بریده‌هایی از کتاب اندیشه در بحران؛ دفتر دوم

نئولیبرالیسم از طریق کاستن از خدمات عمومی (از قبیل بیمه‌های بیکاری و خدمات درمانی و امکانات آموزشی و بهداشتی دولتی و...) و حاکم کردن قوانین سخت‌گیرانه در خصوص استخدام و تشدید نرخ استثمار و دشوار کردن شرایط کار برای مزد و حقوق‌بگیران و کاستن از قدرت اتحادیه‌ها و تشدید فشار بر نیروی کار، می‌کوشد نرخ سود سرمایه را افزایش دهد.

بشر موجودی چندپاره و سرگردان است و مشخص نیست در این همهمه و جنگل سرگردانی و ابهام کدام ارزش را باید برگزیند و کدام را باید رها کند.

همه صور ایدئولوژی‌های لیبرالی فردانگارند. بدین معنا که حقیقت انسان را به نحوی تفسیر و تعریف می‌کنند گویی هر انسان در ذات خود یک اتم قائم به خود است. در انسان‌شناسی لیبرالی، انسان به‌مثابه یک فرد، یعنی یک اتم جدا از دیگر انسان‌ها (یک اتم خودبنیاد قائم به خود منقطع از دیگران)، انگاشته می‌شود. در انسان‌شناسی لیبرالی محرک وجود انسان (در مقام یک اتم قائم به خود) انگیزه‌های سودجویی و لذت‌طلبی و قدرت‌مداری است. در خانواده ایدئولوژی‌های لیبرال‌ـ دموکراتیک، سودجویی و لذت‌طلبی و قدرت‌خواهی بشر ماهیتی نامحدود و نامشروط و دم‌افزون دارد.

برلین معتقد است که ارزش‌ها و فضائل مورد نظر و مطلوب بشر (اموری چون: آزادی، سعادت، عدالت، خرد...) در تعارض با یکدیگر قرار دارند. او از این مدعای خود نتیجه می‌گیرد که حقیقت واحدِ ثابت و کمال و صراط مستقیمی وجود ندارد و کثرت‌انگاری و تزاحم میان ارزش‌ها و تعارض میان آن‌ها بر جهان حاکم است.

در تأکید برلین بر پلورالیسم (و لوازم آن) از یک‌سو و تعهد سرسختانه برلین به مفاهیم لیبرالی‌ای چون: آزادی منفی، حقوق بشر، تسامح و تساهل ماسونی، از سوی دیگر، نحوی تناقض لاینحل نهفته است که به نظر می‌رسد برلین خود بدان واقف است و تلویحاً به آن اشاره می‌کند و البته راه حلی نیز برای آن ندارد و ارائه نمی‌دهد.

نئولیبرالیسم نحوی تلقی پست‌مدرن از «لیبرال‌ـ دموکراسی» یا به عبارتی دیگر، نحوی رجوع به لیبرالیسم کلاسیک بر پایه حال و هوا و اقتضائات و سخن حاکم بر دوران پسامدرن است. اندیشه پست‌مدرنْ نسبی‌انگار، شک‌اندیش و گریزان از معناباوری است. اندیشه پسامدرن به دلیل معناگریزی و تردید و انکاری که نسبت به معناداری و وجود معنا دارد، ذاتاً صبغه‌ای پلورالیستیک و نسبی‌انگار و شکاک‌مآب دارد. وضع پست‌مدرن نیز وضع تعلیق و تردید و غلبه ظهور مَجاز است.