بریده‌هایی از کتاب صبر، کیمیای سعادت انسان

کسی که در طلب رسیدن به خداوند یگانه است و کامیابی روز قیامت را در سر می‌پروراند، باید صبر و شکیبائی پیامبر اکرم (ص) را سرمشق زندگی خود قرار دهد و از استقامت مسلمانان صدر اسلام پند بگیرد. پیامبر اکرم (ص) در طی بیست و سه سال که بار سنگین رسالت را به دوش می‌کشیدند، آن‌چنان آزار دیدند و اذیت شدند که فرمودند: «مَا أُوذِی نَبِی مِثْلَ مَا أُوذِیتُ»

قرآن کریم می‌فرماید: (أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یتْرَکوا أَنْ یقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یفْتَنُونَ، وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذینَ صَدَقُوا وَ لَیعْلَمَنَّ الْکاذِبینَ) انسان باید در جزر و مدّ روزگار خودش را نبازد و در رویارویی با پیروزی‌های بزرگ یا هنگام رخ‌دادن مصیبت و بلا و در مواجهه با بحران، شخصیّت خود را حفظ کند و صبر و استقامت داشته باشد. طبق روایتی از رسول خدا (ص)، دنیا مانند دریایی متلاطم و عمیق است و مخلوقات بسیاری در آن غرق می‌شوند: «الدُّنْیا بَحْرٌ عَمِیقٌ قَدْ غَرِقَ فِیهَا خَلْق کثِیرٌ»

نقل می‌کنند چندین سال پیش خانمی در فرانسه نیاز به جرّاحی مغز پیدا می‌کند. در حین عمل که آن خانم بیهوش بوده، ناگهان سرود آلمانی می‌خواند. بعد متوجّه می‌شوند که او با برخورد تیغ جرّاحی به یکی از رگ‌های مغز، آن سرود را می‌خواند. پس از اتمام عمل و بهبودی او، از وی می‌پرسند آیا زبان آلمانی می‌دانی یا سرودی به زبان آلمانی حفظ هستی؟ می‌گوید: خیر. تعجّب پزشکان بیشتر می‌شود و پس از تحقیق و بررسی می‌فهمند که در جنگ جهانی دوّم و هنگام حملهٔ آلمان به فرانسه، سربازان آلمانی مدتی در خانهٔ آن شخص که در آن زمان نوزاد بوده، مانده‌اند و در کنار گهوارهٔ کودک، مرتّب سرود پیروزی خوانده‌اند. شنیدن آن سرود، به طور ناخودآگاه بر روی مغز کودک در گهواره اثر گذاشته و موجب شده است که چندین سال بعد، حین عمل جراحی آن را بخواند. صرف‌نظر از این ماجرا، تأکید تعالیم دینی بر تلاوت قرآن در کنار کودک، حاکی از تأثیر عجیب آن بر ذهن و بر مغز کودک است. حتّی اگر کودک خواب باشد یا توجّهی به قرآن خواندن نداشته باشد، باز هم ثأثیر آن‌را می‌پذیرد.

امیرالمؤمنین (ع) نیز در بیان ویژگی‌های دنیا، آن را خانه‌ای پیچیده شده در بلا و مصیبت توصیف می‌فرمایند: «دَارٌ بِالْبَلَاءِ مَحْفُوفَةٌ» خاصیت دنیا این است که روزی طبق مراد و خواستهٔ انسان است و روزی هم بر خلاف میل او خواهد چرخید.

همهٔ سعادت‌ها در طول زندگی، مرهون تحمّل فشارها، سختی‌ها، تلاش و کوشش است.

جرق جرداق نصرانی در کتاب «امام علی، صوت العدالة الانسانیّة»، جمله‌ای عالی و جالب دارد. می‌نویسد: «انسان یک وقت به جایی می‌رسد که ولی خدا را در خانهٔ خدا «قربة الی الله» می‌کشد.»!

(وَ اللَّهُ یحِبُّ الصَّابِرِینَ) محبّت خداوند متعال، موهبت بی‌نظیری است که بر اساس این آیه، به بندگان صابر عطا می‌شود. البته لطف و مرحمت پروردگار متعال به صابرین، منحصر در بذل محبّت به آنان نیست، چنان‌که طبق تصریح قرآن کریم در آیات بعدی، صابران در پی جلب محبّت خداوند تعالی به خیر دنیا و آخرت دست خواهند یافت: (فَآتَاهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْیا وَ حُسْنَ ثَوَابِ الْآخِرَةِ وَ اللَّهُ یحِبُّ الْمُحْسِنِینَ) در آیهٔ دیگر نیز می‌فرماید: ملائکه در بهشت بر صابران وارد می‌شوند، به آنان سلام می‌کنند و بشارت حسن عاقبت به آنها می‌دهند. (سَلامٌ عَلَیکمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ)

در روایتی آمده است که رسول خدا (ص) فرمودند: در روز قیامت، هنگامی که دفترها گشوده می‌شود و ترازوهای حساب و کتاب را می‌آورند، برای اهل بلا و گرفتاری، ترازویی نصب نمی‌گردد و دفتری برای آنان گشوده نمی‌شود، سپس آیهٔ «إِنَّما یوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیرِ حِسابٍ» را قرائت فرمودند.

(یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاَةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ) در این آیه، خداوند متعال به بندگان امر می‌فرماید که از صبر و نماز کمک بگیرند. پس، از نظر قرآن کریم، انسان می‌تواند برای کسب موفقیّت در امور مادی و معنوی، از صبر یاری جوید و کمک گرفتن از صبر در این زمینه تأثیر حتمی خواهد داشت. تأکید بر همراهی خداوند با صابرین در ادامهٔ آیهٔ شریف، مؤید همین حقیقت است که استعانت از صبر، یاری خداوند را به همراه دارد و یاری خداوند تعالی، قرین پیروزی است.

بر اساس روایت دیگری، اگر انسان حاجت‌مند، برای رفع گرفتاری خود دعا کند و استجابت دعای او به مصلحت نباشد، خداوند در قیامت از او عذرخواهی می‌کند و می‌فرماید: اگر دعای تو مستجاب نشد، مصلحت نبود و علّت آن را برای او روشن می‌کند و به گونه‌ای برای او جبران می‌نماید که آن بنده می‌گوید ای کاش هیچ یک از دعاهایم در دنیا مستجاب نشده بود. یعنی آرزو می‌کند و می‌گوید: ای کاش بیش از این بلا و مصیبت می‌دیدم تا اکنون از پاداش بیشتری برخوردار شوم.

امیرالمؤمنین (ع) از قول پیامبر اکرم (ص) نقل می‌کنند که حضرت فرمودند: «الصَّبْرُ ثَلَاثَةٌ صَبْرٌ عِنْدَ الْمُصِیبَةِ وَ صَبْرٌ عَلَی الطَّاعَةِ وَ صَبْرٌ عَنِ الْمَعْصِیة» بر این اساس، صبر به سه قسم صبر در مصیبت، صبر در عبادت و صبر در برابر گناه منقسم می‌شود. البته این تقسیم‌بندی، مربوط به صبر فردی انسان است. در واقع، صبر به یک اعتبار، به سه قسم کلّیِ فردی، خانوادگی و اجتماعی تقسیم می‌شود و هریک از این سه قسم، خود به اقسامی منقسم می‌گردد.

صبر، کیمیای سعادت انسان نویسنده: مرجع عالیقدر حضرت آیة‌الله العظمی مظاهری (مدّظلّه‌العالی) مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهرا (سلام‌الله علیها)

اگر ملّتی می‌خواهد عاقبت‌به‌خیر شود، اگر می‌خواهد بر دشمنان داخلی و خارجی پیروز گردد، اگر می‌خواهد دشمن بر او مسلّط نشود و خلاصه اگر می‌خواهد در دنیا و آخرت زندگی خوبی داشته باشد، باید به‌صورت همگانی به‌قانون نظارت ملّی اهمیت دهد و همیشه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر در بین افراد آن ملّت زنده باشد.

بی‌توجّهی به فریضهٔ امربه‌معروف و نهی از منکر، بسیار خطرناک است. به حضرت شعیب (ع) خطاب شد که صدهزار نفر از قوم تو مستحق هلاکت و عقاب هستند و آنان را هلاک می‌کنیم. چهل هزار نفر از آنان، گناهکار و شصت‌هزار نفر افراد نیکوکار هستند. حضرت شعیب (ع) گفت: خدایا! عذاب بدکاران که در اثر گناه آن‌هاست، خوب‌ها چرا عذاب می‌شوند؟ خطاب شد: زیرا بدکاران اعمال زشت و ناپسند انجام دادند و خوبان، فقط نگاه کردند و در برابر اعمال آنان، بی‌تفاوت بودند.

امروزه وضعیّت امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر به‌جایی رسیده است که بدحجابی و بی‌حجابی در جامعه فراوان است و گاهی همین گناه علنی مورد تحسین مردم واقع می‌شود! وضعیّت حجاب و عفاف، بسیار نامناسب است و همه ساکتند. فریضهٔ بزرگ امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر ترک شده و کسی به آن اهمیت نمی‌دهد. وقتی فروع دین را می‌شمرند، در ردیف نماز و روزه و حج، امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر قرار دارد. مردم اشتیاق فراوانی برای حج دارند، امّا در برابر وظیفهٔ امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر ساکت و بی‌تفاوتند و بدتر از آن، گاهی مشوّق گناه و مانع انجام واجبات می‌شوند.

نجات آدمیان از خسارت و زیان و رهایی آن‌ها از شقاوت دنیا و آخرت، در گرو برخورداری از ایمان و عمل صالح از یک سو و پایبندی به فریضهٔ مهمّ امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر از سوی دیگر است.

عدّه‌ای با این توجیه که «همه غرق گناهیم و یک حسین داریم» بی اهمیتی خود به نمازجماعت و سایر واجبات را توجیه می‌کنند

شخصی به مسجد می‌آمد و همیشه صف اوّل نماز می‌ایستاد و در اثر تداوم نماز جماعت، وجهه‌ای پیدا کرده بود. شبی دیر به مسجد رسید و دید جای همیشگی او را گرفته‌اند و به ناچار در صف دوّم ایستاد. مرتّب در دل خود از اینکه در صف دوّم ایستاده است، ناراحت بود. در این حین، ناگهان متوجّه شد که چرا اینقدر ناراحت است؟ پس از تأمّلی فهمید همهٔ این مدّت که در صف اوّل نماز جماعت می‌ایستاده، برای مردم بوده و همهٔ نمازهای قبلی او باطل است!

شخصی مرحوم آیت الله آقا سید محمّدباقر درچه‌ای (ره) را که یکی از علمای بزرگ اصفهان بودند، برای صرف غذا به منزل خود دعوت کرد. ایشان معمولاً منزل کسی نمی‌رفتند، امّا با اصرار و دعوت فراوان آن شخص، به منزل او رفتند. بعد از صرف غذا که میهمانی به پایان آمد و آیت الله دُرچه‌ای عازم رفتن شدند، صاحب‌خانه که تاجر بود، سندی را پیش‌روی ایشان گذاشت تا امضا کنند. آن عالم بزرگ احساس کردند که آن میهمانی و غذای آن، شبههٔ رشوه داشته است. نقل می‌کنند در آن هنگام، رنگ صورت ایشان تغییر کرده و شروع به لرزیدن کرده‌اند و به میزبان فرموده‌اند: من با تو چه کرده بودم که این زهرمار را به خورد من دادی؟! بعد بلافاصله از اتاق بیرون رفته، غذاهای خورده شده را برگردانده‌اند. سپس با گریه و ناراحتی گفته‌اند: ذرّه‌های غذا را که در دلم مانده، چه کنم؟ گاهی لقمه‌ای حرام یا یک تهمت و غیبت، می‌تواند انسان را به پرتگاه سقوط بکشاند؛

خلوص نیت، بسیار مشکل است؛ زیرا نفوذ ریا، مخفیانه و پنهانی است. در روایات آمده است: ورود شرک و ریا در اعمال، ناپیداتر از راه رفتن مورچهٔ سیاه روی سنگ سیاه در شب ظلمانی است