بریده‌هایی از کتاب بیست و هشت روز تمام

«به این فکر کنید که حتی اگر دوران سختی داشته باشیم و سخت‌تر از این هم بشود... نه، اصلاً فکر کنید حتی اگر سخت‌ترین دوران را داشته باشیم: کودکان آینده هستند.»

گتو هنوز نتوانسته بود تمام ما را خرد کند.

وقتی چیز هیجان‌انگیزی را تجربه می‌کنیم، احساسات مربوط به آن گاهی خیلی بعدتر معلوم می‌شوند؛ وقتی آدم به آرامش می‌رسد.

گفت: «وقتی خدا به داد مردم نرسد، به جادو اعتقاد پیدا می‌کنند.»

دیوانه‌کننده است که آدم چه زود می‌تواند دوباره امیدوار شود

مرگ میخال، از تعداد عشاق دنیا یک نفر کم شده بود و میریام هم دیگر هرگز نمی‌توانست استاد دانشگاه شود. چه تعداد انسان که او دیگر نمی‌توانست آموزششان بدهد و با صدای خوشش آن‌ها را به وجد بیاورد. چه تعداد ترانه‌هایی که دیگر خوانده نمی‌شدند. چه تعداد داستان‌هایی که هانا دیگر نمی‌توانست تعریف کند. چه تعداد رؤیا. چه تعداد عشق. برای همیشه از دست رفته بودند.

حالا متوجه شدم که وقتی مرگ نزدیک شود، خیال هیچ‌کس آسوده نمی‌ماند.

از ما به این شکل یا به اشکال مشابه تقدیر کردند. البته در هیچ کجا درج نشد که پس از پایان عملیات، چقدر حالم بد شد، یا میخال دیگر نمی‌توانست عشق بورزد و میریام دیگر نمی‌توانست آواز بخواند. در تاریخ قهرمانان برای ثبت چنین نکاتی جایی وجود نداشت.

کسی برنده است که کمتر بترسد. حالا متوجه این موضوع شدم. آلمانی‌ها به همین دلیل بر یهودیان چیره شده بودند. تا این لحظه. ولی ما دیگر ترس نداشتیم. چون مرده بودیم.

دنیا را مطابق میل و ارادهٔ خود ساختن، حتماً باید چیز فوق‌العاده‌ای باشد، حتی اگر این اتفاق فقط در عالم تخیل بیفتد.

در مرگ، همهٔ ما انسان‌ها مشابه بودیم - حتی اگر ادیان چیز دیگری ادعا کنند

او بچه‌ها را جدی می‌گرفت. به‌این‌ترتیب به آن‌ها شخصیت می‌داد. شخصیتی که دنیا نخواسته بود به آن‌ها بدهد.

وقتی چیز هیجان‌انگیزی را تجربه می‌کنیم، احساسات مربوط به آن گاهی خیلی بعدتر معلوم می‌شوند؛ وقتی آدم به آرامش می‌رسد.

خیلی ناعادلانه بود: پدرم تمام انسان‌ها را معالجه می‌کرد، لهستانی، یهودی، همه را. حتی یکی از سربازان آلمانی را که در حین اشغال کشورمان، در خیابان ما تیر خورد، مداوا کرد. ولی فرقی نمی‌کرد که او جان چه تعداد انسان را نجات داده بود، در مقام یک پزشک چه شخصیت اجتماعی ارزنده‌ای داشت، حالا که بیش از هر زمان دیگر به وجودش احتیاج داشتیم، ما را تنها گذاشته بود؛ بنابراین نمی‌توانستم حتی ذره‌ای به وجودش افتخار کنم.

زبانم را محکم‌تر از قبل گاز گرفتم، مزهٔ خونم را چشیدم. ساکت و خاموش زار زدم. بدنم کاملاً خشک شد. دانیل مرا در آغوش گرفت و طوری به خودش فشار داد که انگار می‌خواست به من بگوید تمام این‌ها کابوسی بیش نیست. چقدر دوست داشتم می‌توانستم باور کنم که واقعاً همین‌طور بود. از دور صدای تیراندازی دیگری را هم شنیدم. مرد اس‌اس که یورِک با او حرف زده بود، حقیقت را گفته بود: زندگی «صلح‌آمیز» ما به پایان رسیده بود.

ما یهودی‌ها جلوی دست‌وپای آلمانی‌ها را گرفته بودیم. پشت قضیه چه نهفته بود؟ نمی‌دانستم. تسلط بر دنیا؟ ایجاد یک جامعهٔ آریایی؟ نیک‌بختی؟ یا داشتن یک زندگی بدون باکتری؟ ما باسیل‌هایی بودیم که باید نابود می‌شدند. بیش از این ارزش نداشتیم. نه کسی ملاحظه‌مان را می‌کرد، نه به ما احساسات نشان می‌داد. مخصوصاً احساسات که اصلاً. ما فقط دردسر بودیم. دردسر و مزاحم.

فهمیدم بقیهٔ عمرم می‌خواهم چطور انسانی باشم. یک نفر که زنده است و زندگی می‌کند!

میان سیل جمعیت، زنی کنار دستم ایستاده بود و نوزادش را که خواب بود، در آغوش داشت. دیدم که یکی از ژتون‌های گران‌بها را دور گردنش انداخته بود؛ زندگی‌اش می‌توانست نجات پیدا کند. ولی زندگی نوزادش نه، زن متوجه شد که به او زل زده بودم. طبیعتاً او هم صدای آن مرد را شنیده بود که می‌خواست همراه فرزندانش به اتاق گاز برود. آهسته به من گفت: «آدم همیشه می‌تواند بچه‌دار شود.»

درضمن قادر نبودم کسی را بکشم. فرقی هم نمی‌کرد به چه قصد و نیتی. می‌توانستم ساختمان‌ها را به آتش بکشم. این کار از من برمی‌آمد، ولی آن‌قدر خونسرد نبودم که بتوانم به سمت کسی شلیک کنم. یا نه، این قضیه به خونسرد بودن ربط ندارد. آدم باید سرتاپای وجودش از تنفر پر باشد. تنفری که هرگونه حس همدردی را نسبت به قربانی از بین ببرد.

«وقتی خدا به داد مردم نرسد، به جادو اعتقاد پیدا می‌کنند.»