشر کرده و در آن به زندگی جنسی آزادانه خوجه و تمایلات همجنس‌خواهانه‌اش اشاره کرده بود. این جزوه در بین تبعیدیان و مهاجران آلبانیایی توزیع و پخش شده و سرانجام به دست عوامل وزارت کشور آلبانی رسیده بود. به احتمال زیاد، سند مذکور نقشی مهم در حذف محمد شهیو ] نخست‌وزیر رژیم[در ۱۹۸۱ بازی کرد.

کمک‌رسانی به جنبش کمونیستی در آلبانی یکی از کمک‌های حزب کمونیست فرانسه برای اشاعه و گسترش جنبش کمونیستی در سطح جهان بوده است

حسن یرو در ۱۹۹۴ به پاریس برگشت و با روزنامه‌نگاران در باره ماجرایی صحبت کرد که ناخواسته موجب این همه رنج و آسیب او شده بود. او در مصاحبه‌ای با خبرنگار تلویزیون «فرانس ۲» شرح داد که او و انور خوجه چگونه تقریبآ یک سال در پاریس همخانه بودند. گفت که خوجه شخصیت عجیب و غریبی داشت، تا ظهر می‌خوابید، شب‌ها تا صبح بیدار می‌ماند و هیچ علاقه خاصی به هیچ موضوعی نداشت.