بریده‌هایی از کتاب معرفت نفس (جلد دوم)

وقتی بسیجی‌ها از جبهه پیروز برمی‌گشتند، پیغمبر اکرم (ص) می‌فرمودند: «مَرحَباً بِقَومٍ قَضَوُا الجِهَادَ الأصغَرَ وَ بَقِی عَلَیهِمُ الجِهَادُ الأکبَرُ» بارک‌الله به شما بسیجی‌ها که پیروز برگشتید و بر دشمن تسلّط پیدا کردید؛ امّا این جهاد کوچک بود و بر شما واجب است که در جهاد بزرگتر نیز پیروز شوید. «قِیلَ یا رَسُولَ‌اللهِ وَ مَا الجِهَادُ الأکبَرُ؟» می‌گفتند یا رسول الله! جهاد اکبر چه جهادی است؟ فَقَالَ: «جِهَادُ النَّفسِ» حضرت می‌فرمودند: جهاد اکبر، مبارزه با صفات رذیله و جهاد با نفس أمّاره است.

شخصیّت حق‌پذیر، شخصی مثل سلمان فارسی (ره) می‌شود. به سلمان گفتند چگونه به این مقام رسیدی که درباره‌ات بگویند: «سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیتِ» سلمان گفت: برای اینکه عشق به علی و محبّت امیرالمؤمنین (ع) سرتاپایم را گرفته بود و حرف او را بر همهٔ خواهش‌های خودم مقدّم داشتم.

اگر انسان بتواند یک صفت از صفات رذیله را از وجود خود ریشه‌کن کند، ارزش آن از دنیا و آنچه در دنیاست، بالاتر است.

انسان باید به این مرتبه در عبادت برسد که کلام الهی را با گوش دل بشنود، بشنود که خداوند سبحان می‌گوید آفرین بر تو با این نماز شبت و آفرین بر تو با این دعا و ثنایت.

اگر بزرگی به شما تلفن کند، این خاطرهٔ عجیبی برای شما می‌شود و هرکجا نشستید، این خاطره را تعریف می‌کنید. حال خدا در روز پنج مرتبه با ما حرف می‌زند، امّا گوش شنوا نداریم. گوش دل و گوش انسانی می‌خواهد تا سخن خداوند را بشنود و انسان خلق شده تا این گوش را پیدا کند و صدای خداوند سبحان را بیابد.

ینکه مشهور شده برخی گفته‌اند که هشت ساعت عبادت و هشت ساعت کار و هشت ساعت استراحت، که معمولاً مردم هشت ساعت استراحتشان، یعنی گناه و هشت ساعت کار دارند، آن هم با کم‌کاری و بیکاری و وقتی نوبت به عبادت می‌رسد، خسته می‌شوند و حالی ندارند که نماز بخوانند و به قول قرآن، نماز برایشان سنگین است؛ ما نمی‌گوییم هشت‌ساعت را صرف عبادت کنید، امّا اگر انسان اقلاً دو سه ساعت از وقتش را صرف بهشت کند، آنگاه خدا این بهشتی را که توصیف آن را از نظر قرآن بیان کردم، حتماً به او می‌دهد

بالاترین جهنّم‌ها همین دنیاست که ما نیز در همین دنیا، جهنّم درست می‌کنیم. این سخن‌های چون مار و کژدم ما، مار و کژدم در جهنّم درست می‌کند.

در دعاهایتان چند دعا را فراموش نکنید: یکی دعا برای عاقبت به‌خیری، دوّم و مهم‌تر از آن، اینکه بگوید خدایا من تو را گم کرده‌ام، تو خودت را به من بنمایان. البته این نوع از دعاها زمینه می‌خواهد و ما باید زمینه را فراهم کنیم؛ امّا به هرحال دعایش خوب است که خدایا! خودت را به من بنمایان و من تو را ببینم. البته نه با این چشم، بلکه با دل و چشم و گوشی که مربوط به خداست

انسان جداً اگر با خدا باشد، به این درجات می‌رسد که بهشت برای او کوچک می‌شود و متأسّف است که در آن باغ زیباست. گرچه آن‌ها استکمال دارند، امّا علی‌کلّ‌حالٍ خلق نشده‌ایم برای اینکه به بهشت پر از درخت و نهر و حور و قصور برویم، بلکه خلق شده‌ایم که به مقام وصول و شهود برسیم که به راستی وقتی مُردیم و ما را در آن باغ زیبا بردند، تأسّف نخوریم که ما را مثل حیوان‌ها در باغ پر ازمیوه و آب و علفی رها کرده‌اند.

(یا أَیهَا الْإِنْسانُ إِنَّک کادِحٌ إِلی رَبِّک کدْحاً فَمُلاقیهِ) ای انسان! سفر تو پررنج است. انصافاً آمدن در این دنیا و تقیّد داشتن به ظواهر شرع، مشکل است و سفر پررنجی است؛ امّا منتهای سیر تو خداست و این، هدف از خلقت انسان است.

بنابراین باید پرسید هدف از این خلقت چیست؟ قرآن شریف در هفت‌هشت‌ده آیه می‌فرماید: هدف در خلقت، مقام «وصول و شهود» است.

مجموع این دستورات، یعنی اهمیّت‌دادن به عقاید، اهمیّت قائل شدن برای واجبات و مستحبّات و در نهایت اجتناب از گناه، انسان را متّقی می‌کند و قرآن کریم در آیات فراوانی وعده داده است که این‌گونه انسانی، بهشتی است و اصلاً بهشت برای او خلق شده است.

رذائل در هرکسی به اندازهٔ قدرت و امکاناتش، کار می کند؛ یک دفعه این فرد ریاست‌طلب، عرضه ندارد و فقط در خانه به زن و بچّه پرخاشگری می‌کند، او اگر قدرت داشت، به جهان پرخاشگری می‌کرد

چه کسی نمی‌داند دفاع از دیگران خوبست؟! چه کسی نمی‌فهمد که غیبت بد است؟! لذا بعضی از عوام مردم وقتی می‌خواهند غیبت کنند، اوّل توجیه می‌کنند و می‌گویند غیبتش نباشد و بعد شروع به گفتن غیبت می‌کنند!

خدایا حالی به من بده تا وقتی من با تو مناجات می‌کنم و تو با من مناجات می‌کنی، هر دو را بیابم.

بیایید همین‌جا تعهّد کنید که هدف از خلقت خود را پیدا کنید و تصمیم بگیرید که بهشتی شوید. با آنکه بهشت رفتن آسان است و جهنّم رفتن مشکل، امّا متأسّفانه افراد روی آن مشکل چه سرعتی دارند و روی این آسان، چه تنبلی‌ها به خرج می‌دهند و حتّی حاضر نیستند دو رکعت نماز حسابی بخوانند.

پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: دو رکعت نماز شب در نزد من از دنیا و آنچه در دنیاست، بالاتر است. دنیا به حسب ظاهر چقدر ارزش دارد؟ مثلاً همهٔ ثروت‌های دنیا چقدر ارزش دارد؟! اگر به پیغمبر اکرم (ص) بگویند دو رکعت نماز شب نخوانید و در عوض، تمام دنیا از آنِ شما باشد، ایشان قبول نمی‌کنند. نزد ایشان، تمام دنیا در مقابل نماز شب، مثل ذرّه در مقابل دریاست که آن پوچ است و این مغزدار، آن مجاز است و این حقیقت

«أنَّ قَلْب الْمُؤْمِنِ عَرْشُ الرَّحْمَنِ» «لَمْ یسَعْنِی سَمَائِی وَ لَا أَرْضِی وَ وَسِعَنِی قَلْبُ عَبْدِی الْمُؤْمِن» خدای سبحان جا و مکان ندارد، زیرا اگر در مکانی قرار داشت، خداوند بی‌نیاز نبود؛ امّا اگر بخواهید خداوند متعال را بیابید، باید به سراغ دل مؤمن بروید. اگر کسی به‌راستی مؤمن شود، پروردگار متعال را در قلب خود می‌یابد. مؤمنی که به همهٔ دستورات الهی عمل می‌کند، به مرتبه‌ای دست می‌باید که دل او پهناورتر از عالم وجود و جایگاه خدا می‌شود.

امّا این انسان برای چه خلق شده است؟ خداوند سبحان در قرآن پاسخ می‌دهد که انسان را برای خودم خلق کردم: (وَ اصْطَنَعْتُک لِنَفْسی)

(إِنَّا لِلهِ وَ إِنَّا إِلَیهِ راجِعُون) به بازگشت انسان به سوی خدا و رفتن به نزد او، مقام وصول و مقام شهود می‌گویند.