بریده‌هایی از کتاب نردبان شکسته

همهٔ ما دوست داریم در جهانی زندگی کنیم که باثبات و قابل‌پیش‌بینی‌ست، جایی‌که همه‌چیز تحت کنترل قرار دارد و می‌توان هرج‌ومرج را مهار کرد. همهٔ ما دوست داریم در دنیایی عادلانه زندگی کنیم، جایی‌که برای آدم‌های خوب اتفاقات خوب می‌افتد و آدم‌های بد به‌خاطر جنایات‌شان مجازات می‌شوند. ذهن ما هر لحظه برای نظم‌بخشیدن به جهان سخت کار می‌کند، اما نابرابری با کفش‌های گل‌آلود سرزده از در وارد می‌شود و با ورودش اختلال و بی‌نظمی به همراه می‌آورد.

بی‌نظمی و هرج‌ومرج حس تهدید ایجاد می‌کنند، اما الگوهای منظم آرامش‌بخش‌اند و کمک می‌کنند احساس کنیم جهان قابل‌پیش‌بینی، مطمئن و قابل‌کنترل است. وقتی مردم در میان صداهای پراکنده الگو کشف می‌کنند، در حال استخراج معنی از دنیایی‌اند که تعداد بسیار کمی خطوط درخشان و تعداد بسیار زیادی ناحیهٔ خاکستری دارد. البته صرفاً الگوها را پیدا نمی‌کنیم. چهره‌ها به‌خصوص رایج‌ترند، چون برای‌مان معنا دارند، و چهره‌های نمادهای مذهبی حتا یادآور احساسات و معانیِ بیش‌تری برای ما هستند. وقتی معناداری همان چیزی‌ست که دنبالش می‌گردیم، به حماسه‌سرایی میل پیدا می‌کنیم. یونانیان باستان در ستاره‌ها جست‌وجو می‌کردند و در صور فلکی خدایان و قهرمانان را می‌دیدند، نه پادوها را.

میل به دیدنِ الگو در بی‌نظمی را پاریدولیا می‌خوانند که پدیدهٔ جدیدی هم نیست. دیوید هیوم در قرن هجدهم نوشت: «میلی جهانی در بشر وجود دارد که همه را مانند خود تصور کرده و خصوصیاتی را که برای‌شان آشناست به هر شیئی منتقل کنند... . چهرهٔ انسان‌ها را در ماه، و سپاهیانی را در ابرها می‌بینیم و به‌واسطهٔ نوعی میل طبیعی، البته اگر با تجربه و تأمل اصلاح نشده باشد، بداندیشی یا نیت خوب را به هرچه که آزارمان می‌دهد یا برای‌مان خوشایند است، نسبت می‌دهیم.»

وقتی حس می‌کنید چیزی از خودتان ندارید، حتا سلول‌های بدن‌تان شروع می‌کنند به درخواستِ آن‌چه امروز نیاز دارند و نگرانی دربارهٔ نیازهای آینده را به بعد موکول می‌کنند. نابرابریْ این فرآیند را با کاهش حس امنیت در افراد تشدید می‌کند.

برای شرکت‌های روابط عمومی یا پاسخ‌دهندگان به تماس‌های پزشکیِ اورژانس یا حتا ارگانیسم‌های زنده، تنها یک راه برای مدیریت بحران وجود دارد: اولویت‌دهی به ضروریاتِ فوری و موکول‌کردنِ رسیدگی به نیازهای بعدی به آینده. البته ممکن است ارگانیسم‌هایی وجود داشته باشند که رویکرد متفاوتی را در پیش بگیرند، اما ارگانیسم‌هایی که مبرم‌ترین نیازها را در موقعیت بحرانی نادیده گرفتند، دیگر در میان ما نیستند تا دانش‌شان را با ما به اشتراک بگذارند. توجه به نیازهای فوری به‌بهای آیندهْ همان کاری‌ست که مغز با تخلیهٔ کورتیزول و آدرنالین در جریان خون انجام می‌دهد. آزادسازیِ انرژی و التهاب است که شما را برای نبرد آماده می‌کند و اگر خطر ابتلا به دیابت و بیماری‌های قلبی در آینده را هم در پی دارد، خب باشد، ایرادی ندارد.

چند نکتهٔ جالب‌توجه در این یافته‌ها وجود دارد: اول این‌که شواهدی تجربی به دست آوردیم که نشان می‌دهد ارزیابیِ اجتماعی واقعاً باعث تغییر در التهاب می‌شود، نه این‌که صرفاً این دو شاخص باهم در ارتباط باشند؛ دوم این‌که کل فرآیند در طول حدود نود دقیقه اتفاق افتاد و در عرض کم‌تر از یک ساعت، تغییرات التهاب مشاهده شد. سلسله‌مراتب اجتماعی در جامعهٔ انسانی در عرض چند دقیقه خود را تقریباً در تک‌تک سلول‌های بدن به نمایش گذاشت. این تحقیق کشفِ خیره‌کننده‌تری هم داشت: مسیری که رتبه‌بندیِ موقعیتیِ سوژه‌ها را به التهابِ موجود در جریانِ خون مرتبط می‌کرد، از طریق فعالیت مغزی در شبکه‌ای خاص از مناطق قشر جلوییِ مغز کنترل می‌شد. یکی از زمان‌هایی که این بخش از مغز فعال می‌شود زمانی‌ست که آدم‌ها به افکار، احساسات و نگاهِ دیگران فکر می‌کنند.

تحقیقات نشان داده‌اند معمولاً سطح هورمون‌های استرس مثل کورتیزول و آدرنالین در جریان خونِ کم‌درآمدها بیش‌تر است. سیستم ایمنیِ آن‌ها معمولاً بیش‌فعال است و به‌خصوص سطح بالاتری از التهاب را تجربه می‌کنند. بعضی تحقیقات به اندازه‌گیری هورمون‌های استرس و التهاب افراد حین کار روزانه پرداخته و دریافته‌اند سطح این شاخص‌ها در کسانی‌که فقیرترند یا حس می‌کنند موقعیت پایین‌تری دارند کمی بالاتر است. اما اگر افراد را در معرض استرس قرار دهید و نوع واکنش بدنِ آن‌ها را مشاهده کنید، میزان اختلافات در نتایج افزایش می‌یابد.

مطالعات مختلفِ زیادی بر صحتِ ارتباطِ بینِ استرس و موقعیت اجتماعی مُهر تأیید زده‌اند؛ برای مثال، تحقیق رابرت ساپولسکی دربارهٔ بابون‌های پارک ملی کنیا را در نظر بگیرید. ساپولسکی به‌مدت چند سال تابستان‌هایش را صرف مشاهدهٔ رفتارِ این جانوران کرد تا اعضای مختلفِ جامعهٔ آن‌ها و موقعیت هر حیوان در سلسله‌مراتب گروه را بشناسد. ساپولسکی برای اندازه‌گیریِ استرس بابون‌ها ابتدا آن‌ها را با دارتِ آغشته به مادهٔ بی‌حس‌کننده بیهوش کرد و بعد، از آن‌ها نمونه‌خون گرفت. او متوجه شد هرچه ردهٔ بابون در سلسه‌مراتب گله پایین‌تر باشد، سطح هورمون‌های استرسِ او بالاتر و احتمال ابتلای او به بیماری‌های مرتبط با استرس مثل زخم معده بیش‌تر است. اما نرهای رده‌بالا که می‌توانستند با ماده‌های دلخواه‌شان آمیزش کنند و خشم‌شان را سرِ نرهای رده‌پایین خالی کنند، سطح استرس خیلی پایین‌تری داشتند.

استرسْ راهکار بدن برای تمرکز بر بحرانِ فوری به‌بهای هزینه‌های بلندمدت است و ازاین‌رو تعجبی ندارد که مشقتِ اقتصادی و موقعیتِ پایین اجتماعی بتوانند واکنش‌های استرس‌زا در بدن ایجاد کنند.

انسان‌ها می‌توانند تهدیدی را که حضورِ فیزیکیِ واقعی ندارد حس کنند. تنها یک دقیقه به چیزی‌که شما را می‌ترساند یا عصبی‌تان می‌کند، فکر کنید. خیلی زود متوجه می‌شوید ضربان قلب‌تان سریع‌تر شده است. دمای بدن‌تان هم ممکن است بالا رفته باشد و کمی هم عرق کرده باشید. تنها با افکار و تصورات‌تان توانستید پاسخ استرسی بدن‌تان را فعال کنید. برخلاف سایر موجودات، ما انسان‌ها می‌توانیم شب به‌خاطر ترس از چنین چیزهایی بیدار بمانیم: پاورپوینتی که فردا باید ارائه بدهیم، وامی که ماه بعد باید پرداخت کنیم یا خال گوشتیِ عجیبی که روی کمرمان درآمده. همچنین برخلاف سایر موجودات، انسان‌ها می‌توانند پاسخ استرسی را هفته‌ها، ماه‌ها یا حتا سال‌ها حفظ کنند. به زنجیرهٔ علت‌ومعلولیِ حاصل از آن فکر کنید: ما از سیستمی استفاده می‌کنیم که برای نادیده‌گرفتنِ هزینه‌های بلندمدت به‌منظور جهت‌دهیِ تمامِ منابع در جهت فرار از شرایط اضطراریِ آنی طراحی شده است و ما از آن به‌صورت بلندمدت استفاده می‌کنیم.

دلیل دومی که نمی‌توانیم همیشه از مزایای استرس بهره‌مند شویم این است که اثرات جانبیِ وحشتناکی دارد. ما عادت داریم واکنش‌های بدن را طبیعی و درنتیجه غیرمخرب تصور کنیم. اما هورمون‌های ترشح‌شده در طول استرس دراصل مخدرهای قدرتمندِ ساختِ خودِ بدن‌اند. پزشکان از آدرنالین و کورتیزول (به‌شکل مصنوعی، کورتیزون) و سایر هومون‌های استرس به‌عنوان دارویی برای درمان طیفی از مشکلات استفاده می‌کنند، اما به‌دقت و با مقدار بسیار کم؛ چون این هورمون‌ها عوارضی بسیار جدی برای بدن دارند. مثل سایر مخدرها، هومون‌های استرسی که به‌صورت طبیعی در بدن تولید شده‌اند، زمانی ایمن‌اند که تنها به‌صورت گاه‌به‌گاه و در دوره‌های کوتاه‌مدت مصرف شوند. اما ما معمولاً به‌این‌ترتیب از آن‌ها استفاده نمی‌کنیم.

سفیدپوست‌های دیپلمه در مقایسه با سیاه‌پوست‌هایِ با تحصیلات مشابه به‌طور متوسط درآمد بیش‌تری دارند، اما انتظارات سفیدپوست‌ها بیش‌تر است، چون تاریخی پر از امتیازات ویژه داشته‌اند. از نظر کیس و دیتون، گسترشِ نابرابریِ درآمدی و انسداد اجتماعی به این معناست که این نسل احتمالاً اولین نسل در تاریخ امریکا خواهد بود که ثروتمندتر از پدرانِ خود نیست. رفتارهای ناسالم بین کسانی‌که حس عقب‌ماندگی می‌کنند، می‌تواند بخشی از ارتباطِ میان نابرابری و سلامت را توضیح دهد،

از دههٔ ۱۹۹۰ به‌بعد نرخ مرگ‌ومیر در امریکایی‌های سفیدپوستِ میانسال رو به افزایش است. تمرکزِ این افزایش روی مردها و سفیدپوست‌های فاقدِ مدرک دانشگاهی‌ست. از طرف دیگر، نرخ مرگ‌ومیر بین امریکایی‌های سیاه‌پوست در همان ردهٔ سنی همچنان بالاتر است، اما روند آن، مثل روند تغییر نرخ مرگ‌ومیرِ سایر گروه‌های اقلیت، تاحدودی سیر نزولی به خود گرفته است. زخم‌های این گروه تا حد زیادی خودزنی به نظر می‌رسند. این افراد به‌خاطر نرخ بالای بیماریِ قلبی یا سرطان نمی‌میرند؛ بلکه به‌خاطر سیروز کبد، خودکشی و چرخهٔ درد مزمن و اُوردوزِ ناشی از مصرفِ افیون‌ها و مسکن‌ها جان‌شان را از دست می‌دهند. خودِ روند هم جالب‌توجه است، چون از قدرت مقایسه‌های اجتماعیِ ذهنی حرف می‌زند. این گروهِ جمعیتی بر اثر انتظاراتِ برآورده‌نشده در حال مرگ است.

شواهد بسیاری وجود دارند که نشان می‌دهند فقر و نابرابری بر اندیشه و تصمیمات کسانی‌که در این شرایط زندگی می‌کنند اثرگذارند. اگر من یا شما مجبور به زندگی در این شرایط بودیم، احتمالاً ما هم مرتکب رفتارهای ناسالم می‌شدیم.

نابرابری باعث بیماری و کوتاه‌شدنِ عمر می‌شود. بخشی از این اثر به‌دلیل تولید رفتارهای ناسالم است.

تحقیق دیگری نشان می‌دهد زندگی در ایالتی که درگیر نابرابریِ بالاست، احتمالِ سیگارکشیدن، پرخوری و ورزشِ کم را در میان ساکنان افزایش می‌دهد.

کسانی‌که در ایالت‌ها و کشورهای نابرابرتر زندگی می‌کنند، در بسیاری از شاخص‌های سلامت ازجمله خشونت، مرگ‌ومیر نوزادان، چاقی و دیابت، بیماری‌های روانی و... نتایج ضعیفی دارند.

نابرابری افراد را وادار به پذیرش خطرهای بزرگ‌تر می‌کند و آیندهٔ مبهم به درپیش‌گرفتنِ راهبردِ غیرمحتاطانهٔ «سریع زندگی کن و جوان بمیر» در زندگی منجر می‌شود. ارتباطاتِ روشنی میان وسوسهٔ لذت‌بردن از خوشی‌های زودگذر در مقابل چشم‌پوشی از آن‌ها به‌نفع سلامت بلندمدت وجود دارد.

بین کشورهای توسعه‌یافته از نظر اقتصادی، نابرابریِ بالا با امید به زندگی پایین در ارتباط است.

۵-۳. بین کشورهای توسعه‌یافته از نظر اقتصادی، نابرابریِ بالا با امید به زندگی پایین در ارتباط است.