بریده‌هایی از کتاب چگونه گورخر راه راه شد؟

فیل‌ها و نیاکان منقرض‌شده آنها از دست انسان مصیبت‌های بسیاری کشیده‌اند. تنها در قرن بیستم، شکار و تخریب زیستگاه آنها سبب شد که تعداد فیل‌های آفریقایی از حدود پنج میلیون به کمتر از نیم میلیون برسد.

مردم چنان احساس تنهایی و رهاشدگی می‌کنند که به چیزی محکم نیاز دارند تا به آن بچسبند، چیزی که واقعاً دوام داشته باشد. سگ دیگر منسوخ است؛ مردم فیل لازم دارند. رومن گاری، "ریشه‌های آسمان"(۱۹۵-)

جالب آنکه انسان نیز وقتی از سرنخ‌های بینایی محروم شود، دور خودش می‌چرخد. در آزمایشی که در سال ۲۰۰۹ انجام شد، چشم داوطلبان را بستند و از آنها خواستند که به خط مستقیم حرکت کنند. تعدادی از آنها در مسیرهای دایره‌ای حرکت کردند، دایره‌هایی که بعضی‌هایشان بسیار تنگ بودند و قطرشان به کمتر از بیست متر می‌رسید. تعدادی دیگری نیز در مسیرهای پرپیچ‌وخم سرگردان شدند. با این حال، همه آنها مطمئن بودند که دارند در خط مستقیم حرکت می‌کنند. نویسندگان این پژوهش ضمناً نشان دادند که در شب‌های بدون مهتاب، آزمودنی‌های انسانی‌شان، حتی زمانی که چشم‌شان بسته نبود، در مسیرهای دایره‌ای حرکت می‌کردند. که این نشان می‌دهد هنگامی که پای جهت‌یابی با ستارگان به میان می‌آید، سوسک سرگین‌گردان از انسان زرنگ‌تر است.

سوسک‌های سرگین‌گردان، هنگامی که از راهنمایی ستاره‌ها برخوردارند، به خط مستقیم حرکت می‌کنند. در نبود کمک‌های جهت‌یابی مانند انسانی که چشمش بسته باشد گم‌وگور می‌شوند. در این آزمایش کلاهک بسیار ریزی روی سر سوسک‌های سرگین‌گردان نصب شده بود تا نتوانند چیزی را ببینند.

نرهای گونه‌ای آنتیلوپ به نام توپی که در کنیا یافته می‌شود، می‌توانند هر توپی ماده‌ای که هوس جدا شدن از حرم و تجربه کمی آزادی به سرش بزند را بی‌سروصدا متقاعد کنند که در خانه و در حرم‌شان بماند. و فقط این نیست: نر فقط مانع از خروج ماده‌ها نمی‌شود، بلکه از این فرصت برای جفت‌گیری با آنها نیز استفاده می‌کند. چگونه؟ پاسخ ساده است: هنگامی که ماده‌ای تهدید به خروج از قلمرو نر می‌کند، توپی نر با یک صدای خرخر خاص اعلام وضعیت هشدار می‌کند، صدایی که معمولاً تنها برای هشدار در مورد حضور یک جانور شکارچی استفاده می‌شود که میان علف‌های بلند کمین کرده است.

رهبران مستبد افرادی هستند که بیشترین نیاز فیزیولوژیک را دارند. در میان گورخرها، این ماده‌های آبستن هستند که گله را به سمت برکه آب هدایت می‌کنند، زیرا آنها بیش از بقیه به نوشیدن آب نیاز دارند. سایر اعضای گله نیز خواه‌ناخواه دنبال‌شان راه می‌افتند، زیرا به نفع‌شان است که ماهیت یکپارچه گروه را حفظ کنند.

آیا جانوران در عمل هم رأی‌گیری دموکراتیک انجام می‌دهند، و اگر بله، چگونه رأی می‌گیرند؟ در جانوران رأی‌گیری با یک طرز ایستادن، ژست یا صدای خاص انجام می‌شود. برای مثال، هنگامی که زنبورها کلنی جدیدی می‌سازند، رقصی انجام می‌دهند تا فاصله و جهت جایی که به رأی گذاشته شده را نشان دهند. گله‌های بوفالو (Syncerus caffer) نیز هنگامی که به سمت جای جدیدی حرکت می‌کنند رفتار مشابهی از خود نشان می‌دهند: هنگامی که یک بوفالوی ماده می‌خواهد ترجیحش را نشان دهد، سرپا می‌ایستد و بدنش را در جهت جایی که می‌پسندد قرار می‌دهد، با بالا آوردن سرش بر آن تأکید می‌کند، و سپس دوباره روی زمین دراز می‌کشد.

این نکته که تحت شرایط خاص گروهی از افراد نسبت به یک فرد تنها شانس بیشتری برای گرفتن تصمیم درست دارند، در موارد پرشماری در طول تاریخ به آزمایش گذاشته و درستی‌اش معلوم شده است. ازجمله کسانی که این واقعیت را کشف کردند عبارت‌اند از ارسطو ("جمع قاضی بهتری است"، در کتاب "سیاست")، مارکی دوکندورسه (که تحلیل بالا را مدیون او هستیم)، و سر فرانسیس گالتون، پسرعمه ناتنی چارلز داروین.

رفتارهای پیچیده چیزی نیستند جز نتیجه برهمکنش‌های ساده پرشمار.

اگر بخواهیم جمع‌بندی کنیم، دستورعمل ایجاد یک رفتار دسته‌جمعی خودسازمان‌یافته به شرح زیر است. نخست آنکه تعداد زیادی از افراد باید کورکورانه از هم تقلید کنند یا با انگیزش‌های یکسانی تحریک شوند. دوم آنکه مجموعه‌ای از قواعد ساده باید رفتارشان را در ارتباط با همسایگان نزدیک‌شان تعیین کنند. و سرانجام آنکه باید آستانه‌هایی وجود داشته باشند که تعیین کنند ماشه چرخه‌های بازخورد در چه نقطه‌ای کشیده شود.

برای آنکه این نمایش‌های دسته‌جمعی پا بگیرد، دو شرط باید برآورده شود. نخست وجود آستانه‌های اختصاصی هر سیستم است که باید از آن عبور شود: برای مثال، از نظر تعداد افرادی که با هم تعامل نزدیک دارند. به نظر می‌رسد که یک سطح تعیین‌کننده وجود دارد که پایین‌تر از آن هیچ رفتار دسته‌جمعی شکل نخواهد گرفت: برای مثال، برای راه افتادن تشویق عمومی در فضایی به اندازه یک سالن کنسرت لازم است که بیش از یک فرد شروع به کف زدن کنند. به همین دلیل است که برای ایجاد یک جمعیت تعیین‌کننده از کف‌زنان، مجلس‌گرم‌کن‌هایی استخدام می‌شوند تا اجرای برنامه با شکست مطلق روبه‌رو نشود.

این مدل سبب شده که ما از نحوه واکنش ازدحام‌های انسانی به موقعیت‌های وحشت و سراسیمگی، همچون گریختن تماشاچیان فوتبال از آتش‌سوزی در استادیوم، شناخت بهتری داشته باشیم. معلوم شده که در چنین موقعیت‌هایی مردم در سطح فردی بر اساس چند قاعده بی‌نهایت ساده واکنش نشان می‌دهند: از افراد دیگر دوری کن، از دیوارها فاصله بگیر، تا جایی که می‌توانی سریع‌تر بدو.

موریانه‌ها بسیار کوچک‌اند و به ندرت طول‌شان به بیش از یک سانتی‌متر می‌رسد. از سوی دیگر، تپه موریانه‌ها ممکن است تا ۹ متر ارتفاع داشته باشد. تپه موریانه‌ها، حتی در ارتفاع میانگین دو یا سه متر نیز ۵۰۰ برابر بلندتر از قد ساکنان آن است: معادل آن برای ما زندگی در آسمان‌خراش برج خلیفه است که ارتفاع آن ۸۳۰ متر و در حال حاضر بلندترین ساختمان جهان است.

از میان تعریف‌های بسیاری که برای شانس وجود دارد، آنکه بیش از همه به کار می‌رود شاید چیزی از این دست باشد: نیرویی که فرض می‌شود موجب رویدادهایی می‌شود اما نمی‌توان آن را پیش‌بینی کرد.

انتخاب طبیعی رفتار را بهینه کرده است، و اینکه افراد تن به مصالحه‌هایی می‌دهند که معمولاً به بهترین نتیجه ممکن می‌انجامند

خلاصه آنکه گردن زرافه چندین کاربرد دارد و دشوار بتوان گفت کدام آنها بیشترین تأثیر را در تکامل آن داشته است.

شاخ‌های گاومیش، برخلاف ایمپالا، الزاماً سلاحی کُشنده هستند. بی‌دلیل نیست که این جانور را در آفریقا "بیوه‌ساز"یا "مرگ سیاه"می‌نامند: گاومیش‌ها مسئول تلفات بیش از ۲۰۰ انسان در سال در سرتاسر این قاره هستند. نتیجه اخلاقی آنکه اگر بزرگ‌تر از آن هستید که بتوانید پنهان شوید، چاره‌ای ندارید جز آنکه بتوانید از خودتان دفاع کنید.

در این نگاه به جهان، اگر اندامی وجود داشته باشد احتمالاً باید کارکردی داشته باشد. اگر زائد به نظر می‌رسد تنها به این دلیل است که ما هنوز کارکردش را کشف نکرده‌ایم.

چاپ این کتاب دستمایه کاریکاتوری در سالنامه مجله فکاهی پانچ شد که زیرش نوشته بود: "انسان چیزی جز کرم نیست."

آخرین کتاب کاشف مهم‌ترین یافته علمی بشر، نه درباره موضوعی کلی و فلسفی درباره معنای جهان یا ماهیت انسان، بلکه درباره کرم خاکی حقیر باشد.