بریده‌هایی از کتاب معرفت نفس (جلد دوم)

برخی تصوّر می‌کنند که هدف از خلقت انسان، رفاه او در دنیاست

امام صادق (ع) می‌فرمایند: شیعه نیست کسی که در کنار امر آخرت، به فکر دنیایش نباشد؛ شیعه نیست کسی که در صدد یک زندگی رفاهی برای خودش نباشد: «لَیسَ مِنَّا مَنْ تَرَک دُنْیاهُ لآِخِرَتِهِ وَ لَا آخِرَتَهُ لِدُنْیاهُ»

یک زندگی، هیچگاه صددرصد رفاهی نمی‌شود، یعنی در این دنیا یک زندگی منهای غم و غصّه و دلهره و اضطرب‌خاطر و یک زندگی منهای آلام روحی و جسمی به معنای کامل، به‌وجود نمی‌آید و هرچه در دنیاست و هر راحتی که به‌وجود می‌آید، توأم با آلام و مشقّات است.

ما برای چه به این دنیا آمده‌ایم؟ معلوم است نیامده‌ایم برای اینکه عمری را با رنج و مشقّت‌ها سر کنیم و بعد بمیریم و خبری هم نباشد.

وقتی حضرت زینب (س) از نماز شب فارغ شد، به زینب مظلومه (س) گفت: بی‌بی جان! ندیده بودم نماز شبتان را نشسته بخوانید؟! زینب مظلومه جواب داد: هرچه می‌خواستم بایستم، زانوهایم تاب ایستادن نداشت.

در دعاهایتان چند دعا را فراموش نکنید: یکی دعا برای عاقبت به‌خیری، دوّم و مهم‌تر از آن، اینکه بگوید خدایا من تو را گم کرده‌ام، تو خودت را به من بنمایان.

این انسان اگر راه را بشناسد و اگر راه مستقیم را بپیماید، به آنجا می‌رسد که نماز وی، برای او به صورت یک معاشقه در می‌آید. در نماز خدا را می‌یابد. و نه‌تنها در نماز، بلکه به قول امیرالمؤمنین (ع) در همه چیز خدا را می‌یابد: «ما رَاَیتُ شَیئاً اِلاّ وَ رَاَیتُ اللهَ قَبْلَهُ وَ بَعْدَهُ وَ مَعَه» امیرالمؤمنین (ع) در نهج‌البلاغه نیز به مشابه این معنا و این‌گونه یابیدن خداوند، اشاره فرموده‌اند. امام حسین (ع) در دعای عرفه می‌فرمایند اصلاً کور باد چشمی که خدا را نبیند: «عَمِیتْ عَین لا تَراک» یعنی انسان باید به جایی برسد که خدا را بیابد.

باتوجّه خواندن قرآن، می‌تواند حالت شهود و یابیدن خداوند را برای انسان در پی داشته باشد. قرآن شریف، کلمات خداوند سبحان است و به آن «کلام‌الله» می‌گوییم؛ یعنی این قرآن کلام خداست؛ ولی برای شنیدن حقیقی سخن خدا، قلب و دلی فهمیده و گوشی شنوا، ورای مادیات لازم است. از همین جهت هم وقتی کسی قرآن می‌خواند، مستحب است هرگاه به عباراتی مثل (یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا) رسید، لبّیک بگوید؛ زیرا خداوند متعال در این آیات انسان مؤمن را خطاب قرار داده و می‌گوید: ای مؤمن! پس اگر کسی به راستی مؤمن باشد و دروغ نگوید، در جواب خدا «بله» می‌گوید و این لبّیک گفتن به خطاب خداوند در آیات، استحباب دارد.

به سلمان گفتند چگونه به این مقام رسیدی که درباره‌ات بگویند: «سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیتِ» سلمان گفت: برای اینکه عشق به علی و محبّت امیرالمؤمنین (ع) سرتاپایم را گرفته بود و حرف او را بر همهٔ خواهش‌های خودم مقدّم داشتم.

طیران مرغ دیدی تو ز پایبند شهوت به درآی تا ببینی طیران آدمیّت

در روز قیامت گردنه‌هایی است و از این گردنه‌ها نمی‌گذرند، مگر سبک‌باران:

اگر گناهی آمد، فوراً جبران و تدارک و توبه کنید؛ زیرا پیداشدن ملکهٔ تقوا، قدم اوّل برای خودسازی است.

استاد بزرگوار ما علامهٔ طباطبائی (ره) می‌فرمودند بیست‌وچهار زمینه بود برای اینکه یوسف به آنچه زلیخا می‌خواهد عمل کند و این زمینه‌ها معمولاً برای هرکسی بود، فریب زلیخا را می‌خورد؛

کارکردن روی تهذیب نفس، مثل جهاد اصغر، زحمت و مشقّت و مبارزه نیاز دارد و پیروزی در این میدان، توجّه و کار و تلاش می‌خواهد و باید یوسف‌وار در صحنهٔ مبارزه با نفس وارد شد و اگر کسی یوسف‌وار به میدان بیاید، پیروز خواهد بود.

چه کسی نمی‌فهمد که غیبت بد است؟! لذا بعضی از عوام مردم وقتی می‌خواهند غیبت کنند، اوّل توجیه می‌کنند و می‌گویند غیبتش نباشد و بعد شروع به گفتن غیبت می‌کنند!

به‌طور کلّی اگر کسی بخواهد کار ناپسندی را انجام دهد، اوّل باید به عقل و فطرت و وجدان اخلاقی بی‌اعتنایی کند و روی آن پا بگذارد و به تعبیر قرآن کریم آن را بکشد و سپس گناه کند

کلیّهٔ گناهانی که در اسلام نام برده می‌شود، عملی است که خلاف فطرت انسانی است؛ یعنی فطرت انسان، گناه را قبول نمی‌کند. گناه خلاف عقل است و عقل گناه را نمی‌پذیرد.

به قول بزرگان از اوجب واجبات، تهذیب نفس است. از اوجب واجبات اینست که ما روی اخلاق کار کنیم و به مقام آدمیّت برسیم.

متأسّفانه موضوعی که معمولاً مردم به فکر آن نیستند، مسئلهٔ اخلاق و خودسازی است.

جوان‌ها! نگویید که نمی‌شود با شهوات مقابله کرد، بلکه اگر بخواهید می‌شود.