بریده‌هایی از کتاب سیروسلوک؛ منزل اوّل: یقظه

انسان می‌تواند به جایی برسد که به غیر از خداوند کسی به آن مقام راه ندارد.

معنای اصلی قانون مراقبه که پیشتر به طور مختصر بیان شد، کنترلِ توجّه است.

طبق نقل مشهوری، خداوند عزّوجل در روایت قدسی می‌فرماید: «مَنْ طَلَبَنی وَجَدَنی، وَ مَنْ وَجَدَنی عَرَفَنی، وَ مَنْ عَرَفَنی أحَبَّنی، وَ مَنْ أحَبَّنی عَشَقَنی، وَ مَنْ عَشَقَنی عَشَقْتُهُ وَ مَنْ عَشَقْتُهُ قَتَلْتُهُ، وَ مَنْ قَتَلْتُهُ فَعَلَی دِیتُهُ، وَ مَنْ عَلَی دِیتُهُ فَأَنَا دِیتُه» در حقیقت، کسی که خداوند را که مستجمع جمیع کمالات است می‌یابد، مطمئنّاً عاشق او می‌شود و ذات باری تعالی می‌فرماید: در این صورت من نیز عاشق او می‌شوم و از اینجا به بعد، نفس کشی سالک پیش می‌آید و به جایی می‌رسد که وقتی عاشق خداوند شد، بابت این عشق، نفس امّارهٔ خود را می‌کشد و چنین انسانی خدایی می‌شود و به کمک و لطف خودِ خداوند تبارک و تعالی، کلیهٔ صفات رذیله را در وجود خود نابود می‌کند. پاداش این نابودی صفات رذیله، به دست آوردن خود خدا است.

قرآن کریم می‌فرماید: ای انسان تو حرکت را شروع کن، مؤمن شو، همّت داشته باش، خداوند در بن بست‌ها به فریاد تو می‌رسد و در گرفتاری‌ها دست تو را خواهد گرفت. رفع گرفتاری دنیوی ممکن است در برخی موارد به صلاح بنده نباشد یا انسان با تأخیر متوجّه امداد الهی شود. ولی گرفتاری سیر و سلوک و حرکت به سوی خداوند، حتماً یاری حق‌تعالی را به همراه دارد.

در روایات آمده است که خداوند در روز قیامت از بنده‌ای که در دنیا با مشکلات فراوانی روبرو بوده و با استقامت و پایداری توانسته است، بر معضلات مسلّط شود، عذر خواهی می‌کند و به او می‌گوید: ای بندهٔ من، من از هفتاد پدر و مادر برای تو مهربان‌تر بودم ولی صلاح تو در وجود مشکل تو بود.

از نظر قرآن کریم، انسان در حرکت به سوی پروردگار هستی است و منتهای این سیر خداوند متعال می‌باشد: " یا أَیهَا الْإِنْسانُ إِنَّک کادِحٌ إِلی رَبِّک کدْحاً فَمُلاقیهِ" این حرکت پر رنج و پر مشقّت است. امّا، نتیجهٔ آن مطلوب خواهد بود. مقصود از ارسال رسل و انزال کتب، سیردادن انسان در مسیر صحیح و دست‌یابی او به مقام عنداللّهی است.

امیرالمؤمنین علی (ع) در روایتی می‌فرمایند: هیچ‌گاه کار نیک و ثواب را کوچک مشمار، چون ممکن است یک کار خوب از نظر تو کوچک بنماید ولی از نظر خداوند بسیار پسندیده و با ارزش باشد و تو ندانی. و نیز گناه را کوچک مشمار، زیرا ممکن است یک گناه در نظر تو کوچک جلوه کند، امّا برای سقوط تو بسیار بزرگ و با اهمیّت باشد و موجب خشم و غضب الهی گردد.

دل انسان جایگاه خداوند رحمان بوده و به صورت امانت در دست او است و باید تلاش کند حضور خدا را در آن حفظ نماید.

ای پروردگار من، هیچ مولای کریمی را صبورتر از تو، بر بندهٔ لئیمی چون خود نیافتم.

خداوند متعال بر اساس فضل و رحمت خود، هدایت سالک را بر عهده گرفته و با تدابیری حکیمانه، مانع سقوط و گمراهی وی می شود.

قدم گذاشتن در راه سیر و سلوک سخت و مشکل است. انسان باید با هوی و هوس مبارزه کند. باید پا روی نفس امّاره بگذارد و مخالف تمایلات نفسانی عمل کند، ولی باید دانست که این امر مشکل، یاری خداوند را به همراه دارد و نتیجهٔ آن رسیدن به مقامات عالیه و درجات والای عرفانی است. پس اگر این مسیر طولانی است و اگر راه پر فراز و نشیب است، لطف و عنایت پروردگار در همهٔ مراحل پشتیبان و همراه انسان بوده و توأم با همّتی که سالک می‌کند، این توفیق الهی است که او را به مقصد می‌رساند.

بعضی اوقات توفیق خداوند از طریق نوازش یک بچه یتیم به انسان عطا می‌شود. حتّی گاهی در اثر ملاطفت و مهربانی با همسر و فرزندان خود انسان، توفیق حاصل می‌شود. گاهی هم مهربانی با حیوانات کشش الهی را به همراه دارد.

گرفتاری سیر و سلوک و حرکت به سوی خداوند، حتماً یاری حق‌تعالی را به همراه دارد. افزون بر این، ائمهٔ اطهار (ع) نیز از جانب خداوند برای یاری رساندن به بندگان اختیار تام دارند و واسطهٔ فیض الهی هستند. لذا صحیح نیست کسی بگوید من استعداد پیشرفت ندارم یا پیر و ناتوان شده‌ام یا سواد کافی ندارم.

شخصی اهمیّت زیادی به نماز شب می‌داد و همیشه هم توفیق خواندن نماز شب را پیدا می‌کرد. نقل کرده بود که روزی یک موش دیدم. موش را گرفتم و در مقابل گربه انداختم. بعد از این کار، توفیق خواندن نماز شب از او سلب شد و تا آخر عمر موفّق به خواندن نماز شب نشد

طالب معرفت باید برای ماندگاری بیداری و توجّه خود، علاوه بر مداومت بر نماز و انس با قرآن، اذکار دیگری نیز برای خود در نظر داشته باشد. اذکار شریف «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» و «لا اله الا لله»، برای دوام توجّه بسیار مفید و مؤثّر خواهند بود. ذکر دیگری که برای عموم مردم در منزل اوّل سیر و سلوک، توصیه شده، ذکر شریف یونسیّه است.

مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، ص ۱۱۸: «قَالَ النَّبِی (ص): وَ الَّذِی نَفْسِی بِیدِهِ اللَّهُ أَرْحَمُ بِعِبَادِهِ مِنَ الْوَالِدَةِ الْمُشْفِقَةِ عَلَی وَلَدِهَا»

به زودی بر امّت من زمانی می‌رسد که مردم دینشان را به خاطر مال از دست می‌دهند و تمام توجّه آنان به شهوتشان است، این افراد در مقابل هر انسان بی‌دینی سر خم می‌آورند، برای آنها یک حالت سرگردانی و حیرت پیش می‌آید.

رکن اساسی سیر و سلوک، تقیّد به ظواهر شرع است.

اساساً بهره‌گیری از استاد خصوصی در مراحل و مراتب اوّلیه و حتّی مراتب متوسط سیر و سلوک توصیه نمی‌شود.

هر که اهل سیر و سلوک باشد و آمادهٔ حرکت به سوی خدای تعالی گردد، باید رهنمودهای کلّی را از دروس و بیانات اساتید وارستهٔ اخلاق و علمای ربانی بستاند و بدان عمل کند. با قرآن کریم مأنوس باشد و با مطالعهٔ روایات شریف اهل بیت (ع)، طبق دستورات آن بزرگواران رفتار نماید. با استفاده از رسالهٔ مرجع تقلید به احکام شرعی عمل کند. کتب اخلاقی مفید و مورد تأیید را مطالعه کند. از عباداتی نظیر نماز، به ویژه نماز شب، کمال بهره‌برداری را بنماید. از مستحبّات، مخصوصاً خدمت به خلق خدا، دریغ نورزد. دعا و راز و نیاز با خدای مهربان را در متن زندگی قرار دهد و از دعا و توسل، در جهت رفع موانع و مشکلات استفاده نماید و در صورت بروز مشکل و یا شبهه‌ای، با پرسش از کسانی که لیاقت پاسخگوئی دارند و به آنان اطمینان کامل می‌رود، در صدد حل مشکل یا رفع شبههٔ خود باشد.