بریده‌هایی از کتاب من‌های ایرانی

فوکو می‌گوید نقد این نیست که ایراد بگیریم، بلکه نقد ایجاد شک و شبهه در پایه‌های اصول قطعی است که ما قبول داریم.

این انسان هنوز به بلوغی نرسیده که از فعلیت گفتاری و رفتاری خود یک مسئله بسازد، و این فعلیت را هم‌چون یک رویداد [événement] به پرسش و نقد بگیرد _ رویدادی که اندیشهٔ انتقادی‌اش باید معنا و ارزش و فردیت آن را بیان کند و در آن، هم دلیل وجودی خود را بیابد و هم بنیاد آن‌چه را که می‌گوید. این انسان، هنوز به «ما» یی که به یک مجموعهٔ فرهنگی برمی‌گردد که اکنونیت ویژه‌اش را مشخص می‌کند، تعلق نیافته است. آن‌چه را در زمان حال برای تأمل و اندیشیدن انتقادی ضرورت دارد درنیافته است، و هنوز کمال فرجام‌شناسی‌ای که در ذات روند تاریخ نهفته است، برای او مسئله نشده است، بلکه کماکان به «کمال فرجامین» دل سپرده است.

در دل بدبینی این ایده نهفته است: «هر کسی، اگرچه فردی به‌ظاهر عادی به چشم بیاید، شدیداً ناقص است»

هیچ می‌دانی که ژاپنی‌ها یک احساس «غم‌انگیز ولی به وجدآورنده» دارند که از آن به‌نام Mono no Aware یاد می‌کنند. بیشترین تصویری که در این‌باره از ژاپنی‌ها در ادبیات و قصه‌ها و نقاشی‌ها ابراز شده شکوفه‌های گیلاس و ریزش برگ در پاییز است. به‌نظر فلسفهٔ تأثیرگرفته از بودیسم، ژاپنی‌ها با دیدن گذر عمر در یک لحظهٔ مخصوص، هم آه از نهادشان برخواهد آمد و هم از این درنگ و تأکید انرژی می‌گیرند. ژاپنی‌ها معتقدند لحظات خاص یا حتی اجزایی از طبیعت می‌توانند به‌شیوه‌های گوناگون فرصتی ایجاد کنند که احساسات عمیق در ما ایجاد شود.

ما میمون‌هایی دیوانه‌ایم، با کمی نورون‌های اضافه!

فوکو می‌گوید نقد این نیست که ایراد بگیریم، بلکه نقد ایجاد شک و شبهه در پایه‌های اصول قطعی است که ما قبول داریم.

ما ایرانیان هم دیده و دیدگاه خودمان را داریم. ما بیشتر با شیرین غمین حال می‌کنیم تا با غم شیرین.

«عجب نقاشیه نکبت»، «چه دست‌فرمونی داره توله‌سگ»، «چه صدایی داره کثافت»، «چه گیتاری میزنه ناکس»، «استاد کامپیوتره لامصب»، «عجب گلی زد بی‌وجدان»، «بی‌شرف خیلی کارش درسته» و... .. یک ایرانی در حال تعریف و تمجید از هم‌ولایتی.

هملت: آیا می‌توانی در آن سوی، ابری را ببینی که به شکل یک شتر است؟ پولونیوس: بله، به‌راستی که به شکل یک شتر است. هملت: چنین می‌پندارم که بیشتر شبیه یک راسو است. پولونیوس: آری، شبیه راسو است. هملت: یا شبیه یک نهنگ؟ پولونیوس: بسیار به یک نهنگ می‌ماند. .. پولونیوس نام یک روشنفکر ارگانیک ایرانی بود. شاید هم نام یک کارمند ایرانی. شاید هم نام یک ایرانی.

آرزوهای بالا و والا دارند، اما واقع‌بین نیستند. زود خسته می‌شوند. منفعل می‌شوند. در فردایی که می‌خواهند تجربه کنند، نه انتخابی می‌کنند و نه مشارکتی.

بفرمایید. نه، شما بفرمایید. خواهش می‌کنم، تعارف نکنید، بفرمایید. جون شما نمی‌شه، شما بفرمایید. ... زنیکهٔ احمقِ بی‌فرهنگ... خلاف میاد و تعارف هم سرش نمی‌شه.

«عجب نقاشیه نکبت»، «چه دست‌فرمونی داره توله‌سگ»، «چه صدایی داره کثافت»، «چه گیتاری میزنه ناکس»، «استاد کامپیوتره لامصب»، «عجب گلی زد بی‌وجدان»، «بی‌شرف خیلی کارش درسته» و... .. یک ایرانی در حال تعریف و تمجید از هم‌ولایتی.

گویا بدبینیِ عمیقْ، عنصر اصلی بقای هر جامعهٔ خوب است.

دکتر گفت: جناب، آن مرض که روح و روان و جسم شما را می‌آزارد اصطلاحاً «خودآزاری سیاسی ایرانی» می‌نامند. پرسید: این دیگر کدام مرض و مریضی است؟ گفت: مریض خودآزار سیاسی دائم با مهمیز کژرفتاری‌ها و کژفهمی‌ها و کژنظری و کژتصمیم‌ها و کژتدبیری خود در حال آزردن شخصیت و هویت و منزلت سیاسی خود است.

شعارشان این است: از مارماهی بیاموز. و مرام‌شان این است: چنان با این و آن سر کن که بعد از مردنت، سیاسِ رادیکالت به زمزم شویَد و محافظه‌کار بسوزاند.

موجوداتی بس غریب هستند که از استعداد شگرفی در هماهنگ شدن با هر نوا و تطبیق دادن خود با هر گروه و جریانی برخوردارند.

به‌جای حرکت و پیشروی و ساختن و آفریدن، به احکام و قواعد ازپیش‌ساخته که در پیرامون‌شان احاطه شده بود، تن می‌سپارند و به آن‌ها بسنده می‌کنند.

این آدمیان که هرگز حاضر نیستند از قفسک کودکی خویش بیرون آیند و به‌تنهایی راه دشوار و پرخطر به سوی بلوغ رفتن را بپیمایند، خود را با کمال میل و خرسندی به قیم‌هایی می‌سپارند که نظارت عالیه بر آن‌ها داشته باشند.

جرئت به‌کارگیری اراده و فهم خویش را ندارند و از فرط عافیت‌جویی و آسوده‌طلبی و ترسویی، افسار خویش را به دست دیگران سپرده‌اند.

تن‌آسایی و ترسویی سبب می‌شد بخش بزرگی از هیچ‌کس‌ها، با آن‌که طبیعت آنان را دیرگاهی به بلوغ رسانیده بود و از هدایت غیر رهایی بخشیده بود، با رغبت همهٔ عمر نابالغ بمانند، و دیگران بتوانند ساده و آسان خود را به مقام قیم ایشان برکشند. از این نابالغی خودخواسته و خودکرده احساس آسودگی و لذت می‌کنند.