بریده‌هایی از کتاب معرفت نفس (جلد دوم)

وقتی موسی بن جعفر (ع) را به زندان بردند، حضرت مناجات می‌کردند و می‌فرمودند: خدایا! جا و مکان و موقعیّت خلوتی برای مناجات با تو می‌خواستم و الحمدلله پیدا شد

الان چقدر برای شما زیباست که ببینید در حرم امام حسین (ع) هستید و می‌گویید: «السّلام علیک یا ابا عبدالله»؛ امّا در عالم برزخ، زیارت قبر نیست؛ بلکه زیارت خودشان است.

سلمان در حالی‌که استاندار مدائن بود، امّا ظاهری بسیار معمولی و ساده داشت. غریبه‌ای به او رسید و خیال کرد او حمّال است، به او گفت می‌توانی بارهای مرا تا فلان جا ببری؟ سلمان قبول کرد و با یکدیگر مقدار کرایه را نیز به مقدار یک‌درهم تعیین کردند. سلمان بار را برداشت و به جلو حرکت کرد و مرد نیز به دنبال او به راه افتاد. ناگهان مرد متوجّه شد که مردم مرتّب به این حمّال سلام و تعظیم می‌کنند. وقتی یکی از افرادی که تعظیم کرد، از کنارش رد شد، آهسته به او گفت این حمّال کیست؟ وی جواب داد: او سلمان فارسی استاندار مدائن است. مرد باسرعت جلو آمد و گفت: آقا ببخشید، من نفهمیدم و شما را نشناختم. سلمان فرمود: چه شده! من بار تو را می‌رسانم وتو هم باید یک درهم را بدهی. من از بیت المال نمی‌خورم و می‌خواهم با خدمت به تو، درآمدی داشته باشم و این یک درهم، خرج شبانه‌روزم باشد.

اینکه انسان بتواند صفات رذیله را از دل بکند و مثلاً متکبّر و خودخواه نباشد، دنیاپرست و ریاست‌طلب و حسود نباشد، واقعاً جهاد بزرگی است. خیلی جرأت می‌خواهد که کسی بگوید من حسود نیستم

انسان‌ها در این عالم، گمشده‌ای دارند. گاهی تصوّر می‌کنند که گمشدهٔ آن‌ها مثلاً تشکیل خانواده است؛ بنابراین با زحمت طاقت‌فرسایی خانواده تشکیل می‌دهند و امّا باز می‌بینند گمشده‌ای دارند. گاهی کسی می‌اندیشد که گمشده‌اش در کسب‌وکار و تجارت، قدرت، ریاست، موقعیّت اجتماعی و بالاخره منافع این دنیاست و در طول زمان یکی‌یکی به آن‌ها می‌رسد، امّا می‌بیند که گمشدهٔ درونی‌اش پیدا نشد. امّا در همین دنیا، برخی از افراد گمشدهٔ خود را می‌یابند. گمشدهٔ انسان، خداست.

فردی امیرالمؤمنین (ع) را دید که باری به همراه دارند. از حضرت پرسید که چه چیزی همراه خود دارید؟ امیرالمؤمنین (ع) فرمودند یک نخلستان ان‌شاءالله. بعد همهٔ دانه‌های خرما را با دست مبارک خود کاشتند و آن را آبیاری کردند و پای هر درختی که آبیاری می‌کردند، دو رکعت نماز می‌خواندند. بعد هم آن نخلستان برای ضعفا و فقرا و بیچارگان، وقف می‌کردند.

خدا اینقدر مهربان است که کسی را زیر نظر کفر پرورش می‌دهد تا کم‌کم قدرت پیدا می‌کند و او را زیر نظر پیغمبر خدا یعنی حضرت شعیب (ع) می‌فرستد و دوازده سال تربیت می‌کند و بعد با زحمت‌ها و مشقّت‌ها که پیامبر شد، خطاب می‌شود برو و این فرعون را هدایت کن. به قول حضرت امام، خدا سفارش فرعون را هم به حضرت موسی (ع) می‌کند که با تلطّف و مهربانی با او حرف بزند:

ما معمولاً نمی‌توانیم این حرف‌ها را درک کنیم، زیرا راه و مسیر آن را طی نکرده‌ایم؛ از همین جهت هم قرآن می‌فرماید نماز برایتان سنگین است: (وَ إِنَّها لَکبیرَةٌ إِلاَّ عَلَی الْخاشِعینَ) نماز با این همه ارزندگی و اهمیّت، برای شما سنگین است. چه وقت نماز لذّت‌بخش و خواستنی می‌شود؟ زمانی که مقام خشوع و وصول و مقام شهود پیدا کنید، آنگاه اگر یک دفعه نماز شب کسی تعطیل شود، گریه و زاری و ناآرامی می‌کند.

انسان می‌تواند به جایی برسد که در خلوت و جلوت، چیزی به جز خدا نبیند. یک لحظهٔ از این مرتبه، از دنیا و آنچه در دنیاست، بالاتر است؛ چنان‌که پیغمبر اکرم (ص) می‌فرمایند ارزش دو رکعت نماز شب برای من، از عالم وجود بیشتر است.

اگر یک سال عبادت در مقابل ساعتی اندیشیدن و خودسازی قرار گیرد، آن یک ساعت خودسازی از یک سال عبادت بالاتر است.