بریده‌هایی از کتاب طرح کلی اندیشه‎ ی اسلامی در قرآن

خدا ما را بس است، یعنی ولو به کامِ دنیا نرسیم، خدا از ما راضی باشد، ما را بس؛

پدر و پسر اگر ناهمفکر بودند؛ این مؤمن به خدا بود، آن کافر به خدا؛ این در جبههٔ خدا بود، آن در جبههٔ شیطان؛ پدر و پسر باهم قوم و خویشی ندارند، از یک خانواده نیستند. خویشاوندیِ نَسَبی و سببی، خویشاوندی مربوط به خون، ازنظر اسلام درجهٔ دوم است، خویشاوندی فکری درجهٔ اول است. ببینید، این یک اصلِ اسلامی‌ست.

این یک نکته‌ای‌ست در قرآن که گاهی بنده به مناسبت‌هایی شاید تذکر داده باشم. گاهی در ضمن یک داستان با بیان یک جمله‌ای که مربوط به آن داستان هست، یک اصل کلی اسلامی بیان می‌شود، به این توجه کنید.

ترسِ از دست دادن همین زندگی پست که معلوم نیست دو روز بشود، سه روز بشود، سند رسمی که ندادند تا فلان سال، تا فلان تاریخ، شما زنده خواهید بود؛ ترسِ از دست دادن یک‌چنین زندگیِ بی‌اعتباری، موجب می‌شود که انسان به زندگی‌ها خاتمه بدهد، زندگیِ اجتماعی را تلخ کند یا از بین ببرد. طمع‌ها برمی‌گردد به ترس، و ترس‌ها ریشهٔ بدبختی‌ها در زندگی انسان‌هاست.

از جملهٔ تأثیرات توحید در روان یک موحد این است که ریشهٔ ترس را در او می‌خشکاند، و این خیلی مهم است.

همهٔ انسان‌ها از یک اصل و یک منشأ و یک ریشه‌اند. همهٔ انسان‌ها با یک نوع تجهیزات به دنیا آمدند. همهٔ انسان‌ها لایق اوج و پرواز به‌سوی تکاملِ بی‌نهایتند. همهٔ انسان‌ها می‌توانند بزرگ و بزرگ و بزرگ‌تر بشوند. این استعداد در همگان هست.

از جمله چیزهایی که اگر پیروی‌اش کردی، عبادت آن را کردی، قانون است. از جمله چیزهایی که اگر پیروی‌اش کردی، عبادت کردی، نظم اجتماعی‌ست. از جمله چیزهایی که اگر اطاعتش کردی، عبادت کردی، سنت‌ها و آداب است.

روایت از امام جواد صلوات‌اللّه‌وسلامه‌علیه است، که می‌فرماید: «مَن اَصغیٰ اِلیٰ ناطِقٍ فَقَد عَبَدَه». خیلی وسیع‌تر است دایرهٔ عبادت، نه‌فقط اطاعت کردن، بلکه حتی شش‌دانگ حواس را هم به یکی دادن، عبادت اوست.

اطاعتِ هرکسی به‌صورت مستقل و بی‌قیدوشرط، عبادتِ اوست. اگر کسی را، یک انسانی، یا یک جامعهٔ انسانی، بی‌قیدوشرط اطاعت بکند، فرمان او را در زندگی خود، در جسم و جان خود، در عمل خود، مُتّبَع بشمارد، او را عبادت کرده.

 آقا! این پرده‌ها را بکشید که توی آفتاب ننشینید. آقا! با شمایم، پرده‌ها را بکشید، چرا نشستید توی آفتاب. بدتر شد! درستش کنید. توجه بفرمایید،

عبادت فقط این نیست که انسان درمقابل یک موجودی، به‌صورت تقدیس، به‌صورت احترام قلبی، به‌صورت بالاتر دانستن، خم و راست بشود، سجده بکند، به رکوع برود، او را نیایش بکند، ستایش بکند، دست‌ها را به‌طرف او با خضوع دراز بکند؛ فقط این نیست عبادت.

«لَاُعَذِّبَنَّ کلَّ رَعیَّةٍ فِی الاِسلامِ دانَت بِوَلایَةِ کلِّ اِمامٍ جائِرٍ لَیسَ مِنَ اللّهِ وَ اِن کانَتِ الرَّعیَّةُ فی اَعمالِها بَرَّةً تَقیَّةً وَ لَاَعفُوَنَّ عَن کلِّ رَعیَّةٍ فِی الاِسلامِ دانَت بِوَلایَةِ کلِّ اِمامٍ عادِلٍ مِنَ اللّهِ وَ اِن کانَتِ الرَّعیَّةُ فی اَنفُسِها ظالِمَةً مُسیئَةً»

شیطان یعنی نیروهای شرانگیز و شرآفرینِ خارج از وجود انسان. نیروهای شرآفرین، اما خارج از محدودهٔ وجود خود آدم، این می‌شود شیطان. همچنانی‌که نفس را ـ  که قرین شیطان است، نوکر شیطان است، آلت دست و آلت فعل شیطان است   اگر بخواهیم تعریف کنیم، می‌توانیم این‌جوری تعریف کنیم: نیروهای شرانگیز و شرآفرینِ درونیِ انسان.

بنابر اصل توحید، انسان‌ها حق ندارند هیچ‌کس و هیچ‌چیز جز خدا را عبودیت و اطاعت کنند، این اصل اول از قطعنامهٔ توحیدی.

این‌جور نیست که اگر در یک جامعهٔ توحیدی، یک قانونی اجرا می‌شود، آن قانون یا ده‌تا مثل آن قانون در یک جامعهٔ غیرتوحیدی اجرا شد، آن‌هم توحیدی‌ست، نه. قوارهٔ جامعهٔ توحیدی، شکلِ قرارگرفتن اجزایِ این جامعه، اندامِ عمومی اجتماعی که بر اساس توحید و یکتاپرستی و یکتاگرایی‌ست، با غیر این‌چنین جامعه‌ای به‌کلی متفاوت است. در یک کلمه، آنچه که امروز به آن می‌گویند نظام اجتماعی.

تعهدی که توحید به یک جامعهٔ موحد می‌دهد، شامل مهم‌ترین، کلی‌ترین، بزرگ‌ترین، اوّلی‌ترین و اساسی‌ترین مسائل یک جامعه است، مثل چه؟ مثل حکومت، مثل اقتصاد، مثل روابط بین‌الملل، مثل روابط افراد با یکدیگر، که اینها مهم‌ترین حقوق اساسی‌ست برای اداره و زندگی یک جامعه.

بندگی خدا به‌معنای آزادی از بندگی غیر خداست، اصلاً با همدیگر نمی‌سازد این دوتا.

اگر چنانچه قائل به توحید باشی، در جامعه اختلاف طبقاتی و تبعیض معنی ندارد دیگر، اصلاً معنی ندارد. آن جامعه‌ای که سَری و تَهی دارد، بالایی و پایینی دارد، آن جامعه، جامعهٔ توحیدی نیست. توحید می‌گوید که «کلُّکم مِن آدَمَ وَ آدَمُ مِن تُراب» همه فرزندان آدمند و آدم از خاک است.

خدا یک است و دو نیست، معنایش این است که تمام آنچه در اختیار داری از ثروت، تو و همهٔ انسان‌های دیگر، برای خداست، شما عاریت‌داران و ودیعه‌دارانی بیش نیستید. چه کسی حاضر است موحد بشود حالا؟

در مورد مادی روزگار ما، و این نکته‌ای‌ست. علت گرایشش به چیزی که به آن مکتب مادی می‌گوید، این است که خیال می‌کند، امروز این مکتب مادی، بهتر می‌تواند دنیا را اداره کند.