بریده‌هایی از کتاب نردبان شکسته

تمایلِ ذهنیِ ما به پرپیچ‌وخم‌کردنِ مسیرمان به‌سمت عدالت، حتا در مورد خودمان هم صدق می‌کند.

اطمینان به این‌که آن‌چه لیاقتش را داریم به دست می‌آوریم، و لیاقت‌مان همان چیزی‌ست که به دست می‌آوریم، چنان قدرتمند است که روی شواهدی را که به آن‌ها می‌گفت نتیجه کاملاً اتفاقی بوده، پوشاند.

بی‌اعتمادی، نه حقایق یا منطق، حتا نظریه‌های متناقض را هم از گزارش‌های دولتی باورکردنی‌تر می‌کند. برای اعتقادپیداکردن به یک توطئه، کمی از باورِ خود به این‌که جهانْ مکانی خوب، بی‌طرف و عادلانه است را می‌دهید و به‌جای آن باور می‌کنید حداقل یک نفر ـ هر کسی ـ همه‌چیز را تحت کنترل دارد. اما نیازی نیست فرد از ایمانِ خود به عادلانه‌بودنِ جهان دست بکشد. یکی از ساده‌ترین روش‌هایی که افراد باورِ خود بر نظام‌مندبودنِ جهان را حفظ می‌کنند، صرفاً پافشاری‌کردن بر این موضوع و پرکردنِ شکاف‌های استدلالی برای منطقی‌جلوه‌دادنِ همه‌چیز است.

بی‌اعتمادی، نه حقایق یا منطق، حتا نظریه‌های متناقض را هم از گزارش‌های دولتی باورکردنی‌تر می‌کند. برای اعتقادپیداکردن به یک توطئه، کمی از باورِ خود به این‌که جهانْ مکانی خوب، بی‌طرف و عادلانه است را می‌دهید و به‌جای آن باور می‌کنید حداقل یک نفر ـ هر کسی ـ همه‌چیز را تحت کنترل دارد. اما نیازی نیست فرد از ایمانِ خود به عادلانه‌بودنِ جهان دست بکشد. یکی از ساده‌ترین روش‌هایی که افراد باورِ خود بر نظام‌مندبودنِ جهان را حفظ می‌کنند، صرفاً پافشاری‌کردن بر این موضوع و پرکردنِ شکاف‌های استدلالی برای منطقی‌جلوه‌دادنِ همه‌چیز است.

این‌طور نیست که انسان‌های ناتوان به‌دلیل خصوصیات شخصی مثل هوش، تحصیل یا سلایق شخصی به چنین نظریاتی باور داشته باشند؛ شرایطی که افراد در آن قرار دارند هم ممکن است عاملی تحریک‌کننده باشد.

کسانی‌که احساسِ ناتوانی و بی‌قدرتی می‌کنند، معمولاً به توطئه‌گریِ قدرتمندان اعتقاد دارند.

نظریه‌های توطئه دراصل دربارهٔ دو موضوع‌اند: قدرت و بی‌اعتمادی. اولی را می‌توانید در کسانی فعال ببینید که نظریه‌ای دربارهٔ دیگران دارند. بهترین عامل پیش‌بینی‌کننده برای این‌که مردم در زمانی مشخص به کدام نظریه‌های توطئه باور دارند این است که ببینید کدام حزب در قدرت است.

نظم نوین جهانی نظریهٔ توطئه‌ای‌ست که به محفل روشن‌ضمیران ارتباط داده می‌شود؛ جامعه‌ای مخفی که براساس ادعا، کنترل سازمان‌های دیگری چون فراماسون‌ها، صنعت فیلم‌سازیِ هالیوود و دولت ایالات متحده را در دست دارد. در برخی گزارش‌ها، از این سازمان با عنوان اسپکتر ـ شخصیت دسیسه‌گرِ کتاب‌ها و فیلم‌های جیمز باند ـ هم یاد شده. ۲۸ درصد! اگر درصدِ حامیانِ نظریهٔ توطئه را نسبت‌به جمعیت این کشور بسنجیم، می‌شود چیزی حدود ۸۸ میلیون امریکایی.

یکی از روش‌های متداول‌تری که برای جست‌وجوی معنا در زندگی‌مان به کار می‌بریم، داستان‌سرایی دربارهٔ دنیای اطراف‌مان است. دراین‌بین،‌ مؤثرترین داستان‌ها آن‌هایی‌اند که به‌گونه‌ای همه‌چیز را متناسب با یکدیگر جلوه می‌دهند تا برای‌مان قابل‌درک باشد؛ اما ویژگیِ ناراحت‌کنندهٔ بعضی از قانع‌کننده‌ترین داستان‌ها این است که خیلی بعید به نظر می‌رسد که در واقعیت اتفاق بیفتند.

یکی از روش‌های متداول‌تری که برای جست‌وجوی معنا در زندگی‌مان به کار می‌بریم، داستان‌سرایی دربارهٔ دنیای اطراف‌مان است. دراین‌بین،‌ مؤثرترین داستان‌ها آن‌هایی‌اند که به‌گونه‌ای همه‌چیز را متناسب با یکدیگر جلوه می‌دهند تا برای‌مان قابل‌درک باشد؛ اما ویژگیِ ناراحت‌کنندهٔ بعضی از قانع‌کننده‌ترین داستان‌ها این است که خیلی بعید به نظر می‌رسد که در واقعیت اتفاق بیفتند.

وقتی افراد حس می‌کنند طرد شده‌اند، عقب مانده‌اند یا از نظر اجتماعی منزوی‌اند، ممکن است شروع کنند به قائل‌شدنِ جنبهٔ انسانی برای اشیای اطراف خود. مثلاً ممکن است سگ‌ها و گربه‌ها برای‌شان مثل انسان‌ها قابل‌ارتباط به نظر برسند، الهه‌گان و ارواح و شیاطینْ موجوداتی واقعی تصور شوند، حتا شی بی‌جانی مثل ساعت‌کوکی هم ممکن است مثل موجودِ بااحساسی تصور شود که قصدِ آزار دارد. دیدنِ چهرهٔ افراد در ابرها، ساعت‌ها یا ساندویچ‌های پنیر یکی از راه‌های تحمیل نظم بر بی‌نظمی‌ست،

تمایل به یافتنِ الگوهای معنادار در بی‌نظمی، همان‌طور که هیوم استدلال کرد، پدیده‌ای جهانی‌ست؛ اما در بعضی شرایط بیش‌تر اتفاق می‌افتد. به‌خصوص وقتی احساس ضعف می‌کنیم، دوست داریم الگوهای معنادار تولید کنیم. پیش‌بینی‌پذیری و به‌تبع آن قابلیت کنترل الگوها تاحدودی تسکین‌دهندهٔ فقدان قدرت و کنترل است. شاید این نکته بتواند توضیح دهد که چرا هیچ‌وقت حسابرسی که ولوو می‌راند آن کسی نیست که مسیح را در نان دارچینش دیده است.

ارتباطِ میانِ الگو و احساس‌مان برای یافتنِ معنای آشنا تا چه اندازه قوی است. الگوها به آدم احساس راحتی می‌دهند، بنابراین حتا وقتی موضوعِ موردنظر نوعی فرآیندِ عددیِ کاملاً تصادفی‌ست هم، پافشاری بر این‌که هیچ نظم بنیادین یا معنای عمیق‌تری وجود ندارد، ممکن است شبیه زورگویی و قلدری به نظر برسد.

تصادفی‌بودن به این معناست که هیچ علت‌ومعلولی وجود ندارد

حتا برای کنشی بنیادین مثل دیدنِ نور و تاریکی هم مغز از مفروضات برای پرکردنِ شکاف‌ها استفاده می‌کند. فرض مغز بر این است که جهان تصادفی نیست؛ درنتیجه حتا اگر دانشی جزئی داشته باشد، می‌تواند با اطمینان حدس بزند چه‌چیزی کم است؛ چون جهان مکانی منظم و قابل‌پیش‌بینی‌ست.

حتا برای کنشی بنیادین مثل دیدنِ نور و تاریکی هم مغز از مفروضات برای پرکردنِ شکاف‌ها استفاده می‌کند. فرض مغز بر این است که جهان تصادفی نیست؛ درنتیجه حتا اگر دانشی جزئی داشته باشد، می‌تواند با اطمینان حدس بزند چه‌چیزی کم است؛ چون جهان مکانی منظم و قابل‌پیش‌بینی‌ست.

حتا برای کنشی بنیادین مثل دیدنِ نور و تاریکی هم مغز از مفروضات برای پرکردنِ شکاف‌ها استفاده می‌کند. فرض مغز بر این است که جهان تصادفی نیست؛ درنتیجه حتا اگر دانشی جزئی داشته باشد، می‌تواند با اطمینان حدس بزند چه‌چیزی کم است؛ چون جهان مکانی منظم و قابل‌پیش‌بینی‌ست.

معمولاً تصور می‌کنیم برداشتِ ما از اشیای اطراف‌مان خیلی ساده توسط خودِ آن اشیا شکل می‌گیرد. همچنین در حالت عادی فکر می‌کنیم باورهای‌مان دربارهٔ جهان تحت‌تأثیر خودِ جهان به وجود می‌آیند. اما هم برداشت‌ها و هم باورهای‌مان تحت‌تأثیر نیازها و امیال‌مان در هر لحظه قرار دارند. برای مثال، وقتی گرسنه‌ایم، غذا خوشمزه‌تر است، وقتی سردمان است، گرم‌شدن حس بهتری دارد، و وقتی عمیقاً به توضیح نیاز داریم، بعضی داستان‌ها واقعی‌تر به نظر می‌رسند.

چهره‌ها به‌خصوص رایج‌ترند، چون برای‌مان معنا دارند، و چهره‌های نمادهای مذهبی حتا یادآور احساسات و معانیِ بیش‌تری برای ما هستند. وقتی معناداری همان چیزی‌ست که دنبالش می‌گردیم، به حماسه‌سرایی میل پیدا می‌کنیم. یونانیان باستان در ستاره‌ها جست‌وجو می‌کردند و در صور فلکی خدایان و قهرمانان را می‌دیدند، نه پادوها را.

دقیقاً چرا آدم‌ها این «میل جهانی» را دارند که خدایان را در غذای خود ببینند؟ همان‌طور که در ادامه خواهیم آموخت، این بینش‌ها، بیش از آن‌که با عالم روح در ارتباط باشند، به ذهن افرادی ربط دارند که آن‌ها را تجربه می‌کنند. اما این افراد دیوانه نیستند؛ برعکس، درگیر فعالیتی شده‌اند که همهٔ ما هر روز انجام می‌دهیم، فعالیتی که به زندگی‌های‌مان نظم و سلامت روان می‌دهد. بی‌نظمی و هرج‌ومرج حس تهدید ایجاد می‌کنند، اما الگوهای منظم آرامش‌بخش‌اند و کمک می‌کنند احساس کنیم جهان قابل‌پیش‌بینی، مطمئن و قابل‌کنترل است. وقتی مردم در میان صداهای پراکنده الگو کشف می‌کنند، در حال استخراج معنی از دنیایی‌اند که تعداد بسیار کمی خطوط درخشان و تعداد بسیار زیادی ناحیهٔ خاکستری دارد.