بریده‌هایی از کتاب دعا

هرچه که می‌خواهید با خدا حرف بزنید؛ این، دعاست. هرچه می‌خواهید با او در میان بگذارید، حالا می‌تواند به زبان فارسی یا به زبان خودتان باشد.

«خدای متعال، به این‌که به تو اذن داد از او بخواهی، کلید همهٔ گنجینه‌های خود را در دست تو قرار داد.»

چند نفر خدمت رسول اکرم آمدند و از شخصی تعریف کردند و گفتند: یا رسول اللّه! ما با این مرد هم‌سفر بودیم و او مرد بسیار خوب و پاک و با خدایی بود، دائماً عبادت می‌کرد، در هر منزلی که فرود می‌آمدیم، از لحظهٔ فرود تا وقتی که مجدّداً سوار می‌شدیم، او مشغول نماز و ذکر و قرآن و این‌ها می‌شد. وقتی که این تعریفها را کردند، پیامبر (ص) با تعجب از آن‌ها سؤال کردند: پس چه کسی کارهایش را می‌کرد؟ کسی که وقتی از مرکب پیاده می‌شود، دائم مشغول نماز و قرآن است، چه کسی غذای او را می‌پخت؟ چه کسی وسایل او را فرود می‌آورد و سوار می‌کرد؟ چه کسی کارهایش را انجام می‌داد؟ این‌ها در جواب گفتند: یا رسول اللّه! ما با کمال میل، همهٔ کارهای او را انجام می‌دادیم. پیامبر فرمود: «کلُّکمْ خَیرٌ مِنْهُ». * همهٔ شما از او بهترید. اینکه او کار خودش را انجام نمی‌داد و به دوش شما می‌انداخت و خود مشغول عبادت می‌شد، موجب نمی‌شود که او مرد خوبی باشد.

در روایتی آمده‌است که روزی یکی از اصحاب نبی اکرم (ص) در حضور پیغمبر دعا کرد و گفت: «أَللَّهُمَّ لَا تُحْوِجْنِی إِلَی أَحَدٍ مِنْ خَلْقِک»؛ «خدایا، مرا محتاج هیچ آفریده‌ای نکن.» «فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یا عَلِی لَا تَقُولَنَّ هَکذَا.» «پیغمبر (ص) فرمود: این طور نگو.» «فَلَیسَ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَ هُوَ مُحْتَاجٌ إِلَی النَّاسِ». مگر می‌شود که یک انسان، محتاج دیگران نباشد؟ «نگو که خدایا مرا محتاج هیچ‌کس نکن. این، خلافِ طبیعت بشری، خلافِ سنّت الهی و خلافِ طبعِ نهادهٔ پروردگار در وجودِ انسان است». چرا می‌گویی «خدایا، مرا محتاج هیچ‌کس نکن»؟ این دعا، مستجاب نمی‌شود. آن فرد، عرض کرد: «یا رسول اللّه! پس چگونه دعا کنم؟» فرمود: «قُلِ اللَّهُمَّ لَا تُحْوِجْنِی إِلَی شِرَارِ خَلْقِک». «بگو: خدایا! مرا محتاج اشرار از بندگان خود مکن. مرا نیازمند مردمان شریر مکن. مرا محتاج انسانهای لئیم مکن. این درست است. این می‌شود. این را از خدا بخواه.»

هنگامی که قلب انسان رقیق می‌گردد و توجّهی پیدا می‌شود، وقت دعاست. آن‌وقت اگر از خدا بخواهید، غالب این است که مقصود برآورده می‌شود.

در دعا عجله نکنید. اگر چیزی را خواستید و در زمانی که شما خواستید برآورده نشد، نگوئید که خدای متعال دعای مرا مستجاب نکرد؛ نه. «الْأُمُورُ مَرْهُونَهًُْ بِأَوْقَاتِهَا». در روایت دارد: بنی اسرائیل بعد از آنکه خدای متعال وعده داد آنان را نجات خواهد داد، چهل سال دعا کردند و بالاخره شد. کار بزرگی هم انجام شد. غرق فرعون و پیروزی موسی بر فرعون، امری نیست که چهل سال تلاش، برای آن زیاد باشد.

به قول آن عارف معروف که می‌گوید: «آب که از برکات الهی است، همهٔ پلیدیها و ناپاکیها را از بین می‌برد؛ هر جسمی که با آب تماس می‌گیرد، پاک می‌شود؛ ولی خود آب تحت تأثیر تماس با ناپاکها و ناپاکیها، به تصفیه احتیاج پیدا می‌کند و خدای متعال در یک گردش طبیعی، آب را به بخار تبدیل می‌کند؛ به آسمان می‌برد، از بالا مجدّداً به صورت قطرات باران به زمین برمی‌گرداند، پلیدیها را از آن جدا می‌کند، آن را تصفیه می‌کند و باز به صورت ماء طهور در اختیار افراد انسان و سایر موجودات قرار می‌دهد.» گویندهٔ این سخن حکمت‌آمیز می‌گوید: «این جان شما، معارف شما، نصایح شما، بلکه خود قلب و روح شما، همان ماء طهوری است که ناپاکیها را از انسانها می‌زداید؛ اما خود این ماء طهور بتدریج به تصفیه و تزکیه احتیاج پیدا می‌کند و تزکیه و تصفیهٔ آن، جز با یک عروج معنوی، جز با یک گردش معنوی به سمت علویات که آن هم با ذکر و دعا حاصل خواهد شد ممکن نمی‌شود.»

در دعای ابوحمزهٔ ثمالی از قول امام سجّاد (ع) این‌طور عرض می‌شود: «وَ لَیسَ مِنْ صِفَاتِک یا سَیدِی أَنْ تَأْمُرَ بِالسُّؤَالِ وَ تَمْنَعَ الْعَطِیهًْ وَ أَنْتَ الْمَنَّانُ بِالْعَطَایا عَلَی أَهْلِ مَمْلَکتِک»؛ تو به بندگانِ خودت دستور بدهی که از تو بخواهند، اما بنا داشته باشی که خواستهٔ آن‌ها را عملی نکنی؛ این امکان ندارد. وقتی خدای متعال به من و شما امر می‌کند که از او بخواهیم و طلب کنیم، معنایش این است که خدای متعال تصمیم دارد که آنچه را می‌خواهیم، به ما بدهد. لذا در روایت است که: «ما کان الله لیفتح ...علی عبد باب الدّعاء و یغلق عنه باب الإجابهًْ» و اللّه اکرم من ذلک؛ خدای متعال کریم‌تر از آن است که باب دعا را باز کند، اما باب اجابت را ببندد.

«وَ اَصْلِحْ جَمیعَ اَحْوالی»؛ «همهٔ کارهای من و احوال مرا اصلاح کن. حالِ دعای مرا اصلاح کن. حالِ زندگی معمولی من و خانواده‌ام را اصلاح کن. حالِ شغلی را که دارم، اصلاح کن. همهٔ خصوصیات مرا اصلاح کن.»

این‌طور نیست که کسی گمان کند همهٔ مقاصد، به وسیلهٔ ابزارها یا وسایل مادّی برای انسانها قابل دسترسی است. بلکه چیزهایی را انسان با دعا باید به دست آورد. البتّه نه دعای تنها و دعای بدون عمل. هیچ فایده‌ای ندارد که انسان درِ عمل را ببندد و به دعا اکتفا کند. اما در کنار عمل، در کنار اقدام، در کنار به کار انداختن همّت و تلاش، خواستن از خدا را نیز باید قرار بدهیم.

هیچ حاجتی را آن قدر بزرگ نشماریم که بگوئیم: «این حاجت را دیگر نمی‌شود از خدا خواست، چون خیلی بزرگ است». نه. اگر حاجت، به خلاف طبیعت و سنن آفرینش نیست، اگر محال نیست، هرچه هم بزرگ باشد، مسأله‌ای نیست و از خدا بخواهید. (۱۴۱) ابا نداشتن از طرح خواسته‌های کوچک * ضمناً، از کوچک بودن خواسته هم ابا نداشته باشید. خواسته‌های کوچک کوچک را هم از خدا بخواهید. در روایت است که حتّی بندِ کفش خود را - که چیز خیلی حقیری است - از خدا بخواهید.

با صحیفهٔ سجّادیه مأنوس شوید. کتاب بسیار عظیمی است. اینکه گفته‌اند زبور آل محمّد، واقعاً همین‌طور است؛ پُر از نغمه‌های معنوی است، دعا و درس است.

پروردگار عالم در آیهٔ «وَ إِذا سَأَلَک عِبادِی عَنِّی» هفت مرتبه ضمیر متکلّم وحده به‌کار برده، «من» «وَ إِذا سَأَلَک عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَهًَْ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیؤْمِنُوا بِی» در هیچ آیهٔ دیگری از آیات قرآن این همه خدای متعال از خود حرف نزده، در یک متن به این کوتاهی هفت مرتبه گفته من. این برای اثبات نزدیکی خدا به بندگانی است که دل به سوی خدا می‌گشایند و زبان باز می‌کنند به ستایش الهی.

«أَرْغِدْ عَیشی»؛ «زندگی مرا زندگی گوارایی قرار بده.»

هرکس خدا را بخواند، پاسخی در مقابلش هست: «لِکلِّ مَسْأَلَهًْ مِنْک سَمْعٌ حَاضِرٌ وَ جَوَابٌ عَتِید»؛ هر سؤالی از خدا، هر خواسته‌ای از خدا، یک پاسخ قطعی در مقابل دارد. این خیلی مهمّ است و باید بندگان مؤمن خدا آن را خیلی قدر بدانند. حالا کسی که ایمان ندارد، طبیعی است که از این موقعیت مثل خیلی از موقعیتهای دیگر استفاده نمی‌کند.

این رابطهٔ درخواست کردن و گرفتن از خدا، مایهٔ تعالی روح انسان است

هر سؤالی از خدا، هر خواسته‌ای از خدا، یک پاسخ قطعی در مقابل دارد. این خیلی مهمّ است و باید بندگان مؤمن خدا آن را خیلی قدر بدانند

معجزه در موارد استثنایی رخ می‌دهد و در غیرِ مواردِ استثنایی، دعا جور کنندهٔ روال عادی

حتماً اقبال استجابت در این دعا بیشتر است. اگر دیده شد که یک دعا چند بار تکرار گردید و مستجاب نشد، نباید مأیوس شد؛ بخصوص در مسائل بزرگ، بخصوص در مسائل مربوط به سرنوشت انسان و سرنوشت کشور و سرنوشت ملتها؛ چون گاهی طبیعت کارهای بزرگ چنین است که تحقّقش زمان می‌طلبد. (۱۵۴)

امیرالمؤمنین (ع) است که فرمود: «أَلذِّکرُ مُجَالَسَهًٌْ الْمَحْبُوبِ»؛ ذکر، همنشینی با محبوب است.