بریده‌هایی از کتاب دوپامین، مولکولی با خواص شگفت انگیز

فقط یک چیز است که می‌تواند ما را نجات دهد: توانایی انسان برای رسیدن به تعادلی کارآمدتر و غلبه بر تمایل کسب بیشتر و درک ارزش پیچیدگی بی‌حد و مرز واقعیت و لذت بردن از فرصت‌ها و امکانات موجود.

تحقیقی درباره ۱۴۱ زن نشان داد که ۶۵ درصد آن‌ها حین تماس جنسی در عالم خیال خود را با شخصی دیگر و حین انجام عملی متفاوت می‌بینند. در سایر مطالعات این درصد بالاتر و در حد ۹۲ درصد بود. مردان نیز حین تماس جنسی مانند زنان دستخوش خواب و خیال می‌شوند و هر اندازه تعداد تماس‌های جنسی بیشتر باشد، میزان بروز اینگونه خواب و خیال‌ها نیز بیشتر خواهد بود.

این ماده مانند سوخت موتور رؤیاهای ما عمل می‌کند و در هنگام شکست، به سرچشمه ناامیدی ما تبدیل می‌شود

عوامل بسیاری بر رفتار انسان تأثیر دارند: تأثیر ژن‌های مختلف بر هم، خانواده‌ای که فرد در آن بار می‌آید، تشویق به خلاق بودن در جوانی. داشتن یک ژن خاص فقط بخشی از معادله است. بنابراین چنین مطالعاتی به ما در فهم کارکرد مغز کمک می‌کنند اما نمی‌توانند دقیقا رفتار عضوی از یک گروه بزرگ را پیش‌بینی کنند. به عبارتی، برخی از ویژگی‌های یک گروه بزرگ ممکن است درباره یک عضو معین آن گروه صادق نباشد و نباید از این نکته تعجب کنیم.

مثلا به این چیستان توجه کنید: «در چاه هستم اما در ماه نیستم، در چرخ هستم اما در برق نیستم.»

مدل‌های ضعیف خاستگاه‌های چندی دارند: اطلاعات ناکافی، دشواری در تفکر انتزاعی و پافشاری بر تصورهای غلط. تصورات غلط می‌توانند به حدی زیان بار باشند که منجر به بروز بیماری‌های روانی مانند اضطراب و افسردگی شوند. مثلا اگر کودکی با پدر و مادری ایرادگیر و منتقد زندگی کند ممکن است به این نتیجه برسد که موجود شایسته‌ای نیست و این تصور بر مدل‌هایی که در سراسر زندگی خود برای درک جهان می‌سازد تأثیر بگذارد.

افراد برنده به همان دلیل که معتادان مواد مصرف می‌کنند، دست به فریب دیگران می‌زنند. هجوم موج لذت، احساسی بس دلپذیر و محرومیت از لذت، احساسی بس دردناک است. هم برنده‌ها و معتادها می‌دانند که در پیش گرفتن این رویه می‌تواند به تباهی عمر بیانجامد، اما مدار آرزو التفاتی به این نکته ندارد.

برنده شدن هم مثل داروهای اعتیادآور است.

دوپامین میانه خوبی با وجدان ندارد. حتی برعکس، دوپامین سرچشمه مکر و فریب به منظور تحقق آرزوست. وقتی سیستم دوپامین فعال شود، احساس گناه که مربوط به «اینجا و اکنون» است سرکوب می‌شود. سیستم دوپامین از طرفی فرد را به تلاش شرافتمندانه و از طرف دیگر او را به انجام مکر و فریب یا حتی خشونت برای رسیدن به آرزوها وادار می‌کند. دوپامین دنبال کسب فزونی است و با اصول اخلاقی کاری ندارد و برای رسیدن به هدف از مکر و فریب و قدرت استفاده می‌کند.

اختلال کم‌توجهی- بیش‌فعالی بیشتر در کودکان دیده می‌شود واین موضوع دلیل مشخصی هم دارد. لب‌های پیشانی مغز که اعمال وابسته به دوپامین را کنترل می‌کنند، جزء آخرین بخش‌های مغز هستند که کامل می‌شوند و تا فرارسیدن نوجوانی با سایر قسمت‌های مغز ارتباط کامل ندارند

این قبیل افراد مبتلا به نوعی عدم تعادل دوپامین معطوف به آینده و پیام‌رسان‌های عصبی «اینجا و اکنون» هستند. آن‌ها از تجربه‌های حسی و عاطفی زمان حال گریزانند و معنی زندگی خود را در آینده، پیشرفت و ابداع جستجو می‌کنند. پول و شهرت آن‌ها را ارضاء نمی‌کند. هر اندازه هم کار کنند کافی نیست. شعار جیمز باند که مامور مخفی پرنیرو و خشن و خستگی‌ناپذیری بود این است «همه دنیا را هم داشته باشم کم است.»

پس به جیمز یاد داد چطور مردم‌دار باشد و دیگران را فریب دهد. جیمز خیلی وقت بود که دیگر به کسی اعتماد نداشت، اما آدم زرنگی بود. خیلی زود متوجه شد که برای آنکه کارش را پیش ببرد باید به جای چشم غره رفتن به دیگران لبخند بزند. صبح‌ها به همکارانش سلام می‌گفت. البته ته دلش برای آن‌ها احترامی قائل نبود، اما می‌دانست این‌طوری بهتر می‌تواند آن‌ها را وادار کند کارشان را به موقع انجام دهند. وقتی اعضای گروهش تا دیروقت کار می‌کردند برای‌شان پیتزا سفارش می‌داد و از ریخت و قیافه آن‌ها تعریف می‌کرد. به این ترتیب یاد گرفت چطور یک فریبکار حرفه‌ای باشد.

اما برای دریافت قرص‌های غذا از ماشین مخصوص هر موش باید حداقل ۴ بار اهرم را فشار می‌داد. موش‌هایی که سطح دوپامین نرمال داشتند فوری به سراغ ماشین غذا می‌رفتند. آن‌ها دوست داشتند با کار کردن به غذای بهتری دست پیدا کنند. اما موش‌های که فاقد دوپامین بودند به همان غذای ساده‌ای که در دسترس همه بود اکتفا می‌کردند.

این نتیجه تفاوتی ظریف اما مهم را آشکار کرد. احساس گرسنگی (یا عدم گرسنگی) بر میزان ارزش غذا نزد موش‌ها تأثیر داشت، اما تمایل موش‌ها برای کار کردن را کاهش نداد.

عاطفه و احساس پدیده‌هایی مربوط به «اینجا و اکنون» هستند. در فصل آینده خواهیم دید که این منطق بسیار سرد، حسابگر و بی‌رحم است و برای رسیدن به هدف هر کاری را انجام می‌دهد.

مقاومت در برابر تقاضاهای مدارهای دوپامین به ویژه در مورد چیزی مانند ارتباط جنسی که از دید تکاملی اهمیت زیادی دارد، بسیار دشوار است.

وقتی یک پاداش مورد انتظار تحقق نمی‌یابد سیستم دوپامین خاموش می‌شود. به زبان علمی وقتی سیستم دوپامین در حال استراحت باشد، سه یا پنج بار در دقیقه شلیک می‌کند. اما وقتی این سیستم تحریک شود بیست الی سی بار در دقیقه شلیک می‌کند. اما وقتی پاداش مورد انتظار تحقق نیابد سرعت فعالیت سیستم دوپامین به صفر می‌رسد و حالت بسیار ناخوشایندی ایجاد می‌شود. به همین دلیل است که خاموشی سیستم دوپامین می‌تواند فرد را رنجیده و محروم کند. فرد معتادی که در حال گذراندن دوره توانبخشی است و می‌کوشد پاک و هشیار بماند، هر لحظه با این احساس روبروست. فرد معتاد برای غلبه بر اعتیاد به قدرت و عزم و حمایت بسیار نیاز دارد. بهتر است با سیستم دوپامین بازی نکنید، چون تاوان سنگینی دارد.

ماجرای خوبی دارد پیش می‌آید؟ مواد بزن. احساس غم و غصه می‌کنی؟ مواد بزن. با دوستت به هم زدی؟ مواد بزن. استرس داری یا کسل هستی، راحتی، عصبی شدی، قوی هستی، از چیزی رنجیدی، خسته هستی یا شاد و پر نیرو؟ هر چی که هستی مواد بزن.

فرق گذاشتن بین چیزهایی که می‌خواهیم و چیزهایی که دوست داریم دشوار است. بارزترین شکل تفاوت بین خواستن و دوست داشتن را در افراد معتاد می‌توان دید.

گذار از مرحله هیجان به لذت می‌تواند چالش برانگیز باشد