بریده‌هایی از کتاب نردبان شکسته

در ذهن ما تصویری واحد از نابرابری وجود ندارد؛ چون جوهرهٔ نابرابریْ فقدان تجربهٔ مشترک است. معنای سخن در عمل، فقدان فضاهای مشترک است

برتراند راسل زمانی گفت: «گداها به میلیونرها حسادت نمی‌کنند، هرچند به گداهای دیگری که موفق‌ترند غبطه می‌خورند.» ا

چیز مقاومت‌ناپذیری در فرصتِ اثباتِ بهتربودنِ خود نسبت‌به دیگران وجود دارد، حتا اگر به‌مدت یک ساعت باشد، حتا اگر به احمقانه‌ترین شکل باشد.

نمی‌توان به‌سادگی گفت نابرابری به میزان پولی که داریم مربوط است؛ نابرابری دربارهٔ موقعیت ما نسبت‌به دیگران است.

درحقیقت زمان آن رسیده که تناسب بین تمایلات عصر حجریِ خود با واقعیت‌های معاصر را زیر سؤال ببریم.

امروزه افراد حاضر در فهرست ۸۵ نفرهٔ ثروتمندترین انسان‌های دنیا درمجموع ثروتمندتر از ۳٫۵ میلیارد نفر از ساکنانِ فقیرِ کرهٔ زمین‌اند. در امریکا اقلیت ۱ درصدیِ ثروتمندان، بیش از ۲۰ درصد از درآمدِ ثروتمندترین ملتِ طولِ تاریخ جهان را به خود اختصاص داده‌اند.

شاید فروتنان سرانجام میراث‌دار زمین باشند، اما متکبران تاکنون در تصاحب آن قدرتمندانه‌تر عمل کرده‌اند.

«گداها به میلیونرها حسادت نمی‌کنند، هرچند به گداهای دیگری که موفق‌ترند غبطه می‌خورند.»

در مناطقی که در آن‌ها زندگی می‌کنید هرچه نابرابریِ بیش‌تری وجود داشته باشد، چشم‌اندازهای اقتصادی‌تان را بیش‌تر ثروت والدین‌تان مشخص می‌کند تا موفقیت خودتان. وقتی پله‌های نردبان اقتصادی از هم دورتر باشند، صعود از آن‌ها بسیار سخت‌تر می‌شود.

در ایالت‌هایی که نابرابریِ درآمدیِ بیش‌تری دارند، نرخ طیف کاملی از مشکلات اجتماعی بالاتر است: از بارداریِ نوجوانان تا نرخ ترک‌تحصیل در دبیرستان‌ها تا جرایم خشونت‌آمیز.

جان رالز به‌شدت به این فرضیه بدبین بود. او چنین استدلال می‌کرد: اگر مردی صاحب هوشِ درخشان است، چرا به‌خاطر آن ستایش شود؟ او صرفاً آن‌قدر خوش‌اقبال بوده است که با هوش بالا متولد شود. اگر کسی دارای اخلاق کاریِ قدرتمند است، صرفاً برندهٔ بخت‌آزماییِ صفات سخت‌کوشی و پشتکار شده است. اگر هم پسری به‌اندازهٔ کافی قدرتمند است که از بیماری‌ای وحشتناک جان سالم به در ببرد و پسر ضعیف‌تر تسلیم می‌شود، این صرفاً نشان‌دهندهٔ یکی از حقایق تلخ زندگی‌ست. رالز در این‌ها چیزی نمی‌دید که ازنظر عدالت یا اخلاق ستودنی باشد.

شاید فقرا فقیرتر نشده باشند، اما یکی از جنبه‌های زنندهٔ نابرابری این است که وقتی اطرافیان‌تان حرکتِ روبه‌جلو دارند، پسرفت‌نکردن هم حس عقب‌ماندن به وجود می‌آورد. آیا تابه‌حال در قطاری بی‌حرکت بوده‌اید و دیده‌اید قطار کناری‌تان ایستگاه را ترک کند؟ همگی احساس می‌کنید ناگهان در جهت مخالف شروع به حرکت کرده‌اید.

آدام اسمیت این مسئله را در ثروت کشورها به‌خوبی توضیح می‌دهد: وقتی اسم ضروریات را می‌شنوم، فکر می‌کنم منظور نه‌تنها بعضی کالاهاست که برای ادامهٔ حیات ضروری‌اند، بلکه هر چیزی‌ست که عرفِ کشور، نداشتن‌اش را برای افراد محترم، حتا از پایین‌ترین اقشار جامعه، نامناسب می‌داند. مثلاً نمی‌شود گفت پیراهن کتانی برای ادامهٔ زندگی ضروری‌ست... اما در روزگار کنونی، در بخش وسیعی از اروپا، اگر یک کارگرِ روزمزدِ محترم و آبرومند بدون پوشیدن پیراهن کتان در انظار عمومی ظاهر شود، خجالت‌زده خواهد شد. به‌همین‌ترتیب عرف جامعه کفش چرمی را به یکی از ضرورت‌های زندگی در انگلیس تبدیل کرده است. فقیرترین افرادِ آبرومند از هر جنسیتی اگر بدون داشتن کفش چرمی درملأعام ظاهر شوند، شرمنده خواهند شد. پیراهن کتانِ دیروز، گوشی هوشمندِ امروز است.

درحال‌حاضر خط فقر برای خانواده‌ای چهارنفره ۲۳ هزار و ۸۵۰ دلار در سال است؛ فرقی نمی‌کند خانوادهٔ مذکور در نیویورک‌سیتی زندگی کند یا در جاده‌ای دورافتاده در آرکانزاس. بااین‌حال وقتی در نظرسنجیِ سال ۲۰۱۳ مؤسسهٔ گالوپ از امریکایی‌ها پرسیده شد که به‌نظر آن‌ها کم‌ترین درآمدی که به خانواده‌ای چهارنفره امکان ادامهٔ زندگی می‌دهد چقدر است، میانگین پاسخ ۵۸ هزار دلار بود. پاسخ‌ها به درآمد شخصیِ پاسخ‌دهندگان بستگی داشت. خانواده‌هایی که کم‌تر از ۳۰ هزار دلار درآمد داشتند حدود ۴۴ هزار دلار را انتخاب کردند، اما خانواده‌هایی که درآمدشان ۷۵ هزار دلار یا بیش‌تر بود، ۶۹ هزار دلار را حداقل درآمد یک خانوادهٔ چهارنفره دانستند. وقتی گالوپ پرسید درآمد خانوادهٔ چهارنفره چقدر باید باشد تا ثروتمند تلقی شوند، به‌طور میانگین پاسخ ۱۵۰ هزار دلار بود. اما این پاسخ هم به درآمد شخصیِ پاسخ‌دهندگان بستگی داشت. هرچه درآمد فرد بیش‌تر بود، مبلغ بالاتری را برای ثروتمندتلقی‌شدن کافی می‌دانست. ازنظر بیش‌ترِ مردم، ثروتمندبودن به‌معنای تحصیل درآمدی حدود سه برابرِ درآمد فعلیِ آن‌ها بود.

وقتی عطش انسان‌ها برای رسیدن به موقعیت‌های اجتماعیِ بهتر را بررسی می‌کنیم، در کنار این حقیقت که بسیاری از اقتصادهای دنیا در دهه‌های اخیر به‌طرز شگفت‌آوری نابرابر شده‌اند، چشم‌اندازمان نسبت‌به نابرابری تغییر می‌کند. اگر واکنش ما به نابرابری تحت‌تأثیر نیازمان به موقعیت بهتر شکل می‌گیرد، بنابراین نمی‌توان به‌سادگی گفت نابرابری به میزان پولی که داریم مربوط است؛ نابرابری دربارهٔ موقعیت ما نسبت‌به دیگران است. از این منظر، پول، یکی از روش‌هایی‌ست که با استفاده از آن امتیازات‌مان را محاسبه می‌کنیم. حسِ فقیربودن است که اهمیت دارد، نه صرفاً فقیر «بودن». به همین دلیل است که موقعیت ذهنیِ شما در نردبان موقعیت دربارهٔ آن‌چه احتمالاً به آن تبدیل خواهید شد، اطلاعات زیادی فاش می‌کند.

وقتی سطح نابرابری به‌حدی بالا می‌رود که امکان نادیده‌گرفتنِ آن وجود ندارد، ممکن است همه رفتار عجیب‌غریبی از خودشان نشان دهند. اما این رفتار عجیب‌غریب صرفاً به روش‌های قدیمی بروز و ظهور نمی‌یابد. نابرابریْ کُنش‌ها و احساسات ما را به‌شیوه‌ای نظام‌مند و قابل‌پیش‌بینی و همین‌طور مکرر تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ باعث می‌شود کوته‌بین و مستعدِ هر گونه رفتار پرخطر شویم، و میل به قربانی‌کردنِ آیندهٔ امن‌مان برای لذتی آنّی افزایش یابد، باعث می‌شود میل بیش‌تری به تصمیم‌گیری‌های متناقض داشته باشیم، به افکار عجیب باور پیدا کنیم و به‌شکلی خرافاتی جهان را آن‌گونه ببینیم که می‌خواهیم باشد، نه آن‌گونه که هست. نابرابری ما را از هم جدا می‌کند و در جبهه‌هایی قرار می‌دهد که نه‌تنها براساس درآمد، بلکه براساس ایدئولوژی و نژاد از هم تفکیک شده‌اند، و به‌این‌ترتیب اعتماد به یکدیگر را کاهش می‌دهد. نابرابری اضطراب ایجاد می‌کند و باعث می‌شود از سلامت و شادیِ کم‌تری برخوردار باشیم.

نابرابری ما را از هم جدا می‌کند و در جبهه‌هایی قرار می‌دهد که نه‌تنها براساس درآمد، بلکه براساس ایدئولوژی و نژاد از هم تفکیک شده‌اند، و به‌این‌ترتیب اعتماد به یکدیگر را کاهش می‌دهد. نابرابری اضطراب ایجاد می‌کند و باعث می‌شود از سلامت و شادیِ کم‌تری برخوردار باشیم.

پژوهشگرانِ این تحقیق متوجه شدند قوی‌ترین رابطهٔ نابرابری مرتبط است با جست‌وجوی کالاهای لوکس. هرچه نابرابری در ایالت فرد بیش‌تر باشد، مردم بیش‌تر به‌دنبال نمایش ثروت خود با جواهرات، ماشین و لباس‌های چشمگیرند.

مناطقی که در آن‌ها زندگی می‌کنید هرچه نابرابریِ بیش‌تری وجود داشته باشد، چشم‌اندازهای اقتصادی‌تان را بیش‌تر ثروت والدین‌تان مشخص می‌کند تا موفقیت خودتان.

وقتی مردم از پیش‌زمینهٔ فقر فرار می‌کنند، آن‌ها هم به‌نوعی برای همیشه می‌روند. حتا اگر برگردند، متفاوت فکر می‌کنند، متفاوت صحبت می‌کنند و حتا متفاوت می‌خورند.